VẪN CÒN Ở ĐÂY
Vàm Cỏ Đông hết trong lại đục
Tựa như đời mình vẩn đục từ
trong
Ai xui giòng sông bên bồi bên
lở
Ai lỡ đò chiều bến đợi đò
không
Trời tháng hạ ngày dài đêm
ngắn
Con sóng lăn tăn bỏ dòng im
lặng
Tóc chảy bềnh bồng sao đêm
thức trắng
Rẽ nhánh qua đồng tóc- lúa
trổ bông
Biết bao mùa vẫn ở cạnh giòng
sông
Con nước lớn nước ròng rượt
đuổi
Vàm Cỏ Đông được bao nhiêu
tuổi ?
Em bây giờ quên tuổi mất tên
Vĩnh Thuyên
Lời bình: Châu Thạch
Hơn nửa thế kỷ qua đã có rất
nhiều tác phẩm Thơ-Nhạc viết về dòng sông và không ít tác phẩm đã đi vào lòng
người. Đọc VẪN CÒN Ở ĐÂY, thơ Vĩnh Thuyên, như mang nặng một lời thề chung thủy
cả một đời người và dòng sông Vàm Cỏ Đông quê hương anh.
Vế một của bài thơ:
Vàm cỏ Đông hết trong lại đục
Tựa như đời mình vẩn đục lại trong
Ai xui dòng sông bên bồi bên lở
Ai lỡ đò chiều bến đợi đò không
Bốn câu thơ, một sự so sánh.
So sánh đời người với dòng sông. Đời người thì nhỏ bé và ngắn ngủi so với dòng
sông, nên đời người có ít tác động đến dòng sông mà ngược lại dòng sông thì ảnh
hưởng đến hàng vạn đời người. Đem đời người so sánh với dòng sông là một phương
pháp tá khách hình chủ để cho tầm quan trọng của đời người lên cao và dòng sông
thì không nhỏ lại nhưng được nhân cách hóa thành đời người với những suy tư
trăn trở.
Tác giả dùng câu “Vàm cỏ Đông hết trong lại
đục” để so sánh với đời người “vẩn đục từ trong” có nghĩa là tác giả dùng dòng
sông để nói đến những thăng trầm của đời người mà cũng để nói đến những góc
cạnh của cuộc sống con người trên dòng đời. Trong thể hiện cho sự tốt, đục thể
hiện cho sự xấu. Trong và đục cùng có trên một dòng sông cũng giống như con
người cùng có hai hình thức sống, hai tư duy, hai cảm nghĩ trong cùng một lúc
hay thay đổi với thời gian. Hiện tượng của dòng sông ở đây mặc khải cho hiện
tượng sống vật chất và tinh thần của con người và ngược lại hiện tượng sống vật
chất và tinh thần của con người được phổ thành thơ bàng bạc trong dòng sông
khiến cho cái nhỏ bé của người mang hình ảnh cao rộng của vạn vật và cái cao
rộng của vạn vật lại có tư duy như của con người.
Ở hai câu kế tiếp của vế một, nghịch lý xảy
ra trong sự so sánh:
- “Ai xui dòng sông bên bồi
nên lở”: Một qui luật của tự nhiên (bồi là được, lở là mất - qui luật Có &
Không của tạo hóa)
- “Ai lỡ đò chiều bến đợi đò
không”: Lỡ đò chiều bến đợi đò không là mất hết.
Tại sao đem cái được, cái mất
của dòng sông để so với cái mất hết của đời người? Vì sao? Tôi đã suy nghĩ rất
lâu câu này và tôi nghiệm ra tác giả tinh tế nhắn nhủ rằng: khi dòng sông bị lở
hay bồi thì sông vẫn là muôn thuở. Đời người nhỡ một lần rồi sẽ không có lần
hai, tựa như bến đò cũng đâu còn nữa, nên con người phải “lỡ đò chiều bến đợi
đò không”.
Qua khổ thứ hai của bài thơ,
tác giả hoàn toàn tả dòng sông, nhưng dòng sông giống như một thiếu nữ đẹp, như
người mẹ hiền ôm ấp đồng bằng Nam Bộ để những lọn tóc bồng bềnh trôi về những
miền đất phì nhiêu đầy lúa trổ bông.
Miền đông nam bộ (Tây Ninh) thường mỗi năm
chỉ có 2 mùa : mùa mưa và mùa nắng. Bắt đầu tháng hạ (tháng 4-5-6) ngày dài hơn
đêm và mùa mưa cũng thường bắt đầu vào mùa nầy:
“Trời tháng hạ ngày dài đêm ngắn”
Những khúc sông bồi-lở qua
nhiều năm thường rẽ nhánh thành rạch mang nước vào nuôi sống cánh đồng. Để nói
sự êm ả dịu hiền của dòng sông thầm lặng đem nguồn vui đến cho đời tác giả đã
viết
“Con sóng lăn tăn bỏ dòng yên lặng”
“Tóc chảy bồng bềnh sao đêm thức trắng”.
Tại sao không phải là SAO HÔM
thức trắng? Vì đầu hôm là Sao Hôm đến sáng là Sao Mai (Sao có ngủ bao giờ?) nhưng
đêm thì vạn vật đều nghỉ ngơi. Sao và Đêm thức trắng bằng nhằm đề cao sự khó
nhọc cực lực của sông và người để đạt được thành quả.
“Rẽ nhánh ra đồng tóc - lúa trổ bông”.
Lúa thì trổ bông và tóc người
cũng đổi màu. Với khổ thơ thứ hai nầy Vàm Cỏ Đông vừa là dòng sông,vừa là mẹ
hiền, là ân nhân đã mang linh hồn nhỏ bé nhưng tinh vi của con người và cả linh
hồn của đồng bằng trăng sao miền đông nam bộ. Thật dễ thương đượm chút ngậm
ngùi.
Bốn câu thơ cuối của bài thơ
này giống như vế kết của Đường thi, gói trọn tư tưởng của mình trong kết luận
của bài thơ :
Biết bao mùa vẫn ở cạnh giòng sông
Con nước lớn nước ròng rượt đuổi
Vàm Cỏ Đông được bao nhiêu tuổi?
Em bây giờ quên tuổi mất tên.
Không biết tuổi của dòng sông
là đúng nhưng tên tuổi của mình cũng quên luôn là điều nghịch lý. Đầu đề bài
thơ “Vẫn còn ở đây” là một khẳng định sự hiện diện của mình nhưng cuối bài thơ
có phải là sự phủ nhận chính mình không? Không, vì thật ra tên dòng sông đã
hiện diện luôn bên cuộc đời tác giả, tuổi dòng sông đã gói trọn tuổi tác giả
trong lòng, và chính dòng sông mênh mông rộng lớn kia thể hiện cái linh hồn nhỏ
nhoi của tác giả, cho nên chính tác giả đã nhập mình vào dòng sông và nhận dòng
sông cũng chính là mình. Chính xác, không phải tác giả khiêm nhường trước dòng
sông, cũng không phải tác giả muốn hóa mình thành cao rộng, nhưng đứng trước
cái cao rộng nầy mấy ai còn nhớ đến mình.
Đọc thơ Vĩnh Thuyên như nhìn
một bức tranh nhỏ nhưng bức tranh lại vẽ một dòng sông đẹp, như nghe một bài
nhạc ngắn, điệu nhạc nói về thân phận kiếp người. Tranh và nhạc trong thơ Vĩnh
Thuyên là nỗi suy tư mà tôi tưởng tượng như nếp nhăn vẫn hằn luôn trên trán của
anh vậy
Anh Vĩnh Thuyên thân mến! Sẽ
có một ngày tôi về Tây Ninh cùng nhau đi tìm TUỔI cho dòng sông Vàm Cỏ Đông anh
nhé.
Châu Thạch
