Tác giả Hoàng Đằng
NÓI CHUYỆN BÂNG QUƠ Hoàng Đằng
Ông Nguyễn Tấn Dũng thôi chức Thủ Tướng ngày
06/4/2016. Trong thời gian gần 10 năm làm người đứng đầu chính phủ, ông đã để
lại cho đất nước, cho nhân dân, cho những người kế nhiệm nhiều di sản.
Tôi không có khả năng và thẩm quyền đánh giá những di
sản ấy. Ít nhiều là một con “mọt sách”, thích tìm hiểu chữ nghĩa, tôi chỉ để ý
đến, trong những bài phát biểu của ông Nguyễn Tấn Dũng, những từ ngữ “hữu nghị viển vông” và “ ráng làm người tử tế”; những từ ngữ này
đã khiến các “bậc thức giả” và báo chí quan tâm, tốn nhiều giấy mực giải thích,
bàn luận; thành thử, theo tôi, đó cũng di sản “phi vật thể”.
Tôi không phải là “thức giả”; tuy nhiên, sau khi nghe
hội luận “Làm người tử tế ở Việt Nam có khó?” của BBC tiếng Việt phát lúc
19:30 giờ ngày 31/3/2016, rảnh rỗi, tôi muốn góp ý kiến cho vui, thế thôi!
Trong chuyến thăm và làm việc tại Philippines vào
tháng 5 năm 2014 trên cương vị Thủ Tướng, trả lời câu hỏi của báo chí về việc
Việt Nam sẽ giải quyết tranh chấp biển đảo với Trung Quốc bằng biện pháp quân
sự hay nộp đơn kiện Trung Quốc theo cơ chế luật pháp quốc tế, ông Nguyễn Tấn
Dũng khẳng định Việt Nam sẽ không dùng biện pháp quân sự trừ khi bị bắt buộc
phải tự vệ; còn về phương án đấu tranh pháp lý theo luật pháp quốc tế thì Việt
Nam đang cân nhắc. Việt Nam kiên quyết bảo vệ những điều thiêng liêng: chủ
quyền lãnh thổ, chủ quyền biển đảo và lợi ích chính đáng, và Việt Nam “nhất
định không chấp nhận đánh đổi những điều thiêng liêng ấy để nhận lấy một thứ
hòa bình, hữu nghị viễn vông, lệ thuộc nào đó”, dù Việt Nam luôn mong
muốn hòa bình, hữu nghị.
Từ kép “Viễn
vong” được các phương tiện thông tin đại chúng viết thành hai chữ “viển
vông”.
Trong bài “Viễn
vông” hay “viển vông?” đăng trên Tuấn Công Thư Phòng ngày 23/5/2014, Hoàng Tuấn
Công cho rằng đúng ra phải là “viễn vông”;
“viễn vông” là biến âm của “viễn vọng” – viễn là xa, vọng là trông; viễn vọng
là trông xa; còn có nghĩa bóng là “mong
mỏi chuyện xa xôi”. Tuy nhiên, nhiều từ điển (Từ Điển Tiếng Việt của Hoàng
Phê, Từ Điển Chính Tả Tiếng Việt của Nguyễn Trọng Báu, Từ Điển Từ Láy Tiếng
Việt của Viện Ngôn Ngữ Học, Từ Điển Việt Hán của Đinh Gia Khánh) đều viết “viển
vông”, thôi cứ theo số đông mà viết “viển vông”..
Tôi lại nghĩ khác – nghĩ khác là quyền của mỗi người. “Viễn” là xa xôi và “vong” là mất, không còn trong thực tế;
vì vậy, phải viết là “viễn vong”.
Còn vì sao ông Nguyễn Tấn Dũng lại dùng cụm từ “hữu nghị viễn vong”?
Trung Quốc và Việt Nam là hai nước ‘núi liền núi, sông
liền sông”, nhân dân hai nước gần như có chung một nền văn hóa, chính quyền hai
nước cùng theo một ý thức hệ nghĩa là có tình đồng chí, đáng lẽ hai nước tôn
trọng, đùm bọc nhau mới đúng, đằng này, chính quyền Trung Quốc trong thâm tâm
và trong hành động luôn “ăn hiếp” Việt Nam,
cưỡng chiếm biển đảo Việt Nam,
lủng đoạn nền kinh tế Việt Nam
…, nhưng ngoài mặt tung hô tình hữu nghị, vậy nên ông Nguyễn Tấn Dũng gọi hữu
nghị kiểu ấy là hữu nghị viễn vong.
Gần đây thôi (26/3/2016), trong phiên họp chính phủ,
chỉ còn vài ngày nữa là nghỉ giữ chức Thủ Tướng, ông Nguyễn Tấn Dũng có phát biểu
chia tay với các cộng sự (người về vườn cũng như người ở lại chức hoặc lên
chức).
Trong lời phát biểu nhắm đến số người sắp về vườn, ông
Nguyễn Tấn Dũng nhắn nhủ: “ … Chúc các đồng chí và chúc luôn tôi, kỳ này
nghỉ chính sách, … RÁNG làm người tử tế …” Báo chí đều ghi RÁNG. Vậy RÁNG hay RÁN?
Là người Quảng Trị, xưa nay, nghe phát âm RÁN, giờ
thấy báo chí viết RÁNG, tôi hơi bối rối, lật mấy quyển tự điển, từ điển đang có
trong tay ra tra cứu.
Đại Nam Quấc Âm Tự Vị của Huỳnh Tịnh Paulus Của viết
RÁN (ra sức); Từ Điển Việt – Anh của Đặng Chấn Liêu – Lê Khả Kế viết RÁN (try);
Từ Điển Việt – Pháp của Lê Khả Kế - Nguyễn Lân viết RÁN hay RÁNG (faire des
efforts) đều được Từ Điển Tiếng Việt của Viện Ngôn Ngữ Học cho rằng có thể viết
RÁN mà cũng có thể viết RÁNG.
Tôi nghĩ rằng RÁN đúng hơn RÁNG. Trước đây, người ta
viết RÁN (Đại Nam Quấc Âm Tự Vị), sau này, do dựa theo cách phát âm của một vài
vùng miền, người ta viết RÁNG. RÁN (cố gắng) và RÁN (làm cho chín trong dầu mỡ
đun sôi) là một chữ. RÁN là cố gắng làm một việc khó (“Rán hành ra mỡ”: làm cho
hành thành mỡ); RÁN phát âm đòi hỏi lưỡi uốn cong - một động tác cố gắng, còn RÁNG
phát âm thì động tác của miệng buông thả. Bảo “RÁN làm người tử tế”, ông Nguyễn Tấn Dũng muốn nói để trở thành
người tử tế cần phải có sự cố gắng.
Vậy người tử tế là người như thế nào?
Đại Nam Quấc Âm Tự Vị của Huỳnh Tịnh Paulus Của định
nghĩa “tử tế” là “chín
chắn, kỹ càng; tốt”; Hán – Việt Tự Điển của Thiều Chửu định nghĩa “tử tế” là “kĩ lưỡng”; Từ Điển Tiếng
Việt của Viện Ngôn Ngữ Học định nghĩa “tử
tế”: một là “ đủ những gì thường đòi hỏi phải có để không bị coi là quá sơ sài, lôi
thôi hoặc thiếu đứng đắn – đi ra đường phải ăn mặc tử tế …”, hai là “tỏ ra
có lòng tốt trong đối xử với nhau – ăn ở tử tế với nhau …” Vậy người tử
tế là người đàng hoàng, chỉnh chu, tốt đẹp trong ăn mặc, nói năng, xử sự khi
tiếp xúc với thân nhân, bằng hữu, cộng đồng, làng xóm, đất nước, thậm chí với
đồng loại và với các loài vật khác.
Vì sao làm người tử tế phải RÁN?
Người giữ chức vụ cao cấp trong chính quyền, khi mãn
nhiệm kỳ, thường đã cao tuổi, lại có “công trạng” với chế độ, hiểu biết nhiều
về thời sự, ở với cộng đồng, nhiều khi tỏ thái độ “kiêu binh”, ỷ “ta đây” mà nói
năng phách lối, hành động kiểu “công thần”, khinh thường cán bộ cơ sở. Vì vậy,
ông Nguyễn Tấn Dũng đưa ra lời khuyên: ”phải “RÁN làm người tử tế” để nêu gương
cho mọi người.
Ngoài ra, xưa nay, thế thái nhân tình cho thấy nhiều trường
hợp một người nào đó, khi có chức có quyền, thì nhận được sự kính trọng, nể vì,
nịnh bợ, tâng bốc, nhưng khi hết quyền, hết chức, thì bị người đời xa lánh, xem
thường, nhiều khi nói xấu, “vạch lá tìm sâu”, thậm chí bắt tội những việc mà
người ấy làm khi còn tại chức.
Ông Nguyễn Tấn Dũng, trong lời phát biểu: “RÁN làm
người tử tế”, chỉ nhắn gởi đến những vị sắp mãn nhiệm; tuy nhiên, giữa hội
trường, người lưu nhiệm và người thăng nhiệm cũng có, lại thêm, các phương tiện
thông tin đại chúng tường thuật cho nhân dân bằng truyền hình, truyền thanh và
báo viết, báo mạng; thành ra, lời phát biểu ấy nhắm đến mọi người.
Cách giải thích và diễn dịch các cụm từ ấy là ý kiến
riêng của người viết. Lẽ dĩ nhiên chắc chắn có độc giả nghĩ khác – quyền tự do
tư tưởng mà!
Người viết mong được nghe những ý kiến khác ấy.
Hoàng Đằng
03/4/2016 (26/2/Bính
Thân)
%2B(1).jpg)