NGẠO MÌNH
Ta là một kẻ háu chơi
Líu lo với cả cuộc cười người say
Chẳng đồng cốt cũng múa may
Chẳng văn hay cũng ra bày bán buôn
Ngạo đời ngạo cả phép khuôn
Ngạo danh ngạo cả kẻ luồn lụy danh
Một đời lật đật lanh chanh
Ta ngạo ta với cả thanh kiếm cùn!
*.
Hà Nội, 26 tháng 2-2022
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
SỰ HÌNH THÀNH NHÂN CÁCH CỦA TRẺ
Ở ĐỘ TUỔI 3 – 5 TUỔI
Vũ Thị Hương Mai
Sự hiểu biết của trẻ
thật ra đã được hình thành từ khi còn trong bụng mẹ và nhân cách mỗi con người
được hình thành rất sớm, ngay từ lúc 4 - 5 tuổi. Trí não hay tâm hồn đứa trẻ
như một giấy trắng, tuỳ thuộc vào cha mẹ, người bảo mẫu, thầy cô giáo viết hay vẽ
những gì lên đó. Lúc sơ sinh, nếu ta cho bé bú bằng cái núm vú sù sì thì bé sẽ
quen và nếu sau đó ta thay bằng núm vú trơn tru, bé sẽ nhè ra mà khóc đòi cái
núm vú đã quen kia. Tâm hồn trẻ thơ trong sáng vô cùng nhưng tuỳ thuộc vào mỗi
môi trường giáo dục, rèn luyện khác nhau mà hình thành nên nhân cách khác nhau.
Chính trong môi trường giáo dục của gia đình, nhà trường xã hội mà nhân cách
được hình thành, phát triển và hoàn thiện.
Hạnh phúc ban đầu của
mỗi đứa trẻ chỉ là được ăn no, ngủ ấm và được cha mẹ nâng niu dỗ dành yêu
thương. Cái hạnh phúc ban đầu ấy tuy là rất giản đơn nhưng lại là bước khởi đầu
tốt đẹp cho cuộc đời các em sau này. Các chuyên gia cho rằng: nếu chúng ta nuôi
dạy một đứa trẻ cho nó được hạnh phúc chừng nào, thì sau này lớn lên nó sẽ trở
thành người hạnh phúc chừng ấy, bất luận cha mẹ nó là người giàu hay nghèo, là
trí thức thay một người nông dân bình thường.
Giai đoạn từ 3 - 5
tuổi được coi là thời kỳ đánh dấu cho việc hình thành nhân cách ở mỗi con
người. Chính vì thế, các bậc phụ huynh phải hết sức chú trọng giai đoạn này.
Hãy viết những chữ đẹp nhất, hãy vẽ những hình ảnh đẹp lên trang giấy trắng của
tâm hồn tuổi thơ để có một bức tranh đẹp hoàn hảo về nhân cách một con người.
Đừng vô tình đặt những nét vẽ nghuệch ngoạc lên trang giấy ấy, những nét vẽ xấu
xí đầu tiên sẽ khó có thể tạo nên một bức tranh như ý muốn. Mỗi tâm hồn trẻ thơ
ban đầu đều trong sáng như nhau, nhưng do những nét vẽ khác nhau mà sau này tạo
nên những con người có tính cách khác nhau.
Đến tuổi này, bé tỏ ra
độc lập và thích tìm hiểu, có thể tự mình mặc quần áo, biết buộc dây giày dùng
thìa, đũa một cách khá thông thạo và không thích để người khác đút cho ăn, bé
thích tự mình làm lấy mọi việc, ngay cả việc bé chưa thể làm được. Thời kỳ này,
với những gì ở thế giới chung quanh làm bé rất chú ý, vì thế bé luôn hỏi
"tại sao". Bé bắt đầu suy nghĩ và bạn có thể giảng cho bé điều gì nên
làm và điều gì không nên làm, dạy bé biết phân biệt phải hay trái, đúng hay sai
ở mức độ dễ hiểu. Tuy nhiên, bé không phải lúc nào cũng nghe theo lời bạn, mà
đôi khi bé thích làm theo ý riêng của mình. Phải chờ đợi bé lớn lên mới có thể
hiểu hết lời giải thích của bạn. Đôi lúc bé tỏ ra ngang bướng không nghe lời vì
tỏ ý phản đối lại người lớn, thích làm theo ý mình thì không nên đánh mắng mà
phải nhẹ nhàng khuyên bảo. Trẻ đến tuổi này có thể bỏ những thói xấu như hay
lắp bắp hay ngậm vú giả. Khi bé có tật nói ngịu hay lắp bắp thì bạn nên chú ý
uốn nắn cho bé, nhưng đừng nên nhạo lại bé và không nên bắt bé phải phát âm
nhiều lần, dạy bé từ từ rồi bé sẽ phát âm đúng. Sự hình thành nhân cách của con
trẻ bắt đầu từ những điều đơn giản này.
* Trẻ 3 tuổi:
Ngay từ khi 2 tuổi,
trí nhớ hình thành sự vật của bé đã khá tốt, nhưng hành động tự phục vụ mình
còn hạn chế. Nhưng đến 3 tuổi, trí nhớ hành động ở bé rất tốt, bé có thể hành
động tự phục vụ được rồi. Ngay cả những việc bé chưa thể làm được cũng muốn
được thử sức. Cha mẹ hãy để cho bé được thử sức mình, đừng lo sợ vì bé chưa làm
được, cho bé thử nhiều lần biết đâu rồi bé sẽ tự làm được, tất nhiên những việc
đó không gây nguy hiểm cho bé. Chẳng hạn, bé muốn tự mặc quần áo, đi giầy,
nhưng mẹ cứ giằng lấy để làm cho nhanh. Đừng làm như vậy với bé, ngay cả những
lúc này, cha mẹ cũng nên dành cho bé một chút thời gian cho bé được thử nghiệm.
Nếu bé muốn mà chưa làm được thì hãy hướng dẫn bé làm, bé làm được rồi sẽ rất
thích đấy. Mỗi khi bé tự làm được một việc gì đó bé sẽ thể hiện niềm vui thích
rất rõ. Đây chính là những bài học đầu tiên tuy đơn giản nhưng rất quan trọng
cho bé sau này đấy, các bậc cha mẹ đừng coi thường những điều đơn giản đó.
Ở tuổi này, về ngôn
ngữ, bé tập hiểu và phát âm theo người lớn, tập nói và diễn đạt những ý muốn,
suy nghĩ của bé. So với lúc 2 tuổi, lên 3 bé nói sõi và rõ ràng hơn, khả năng
diễn đạt bằng câu hoàn chỉnh đã bắt đầu tiến bộ. Đúng là "thỏ thẻ như trẻ
lên 3", thấy gì lạ chúng cũng hỏi, hỏi những điều mà ngay cả người lớn
cũng rất lúng túng khi phải trả lời. Nhưng hãy nhớ, đừng bao giờ trả lời
"không biết" với bé, như vậy người lớn sẽ làm mất niềm tin vào con
trẻ và cũng đã vô tình ngăn cản sự tìm hiểu thế giới xung quanh của con trẻ.
Điều đó không có lợi cho sự hình thành nhân cách ở bé. Một điều nữa là người
lớn đừng bao giờ nói dối bé, tưởng chừng như vô hại. Nhưng sau này lớn lên, khi
đã hiểu về những điều chúng đã hỏi khi còn bé mà cha mẹ đã trả lời chúng không
đúng sự thật chúng sẽ không tin tưởng cha mẹ nữa.
Đến tuổi này bé rất
thích nghe kể chuyện và cũng có khả năng nhớ để kể lại câu chuyện đơn giản. Cha
hoặc mẹ hãy dành thời gian kể chuyện cho bé nghe, mà thích hợp nhất là trước
khi đi ngủ. Mỗi câu chuyện là một thế giới mới đối với bé nên bé rất thích thú
lắng nghe.
Bé rất nhạy bén và dễ
thương ở tuổi lên 3, ai cũng thấy ở tuổi này bé thật đáng yêu. Nhưng cha mẹ nên
biết rằng, các loại trí nhớ ở tuổi này đều không chủ định, cho nên cha mẹ cần
có sự định hướng tốt cho bé. Tuổi lên 3, ngoài gia đình, bé đã đến nhà trẻ và
đó là môi trường xã hội đầu tiên giúp bé phát triển khả năng ngôn ngữ và giao
tiếp. Ở nhà trẻ, bé sẽ được làm quen với các bạn cùng trang lứa cũng như được
người mẹ thứ hai chăm sóc, dạy dỗ, đó là cô giáo bằng một cử chỉ nào đó cũng
như vậy. Do đó, các bậc cha mẹ phải hết sức cẩn thận để không có lúc vô tình
mình bộc lộ ra những lời nói, hành vi không mấy đẹp mắt. Ở lớp học mẫu giáo,
trẻ cũng đã biết đánh giá về cô giáo của mình, chúng sẽ bảo với bố mẹ rằng cô
giáo con rất hiền hoặc rất ghê và chúng quí cô hay sợ cô. Ở lớp chúng sẽ không
tỏ thái độ, nhưng khi về nhà chúng sẽ nói hết những suy nghĩ của mình với bố
mẹ. Ngay cả bạn chơi ở lớp cũng vậy, chúng sẽ chơi với những bạn mà chúng thấy
hợp, không tranh giành đồ chơi của nhau và có những bạn chúng không thích chơi
cùng tí nào. Nếu có con ở tuổi này, bạn cứ thử hỏi mà xem, chúng sẽ kể hết mọi
chuyện ở lớp, về cô, về các bạn và có những đánh giá khá chính xác đấy, đừng
coi thường những đánh giá ấy. Tâm hồn trẻ thơ rất nhạy cảm, khi chúng đã biết
tìm hiểu thế giới xung quanh thì chúng cũng sẽ biết đánh giá về nó tuy chưa
thật logic. Cái logic ở bọn trẻ không giống với người lớn và người lớn đừng coi
thường điều đó.
Ở tuổi này, khả năng
nhớ của trẻ khá tốt. Trẻ có thể sắm vai cha mẹ kể cho nghe, hoặc có thể kể lại
một cách diễn cảm câu chuyện đã được nghe. Qua những câu chuyện, cha mẹ và cô
giáo hãy phân tích và giúp các em biết phân biệt giữa cái xấu và cái tốt, cái
ác và cái thiện, giữa trái và phải. Đây chính là cơ sở tốt đẹp cho việc hình
thành nhân cách ở trẻ.
Cần phải hiểu rằng,
đây là thời điểm quan trọng của đời sống tâm lý trẻ cho sự hình thành nhân
cách. Cho nên ở cả hai môi trường gia đình và nhà trẻ, cha mẹ và cô giáo đều
phải có cách đối xử đúng mực đối với bé. Nếu trẻ bị ngược đãi, bị đánh mắng
hoặc sống trong một gia đình lục đục, thiếu tình cảm, hạnh phúc sẽ làm cho ký
ức trẻ bị đau khổ và có thể hình thành một nhân cách không tốt.
* Trẻ 4 tuổi:
So với 3 tuổi, bé phát
triển về thể chất chậm lại nhưng về tinh thần lại có nhiều thay đổi. Khả năng
ngôn ngữ ở bé phảt triển hơn nên sự diễn đạt rõ ràng hơn. Sử dụng từ vựng thành
câu hoàn chỉnh đã khá tốt và bé có thể trò chuyện với người lớn mà không cần ai
phải "mào đầu". Lên 4 tuổi, sự nhận thức của trẻ bắt đầu có tư duy
hợp lí, song chỉ ở mức độ đơn giản, trẻ có khả năng lý giải một vấn đề nào đó
theo cách nghĩ của mình. Cha mẹ và cô giáo cần phải chú ý uốn nắn và phát huy
tích cực khả năng tư duy của bé. Sự giảng giải của người lớn phải mang tính
thuyết phục chứ không nên áp đặt, vì như vậy sẽ tạo ra sự phát triển không tự
nhiên về nhân cách. Mọi cách giáo dục bằng áp đặt đều không có hiệu quả tích
cực.
Trẻ 4 tuổi đã có thể
tự làm vệ sinh cá nhân rất tốt như tự mặc quần áo, đi giầy, đánh răng, rửa mặt…
Khả năng bắt chước, làm theo người lớn rất tốt. Nếu người lớn có những hành vi
không đẹp mắt, chúng sẽ bắt chước và còn tỏ thái độ chê bai, không đồng tình.
* Trẻ 5 tuổi:
Đây là độ tuổi bé lớn
nhanh nhất và mở đầu cho giai đoạn phát triển đến trưởng thành. Đây là năm cuối
bé học mẫu giáo và chuẩn bị cho bé vào lớp 1. Có thể nói, đây là thời điểm rất
quan trọng mà cha mẹ phải hết sức chú ý để chuẩn bị cho bé một tâm lý vững vàng
trước khi bước vào tiểu học.
Ở tuổi này, khả năng
giao tiếp của bé đã phát triển đến một mức cao hơn so với mấy năm trước. Bé có
thể tự lựa chọn những bạn chơi mà không cần sự can thiệp của bố mẹ và cô giáo.
Mọi sinh hoạt cá nhân như mặc quần áo, đánh răng, rửa mặt, ăn sáng bé đã có thể
tự làm một cách thành thạo. Thậm chí, bé có thể ở nhà hoặc đi ra ngoài một
mình. Nhưng không vì thế mà cha mẹ chủ quan để bé ở nhà một mình hoặc đi ra
ngoài một mình, như vậy sẽ rất nguy hiểm. Ở tuổi lên 5, bé không còn sợ đi nhà
trẻ nữa, nhiều bé lại thích đi học hơn ở nhà vì có nhiều bạn, có nhiều đồ chơi
và được cô giáo dạy cho học. Bé thấy mình đã lớn, muốn trở thành một cô cậu học
sinh, ăn mặc chững chạc. Nhìn các anh chị mặc đồng phục đeo ba lô đến trường,
bé thích lắm. Những người thân hãy khuyến khích bé và bé sẽ cảm thấy vui tươi
khi đi học cũng như thích thú mỗi khi được đón về.
Hãy dạy cho bé biết
sống có kỷ luật và tập những thói quen như đi ngủ và thức dậy đúng giờ, làm
những việc như rửa mặt, đánh răng trước khi ăn sáng, thay quần áo trước khi đi
học, đi ngủ…
Bé thấy ai trong gia
đình cũng đều làm việc và bé cũng muốn làm việc giúp bố mẹ. Cha mẹ hãy giao cho
bé những công việc phù hợp với tuổi của bé, như tập cho bé biết quét nhà, rửa
ấm chén, lau bàn ghế, treo mắc quần áo gọn gàng, quần áo bẩn thì phải biết bỏ
vào chậu. Các bé gái thì thích được mẹ sai làm những việc lặt vặt, còn các bé
trai thì lanh chanh muốn xếp dọn đồ vật cho bố.
Đến tuổi này, cha mẹ
cũng cần tập cho bé hiểu dần giá trị của tiền bạc bằng cách thỉnh thoảng thưởng
cho bé một số tiền nhỏ để mua đồ bé thích. Nhưng tốt hơn, bạn nên hướng dẫn cho
bé cách tiêu số tiền đó như thế nào cho có ích. Có ba điều có ích khi cho bé
biết giá trị của đồng tiền: thứ nhất tập cho bé dùng tiền đúng; thứ nhì tập cho
bé biết tiết kiệm để dành tiền khi cần mua thứ gì cho việc học tập; thứ ba tập
cho bé biết góp tiền vì lợi ích chung cho nhiều người khác như ủng hộ người
nghèo, đồng bào bão lụt, quỹ người tàn tật…
Trong độ tuổi này, con
bạn sẽ đặt ra rất nhiều câu hỏi bất kỳ sự vật nào mà bé tiếp xúc, nhìn thấy.
Những câu hỏi ấy nhiều khi đơn giản, nhiều khi cũng làm bạn phải bối rối nhưng
không nên tỏ ra bực bội. Bạn nên cố gắng trả lời bé một cách trung thực và khéo
léo. Đừng lảng tránh nhưng cũng chưa nên giải thích quá chi tiết bé sẽ thấy khó
hiểu. Bé bắt đầu đến tuổi tìm hiểu những điều liên quan đến cuộc sống chung
trong gia đình và ngoài xã hội theo mức tư duy đơn giản thơ ngây của bé. Với
tình thương yêu của cha mẹ bé sẽ trưởng thành.
*
VŨ THỊ HƯƠNG MAI
Long Biên - Hà Nội.
Email: huongmai8081@yahoo.com.
