Châu Thạch - Tản mạn về bài thơ “Mai em về Quảng Trị” của Nguyễn Văn Long

Nếu ai từng yêu thương Quảng Trị, khi đọc bài thơ “Mai em về Quảng Trị” của tác giả Nguyễn Văn Long sẽ liên tưởng dòng thơ giống như dòng sông Thạch Hãn trôi êm ả cùng với mây trời trong một ngày mùa thu thật đẹp.

Mở đầu bài thơ, tác giả đặt hai câu hỏi: Em có về Quảng Trị? Em có lạnh trong hồn?

                    Mai em về Quảng Trị không em?

                    Về thăm lại chốn ngày xưa tuổi nhỏ

                    Gió mùa đông có làm em buốt giá

                    Bến trời xa em có lạnh trong hồn?

Hỏi chỉ là để khai bút bài thơ nhưng câu trả lời chắc là đã có sẵn. Em phải về vì đó là nơi tuổi thơ yêu dấu. Em rất buồn vì đang sống bến trời xa. Bốn câu thơ là hai bức tranh, một ở quê hương và một ở miền đất khách, đưa tâm hồn người đọc từ nơi ấm áp đi vào gió mùa đông rét buốt nơi đất khách quê người. Tất nhiên là em phải về, về để sưới ấm cái lạnh ly hương, vì trong khổ hai của bài thơ, lời tác giả khiến ai mà chẳng muốn về để cõi lòng trở nên êm ái:

                     Mai em về đi giữa nắng hoàng hôn

                     Ngắm mùa thu dịu dàng trên phố cũ

                     Những con đường thân quen giờ rất lạ

                     Bước ngập ngừng em có nhớ bâng khuâng?

Trời mùa thu nắng hoàng hôn trên phố Quảng Trị ngày xưa rất đẹp. Nắng tím trên hàng cây, nắng tím trên mái nhà, trên dòng sông, nắng tím bãi Nhan Biều, và đặc biệt nắng tím trên những tà áo bay của nữ sinh Nguyễn Hoàng, Bồ Đề, Phước Môn trên đường về khi tan học. Và tác giả hỏi rằng: “Bước ngập ngừng em có nhớ bâng khuâng?” Sao tác giả không hỏi khác đi? Với tôi, tôi sẽ hỏi rằng: em có khóc không em?

  Khổ thứ ba của bài thơ tác giả nói về mình:

                    Anh ở nơi nầy thị trân buồn tênh

                    Chiều phố huyện mập mờ sương khói

                    Vắng bầu bạn quen dần năm tháng đợi

                    Đời quẩn quanh bên dáng núi chơ vơ.

Tác giả nói về mình quá nhiều chăng? Không, tác giả không nói về mình đâu, mà nói cho tôi, cho bạn, cho tất cả những người dân Quảng Trị đang sống ly hương. Dầu ai đó đang sống giữa lòng đô thị, đang sống bên kia bờ biên giới với tất cả xa hoa và hoa lệ thì tâm hồn có khác gì tác giả, cũng buồn tênh, cũng vắng bạn, cũng chơ vơ trong sương khói nhớ quê, giữa nhừng núi lâu đài chập chùng ngất ngưỡng. Có ai xa Quảng Trị mà cho dầu ở nơi như phố núi Tây Nguyên thì nghĩ ra còn có phước nhiều, vì ở đó còn có dáng dấp quê hương để nhìn sông, nhìn núi, nhìn phố, nhìn trời vơi đi nỗi nhớ biết bao. Còn ai xa Quảng Trị mà lọt vào trong lòng đô thành thì có khi bởi phù phiếm xa hoa của ánh đèn màu mà xơ cứng con tim.

 Khổ thứ bốn là một khổ thơ bộc lộ hết cái ngây thơ của tâm hồn thi sĩ. Tác giả không khoe giàu nghèo, không khoe vợ con mà khoe rằng anh vẫn làm thơ và thơ anh vẫn vụng về như ngày xưa ấy:

                          Anh bây giờ vẫn tập tểnh làm thơ

                          Những vần thơ xưa vụng về gượng gạo

                          Anh bây giờ có khi buồn rạc gáo

                          Cõi nhân gian còn lắn chuyện eo sèo.

Đời bây giờ chỉ có mấy anh gàn, mấy anh khờ mới khoe mình làm thơ vì thơ và người làm thơ thật ra thì vô cùng xuống giá. Tuy thế người nào làm thơ mà khoe mình làm thơ mới thật là người có tâm hồn thi sĩ, còn bọn khác tuy có làm thơ nhưng khoe của, khoe nhà, khoe xe, khoe cộ.

  Qua khổ bốn của bài thơ thấy cái buồn Quảng Trị sao mà rất dài năm tháng, hình như đã được định rồi từ thuở xa xưa:

                            Mai em về qua “dãy phố buồn thiu”

                            Thương quê mẹ một thời binh lửa

                            Từng lớp người lên đường đi tứ xứ                     

                            Bây giờ phiêu tán tận phương nào?

“ Dãy phố buồn thiu” vẫn buồn thiu muôn thuở. Quảng Trị buồn hình như từ ngày chúa Nguyễn Hoàng đặt chân lên mảnh đất, nhưng Quảng Trị cũng đẹp vô cùng, như đôi mắt trầm ngâm của Huyền Trân công chúa. Quảng Trị ngày nay đã được xây dựng lại khang trang và đẹp đẽ, nhưng Quảng Trị vẫn buồn vì những người con còn phiêu dạc bốn phương chưa có lần quay lại.

Đoạn cuối bài thơ là những âm thanh buồn của một dàn giao hưởng:

                         Mai em về đồng vọng giữa trời cao

                         Buồn làm chi bao mối tình đã lỡ

                         Dòng sông êm vẫn bốn mùa thương nhớ

                         Em về đi em bến đợi trăng chờ.

Âm thanh buồn đồng vọng trên trời, âm thanh buồn những mối tình đã lỡ, âm thanh buồn của bến đợi trăng chờ, những âm thanh đó réo rắt dội vào lòng người trở lại. Tác giả nói buồn làm chi nhưng làm sao mà không buồn được khi biết bến vẫn đợi trăng vẫn chờ nhưng con người dễ chi có lần hội ngộ.

Bài thơ “ Mai em về Quảng Trị” không có gì để làm ta khó hiểu. Đọc nó như đứng nhìn một dòng sông Quảng Trị lặng lờ êm ả chảy dưới mắt ta, như những đám mây mùa thu bay nhẹ qua vầng trăng soi sáng cổ thành trước mắt ta chiêm ngưỡng. Từng từ, từng câu, từng vế của bài thơ như làng gió nhẹ xoa dịu tâm hồn đang tưởng nhớ quê hương. Bài thơ song suốt biết bao, trôi chảy biết bao và làm dâng lên trong hồn tôi một nỗi nhớ, một nỗi buồn thú vị ./.

                                                                  

Châu Thạch

                    

       Ảnh của NK Phước: Ngã ba sông Thạch Hãn và Vĩnh Định