Nhà bình thơ Phạm Đức Nhì
LAN
MAN VỀ CA KHÚC “VÀ TÔI CŨNG YÊU EM” CỦA ĐỨC HUY - Một Bình Luận Độc Đáo
Dưới bài viết Lỗi Kỹ Thuật Trong Hai Bản Nhạc Của Đức
Huy của tôi trên Facebook (Tủ Sách Thi Văn Việt) có một bình luận như sau:
Theo em, cảm nhận của mỗi người ở mỗi tầng khác nhau.
Trong mỗi tầng lại có nhiều ngăn khác nhau, nghĩa là góc nhìn. Vậy nên, nhiều
người sẽ có góc nhìn đơn giản, người khác lại có góc nhìn nghiêm khắc. Người hiểu
biết nhiều lại càng nghiêm khắc hơn.
Từ lâu, khi 2 bài hát này ra đời, đại đa số người yêu
dòng nhạc này đều yêu và “chấp nhận”, chứ không phải bị “đầu độc”.
Thuyết nhà Phật cũng cho rằng: “Đời tương đối mà!”
Bản thân em, dù rất yêu mến anh qua bao nhiêu bài
bình, nhưng lần này em đứng về phía Đức Huy. Muốn yêu dài lâu, yêu đậm sâu, yêu
nồng nàn, yêu chứa chan..... cũng chỉ là một cách dành tình cảm hết lòng cho đối
phương.
Em chúc anh luôn khoẻ và cũng rất mong đọc được nhiều
những lý lẽ của anh trong chuyện này để em có dịp nâng tầng cảm nhận của mình.
(1)
Thú thật, trên FB rất hiếm khi gặp bình luận kiểu này.
Về lý thì Nàng đã thẳng thừng đẩy tôi về bên kia chiến tuyến. Về tình thì ngôn
ngữ lịch sự và ngọt ngào như tẩm đường phèn, kèm theo một câu khen rất khéo khiến
người được khen mát lòng, mát dạ. Đặc biệt, câu cuối nghe thì có vẻ hiền như
“ma – sơ” (ma sœur) nhưng lại chứa một cái bẫy mà nếu không khéo, người “phía
bên kia” sẽ rớt xuống một hầm chông nhọn hoắt.
Yêu
Em Chứa Chan?
Nghe kỹ ca khúc Và Tôi Cũng Yêu Em tôi thấy có cái gì
“kỳ kỳ, sượng sượng” ở 2 chữ cuối của điệp khúc – cũng được dùng làm đoạn kết
(kiêm CODA). Đó là 2 chữ “chứa chan” trong đoạn:
Và
tôi cũng yêu em.
Và
tôi cũng yêu em.
Yêu
em rộn ràng, yêu em nồng nàn
Yêu
em chứa chan.
(Và Tôi Cũng Yêu Em, Đức Huy, sáng tác năm 1984)
Theo wiktionary.org thì “chứa chan” là tĩnh từ
(adjective) có nghĩa là:
1/ Quá đầy do chứa nhiều đến mức tràn ra.
Chị Dậu lại chứa chan nước mắt (Tắt đèn) .
Mưa nhiều ao hồ chứa chan nước.
2/ (Tình cảm) Đậm đà, thắm thiết và sâu nặng
Chứa chan tình thương.
Hi vọng chứa chan.
Những tháng ngày chứa chan hạnh phúc. (2)
“Chứa chan” là
tĩnh từ nên không thể bổ nghĩa cho động từ “yêu” được. Phải thay thế “chứa
chan” bằng một trạng từ (adverb) mới đúng văn phạm.
Trong tiếng Việt có những chữ (hoặc nhóm chữ) vừa là
tĩnh từ, vừa là trạng từ.
Thí dụ: Giỏi, thành công
Cậu ấy là học sinh giỏi trong lớp tôi. (tĩnh từ)
Cô ấy bơi giỏi lắm. (trạng từ)
Màu Tím Hoa Sim là một bài thơ thành công về mặt nghệ
thuật. (tĩnh từ)
Anh ấy đã bảo vệ thành công luận án Tiến Sĩ. (trạng từ)
Nhưng cũng có những chữ (nhóm chữ) chỉ có một nhiệm vụ,
hoặc là tĩnh từ, hoặc là trạng từ.
Thí dụ: Bao la (tĩnh từ), ngày mai (trạng từ)
Lòng mẹ bao la như biển Thái Bình dạt dào (Lòng Mẹ, Y
Vân). “Bao la” chỉ có thể là tĩnh từ.
Nếu viết:
Anh
yêu em bao la như lòng đại dương.
là sai. “Bao la” là tĩnh từ không thể dùng bổ nghĩa
cho động từ “yêu” được.
Ngày mai chị ấy đi Sài Gòn. “Ngày mai” là trạng từ chỉ
thời gian, bổ nghĩa cho động từ “đi”
“Ngày mai” chỉ có thể làm nhiệm vụ của trạng từ, không
thể dùng làm tĩnh từ được.
Tôi ủng hộ việc thi sĩ, – trong cơn cao hứng - đạp bỏ
một số luật tắc của thơ để được tự do phóng bút, nhưng không nên đánh đồng tĩnh
từ với trạng từ trong ngôn ngữ nghệ thuật như nhạc sĩ Đức Huy. Làm thế, cánh đồng
Văn Chương sẽ héo úa rất nhanh chóng.
Giải thích lan man như vậy để thấy nhóm chữ “yêu em chứa
chan” sai đến mức vô phương bào chữa, chống đỡ. Muốn đưa hai chữ “một cách” vào
để “chạy tội” cho tác giả cũng không được. Cố hiểu là “yêu em một cách chứa
chan” thì người khác sẽ nghĩ là mình điên. Đưa nó vào làm ca từ của một bản nhạc
là làm xấu bản nhạc. Gọi nó là ngôn ngữ nghệ thuật trong ngữ cảnh đó là bêu xấu
nghệ thuật.
Đức Huy đã chọn “yêu em chứa chan” trong Và Tôi Cũng Yêu Em là để đoạn cuối được
suôn sẻ - vừa hợp vận, vừa hài hòa với âm và nhịp điệu của đoạn nhạc. Để có được
điều đó, anh đã hy sinh cái đẹp văn chương của ca từ.
Anh nghĩ rằng với nhạc điệu nhanh và hấp dẫn như thế,
“bức tường đề kháng” của người thưởng thức sẽ bị xuyên thủng. Lý trí không đủ
thời gian làm công việc “gạn đục khơi trong”, sẽ mở cửa để cả nhạc lẫn lời đi
thẳng vào tâm hồn.
Và anh đã nghĩ đúng. Đã 35 năm trôi qua, bản nhạc Và Tôi Cũng Yêu Em được hát không biết
bao nhiêu lần, mà 2 chữ “chứa chan” vừa sai, vừa dở như thế cũng vẫn được người
nghe chấp nhận, không một lời phản đối. Bản nhạc vẫn được nhiệt liệt hoan
nghênh.
Đó là cái Tài của anh. Đó cũng là cái tội. Tội vô tình
đưa “rác” vào tâm hồn người nghe nhạc.
Đức
Huy Không Ác Ý
Trả lời bình luận của vị nữ độc giả FB (xin phép được
xưng hô “anh, em” như thường lệ):
Anh không nghĩ là Đức Huy có ác ý để “đầu độc” người
nghe nhạc của anh ấy. Anh đã từng gặp ở chợ An Đông một bà cầm lá rau xà lách
có con sâu to tổ bổ cuốn bánh xèo chấm mắm ăn ngon lành. Người bán hàng rửa rau
không kỹ chứ không phải có ác ý “chơi khăm” khách hàng của mình.
Sống trong một gia đình nghèo ở khu lao động tỉnh lẻ,
đầu óc của anh đã thấm rất nhiều những bản nhạc “sến”, những câu thơ, câu nói
“cả đẩn”, những bài vọng cổ rất ít chất văn chương. May được lên Sài Gòn “du học”,
được tiếp xúc với loại nhạc “cao tầm” hơn, được nghe, đọc những câu thơ, câu
văn “nên thơ” hơn, được xem những tuồng cải lương có ngôn ngữ chắt lọc hơn, đẹp
hơn, anh đã từng bước nâng tầm trình độ thưởng thức nghệ thuật của mình.
Nhờ làm thơ, viết văn, yêu văn nghệ (đàn hát, võ vẽ viết
ca khúc) anh may mắn được tiếp xúc, gần gũi, thân thiết với rất nhiều người tài
giỏi ở những lãnh vực này, được họ tận tình chỉ bảo. Rồi bị đụng xe, nghỉ lao động,
cắp sách đến trường, anh cũng học được nhiều điều hay của Văn Chương Anh Mỹ (và
thế giới).
Dài dòng như vậy để em biết, anh đã vô số lần – trong
chốn văn chương, văn nghệ - cầm lá rau xà lách có con sâu còn to hơn con sâu của
bà ở chợ An Đông, cuốn bánh xèo chấm mắm rồi vừa nhồm nhoàm nhai vừa ư ử hát
trong miệng “Đời đẹp quá như a à á a a
bài thơ” (Đêm Đô Thị, Y Vân)
Trở lại bản nhạc Và
Tôi Cũng Yêu Em của Đức Huy, hai chữ “chứa chan” là con sâu to tướng. Trình
độ của em, đọc phần giải thích ở trên, chắc đã nhận rõ điều này. Với những bản
nhạc dở hoặc “thường thường” anh cũng chẳng mất công dính vào; tự nó cũng sẽ chết.
Nhưng đây là bản nhạc hay, được nhiều người yêu mến. Anh không nỡ tiếp tục nhìn
những người ấy (biết đâu trong đó có em) vừa nhai nhồm nhoàm con sâu trong miệng
vừa như anh ngày nào, ư ử hát “Ca vang khúc yêu đời”. (Văn Phụng)
Hơn nữa, nếu viết chỉ để người đọc hiểu ý mình, và đọc
chỉ để hiểu được ý người viết thì sáng tác thơ, đọc thơ, sáng tác nhạc, nghe nhạc
làm chi cho mệt. Văn xuôi làm việc đó dễ dàng và chính xác hơn nhiều.
Đọc thơ, nghe nhạc (ca khúc), dĩ nhiên, ai cũng muốn
hiểu tác giả muốn nói gì, muốn chia sẻ với mình tâm trạng gì. Nhưng bên cạnh đó
còn có những mục đích khác:
1/ Thưởng thức những nét đẹp của thi ca, âm nhạc mà
văn xuôi không có.
2/ Để tâm hồn có cơ hội được rung lên trước những cung
bậc cao thấp của chữ Tình.
3/ Và nếu độ rung mạnh đến mức làm chữ Lý hoảng sợ trốn
biệt, tác giả và nguời đọc thơ, nghe nhạc còn may mắn được trò chuyện với nhau
bằng một thứ ngôn ngữ thơ hoặc ca từ vô cùng tinh khiết: Tiếng Người Chân Thật.
Còn nói như em:
“Muốn
yêu dài lâu, yêu đậm sâu, yêu nồng nàn, yêu chứa chan..... cũng chỉ là một cách
dành tình cảm hết lòng cho đối phương.”
là tác giả đã thành công trong chức năng truyền thông
nhưng đã buộc em, một người thưởng thức, “quên” cái đẹp của ngôn ngữ nghệ thuật,
hạ giá trị nghệ thuật những cung bậc cao thấp của chữ Tình. Nghe nhạc như thế
là chấp nhận thiệt thòi rất lớn cho tâm hồn mình.
Lỗi
Về Bố Cục, Thế Trận
Nghỉ hè nên em Cún, con dì Lan, được gởi đến nhà bé Hồng
để học thêm tiếng Anh. Cơm nước thì không nói làm gì; đến quà bánh, sách vở, đồ
chơi mẹ cũng dặn bé Hồng chia sẻ với em. Bé Hồng (8 tuổi) thỏ thẻ riêng tư với
mẹ:
“Mẹ thương em Cún nhiều, phải không mẹ?”
Mẹ trả lời:
“Đúng rồi. Mẹ thương em Cún nhiều vì em Cún là con dì
Lan, là cháu của mẹ, là em họ của con. Nhưng mẹ thương con nhiều nhất vì con là
con của mẹ.”
Thế là bé Hồng gục đầu vào lòng mẹ cười hạnh phúc.
Nhưng nếu bà mẹ trong câu chuyện trên lại trả lời
“Mẹ
thương em Cún, và mẹ cũng thương con”
thì với cấu trúc câu như vậy, có thể bé Hồng không hiểu
được sự khác biệt nhưng người lớn nghĩ sâu xa một chút, sẽ thấy sai cả về lý lẫn
tình.
1/ “Em Cún” là nhân vật phụ, nhân vật “ăn ké” mà được
đặt ở phần đầu, phần chính, còn “Con” là nhân vật chính, nhân vật trung tâm mà
lại đặt sau, và đặc biệt, lại ở sau nhóm chữ “và … cũng …” – chuyên được dùng để “thêm thắt râu
ria” – là không hợp lý.
2/ Dùng như vậy cũng không hợp tình. Tình thương của mẹ
phải dành cho con trước. Có san sẻ cho người khác, dù sự san sẻ đó có cần thiết
và cao thượng đến đâu đi nữa, con vẫn phải đứng đầu, phải được ưu tiên.
Giả dụ tình trạng tài chánh trở nên eo hẹp, người mẹ
không thể bảo bọc cho đứa cháu thì sẽ bắt buộc phải “buông cháu” để lo cho con.
Sau đây là một đoạn thơ nói đến tình trạng eo hẹp đó.
Chạm
tay vào phin cà phê
con
đã léo nhéo:
“Bố
uống ít thôi còn để tiền mua gạo”
Cho
tay vào túi áo
định
moi điếu thuốc lá
vợ
đã cằn nhằn:
“Ông
hút vừa chứ còn để tiền mua thức ăn”
Trước
khi vào mâm cơm
vợ
bấm vai thì thầm:
“Mình
ăn rau luộc chấm mắm
có
tí bạc nhạc bò kho mặn
nhường
cho con
kẻo
nó còi xương”
(Vì Thế Tôi Ra Đi, Phạm Đức Nhì, trang Đặng Xuân Xuyến)
(3)
Tình trạng khốn khó đến nỗi vợ con người tù cải tạo trở
về phải “tấn công” quyết liệt vào những thói quen, đam mê – có thể nói là không
có gì quá đáng - của người chồng, người cha đáng thương.
Với cách đặt những thứ chỉ là “hương hoa” của cuộc sống
khá giả, an nhàn ở vế chính, ở tầng bậc (level) cao hơn, còn người yêu thì lại ở
vế phụ, ở tầng bậc thấp hơn như Và Tôi Cũng Yêu Em thì thử hỏi trong hoàn cảnh
“dòng suối tình” không suôn sẻ như thí dụ ở trên, “tình yêu Tôi dành cho Em” liệu
có còn chút trọng lượng nào không?
Những chất liệu lãng mạn làm nên tính nghệ sĩ của Đức
Huy như “biển vắng”, “tiếng chim hót đầu ngày”, “con đường ngập lá vàng”, “mái
tranh dưới hàng dừa” … dưới sức nặng của cuộc sống kham khổ sẽ tự động rơi rớt.
Còn “ly cà phê buổi sáng”, “điếu thuốc”, “ly rượu ngon” – dùng lâu ngày dễ
thành ghiền – thì Đức Huy tính sao? Mẹ phải “buông cháu” để lo cho con; còn anh
có “buông” người tình hoặc vợ con (ở vế phụ) để thỏa mãn những nhu cầu thiết yếu
của mình (ở vế chính) hay không?
Đâu đó đã có người phán một câu xanh rờn: “Tao thà bỏ
vợ chứ không bỏ thuốc (hoặc rượu)”. Tôi không biết là Đức Huy có mê những thứ
mà anh liệt kê sau hai chữ “tôi yêu” đến như vậy hay không.
Nhưng cách dàn trận trong ca từ của anh đã “mở đường”
cho người nghe nhạc suy nghĩ theo hướng đó.
Đánh
Giá Ca Từ
Thơ nên là món ăn dễ tiêu. Càng dễ tiêu càng dễ đi thẳng
vào tâm hồn người đọc. Tuy nhiên, ngôn ngữ thơ, nhất là trong các bài viết theo
lối Kiếm Tông, chú trọng chiêu thức, thường cô đọng. Nhiều khi không chỉ nghĩ
mà phải “ngẫm” mới may ra hiểu đựợc ý tác giả. Rồi lại còn những “bài thơ trí
tuệ” của những thi sĩ viết không phải để bộc lộ tâm trạng mà để phô diễn kiến
thức cũng như kỹ thuật thơ mới lạ của các ngài. Đọc những bài thơ này, lý trí
phải làm việc cật lực, “đổ mồ hôi, sôi nước mắt”, mà lắm khi cũng chả hiểu các
ngài muốn nói gì.
“Ca từ” khi chưa được nhạc sĩ tuyển chọn, chỉ là cô
gái – có khi còn thuộc hàng “lọ lem” - ở ngoài đời. Nhưng khi đã bước vào ca
khúc, cô gái đã tự động có một cuộc sống khác, một địa vị khác trong xã hội.
Trong trường hợp Và Tôi Cũng Yêu Em, cô gái đó đã được sống trong một gia đình
khá giả, chồng có uy tín, danh vọng. Cô đã “thay da đổi thịt”, lây ngay được
cái vẻ đài các, cao sang của gia đình chồng.
Vài bạn đọc trên FB chê ca từ của Và Tôi Cũng Yêu Em là “nông và nhạt”, “Chả có gì hay. Chỉ bàn cho
vui vì từ vựng ‘lạ hóa’ mà thôi”. Tôi không nghĩ như vậy. Đức Huy chỉ kể ra những
thứ mà anh yêu thích – “biển vắng”, ngày nắng”, “mái tranh dưới hàng dừa”, “con
đường ngập lá vàng”, “tiếng chim hót đầu ngày”, ly cà phê buổi sáng”, “điếu thuốc”,
“ly rượu ngon” … - để người đọc tự khám
phá, tự cảm nhận cái chất lãng mạn, nét đẹp nghệ sĩ trong tâm hồn anh. Thủ pháp
“gợi, không kể” ở đây là cây cầu rất ngắn, chỉ một bước là qua phía bên kia để
có sự đồng cảm với tác giả. Nhạc sĩ Đức Huy đã phô diễn để khoe cái chất nghệ
sĩ trong con người mình. Và anh đã làm việc đó rất khéo.
Đặc biệt là nhờ không kể lể, biện giải dài dòng, ca từ
chỉ toàn những “món dễ tiêu”, lại được chảy trên dòng nhạc tươi trẻ, hấp dẫn
nên đã dễ dàng xuyên thủng “bức tường đề kháng” của người thưởng thức để đi thẳng
vào tâm hồn họ. Và một hai cộng rác lẫn theo dòng chảy đó cũng là điều khó
tránh khỏi.
Cho nên, trong ca khúc, ca từ nên được đánh giá lúc
đang khoác chiếc áo nhạc trên người, lúc đã thành bạn đời của một người khác -
có khi thuộc tầng lớp cao sang. Dĩ nhiên, trong Và Tôi Cũng Yêu Em, cô gái, nếu
bắt đứng riêng, chỗ này, chỗ khác vẫn còn đôi chút “lọ lem”, nhưng chúng ta -
những người thưởng thức - nên đối xử lịch sự với nàng, vì phu quân của nàng (phần
nhạc trong ca khúc chứ không phải nhạc sĩ Đức Huy) tuy chưa phải danh gia vọng
tộc nhưng cũng là con nhà có chút địa vị và ít nhiều uy tín trong xã hội.
Kết
Luận
Và
Tôi Cũng Yêu Em là ca khúc được nhiều người thưởng ngoạn,
cả ở hải ngoại lẫn trong nước - đặc biệt là giới trẻ – yêu thích. (4) Nhưng rõ
ràng, như đã phân tích ở trên, phần ca từ của ca khúc đã có hai lỗi kỹ thuật
khá nặng. Lỗi kỹ thuật, đương nhiên, sẽ làm giảm giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
Viết bài này, cũng như những bài bình thơ khác, tôi chỉ muốn đưa Và Tôi Cũng
Yêu Em vào vị trí tương xứng với giá trị nghệ thuật của nó.
Tôi cũng đã lan man một chút về việc đánh giá ca từ.
Do được đồng hành cùng dòng nhạc, ca từ có sức mạnh có thể xuyên thủng những “bức
tường đề kháng” của nhiều người nghe nhạc “yếu nội lực”. Đồng ý là không nên
tách ca từ khỏi dòng nhạc rồi mặc tình nắn bóp, chê bai. Nhưng cũng không phải
vì thế mà cứ lặng im, bất động, dù biết, dù thấy cũng không thèm đưa tay nhặt một
hai cộng rác đã hoặc sắp sửa trôi qua cánh cửa tâm hồn mình.
Phạm Đức Nhì
nhidpham@gmail.com
CHÚ
THÍCH:
1/
https://www.facebook.com/groups/1698980110347437/2412877502291024/?comment_id=2413966242182150&reply_comment_id=2414212082157566¬if_id=1562801303207309¬if_t=group_comment_mention
2/ https://vi.wiktionary.org/wiki/ch%E1%BB%A9a_chan#Ti%E1%BA%BFng_Vi%E1%BB%87t
3/
https://dangxuanxuyen.blogspot.com/2018/05/thu-i-thu-lai-trao-oi-ve-bai-tho-vi-sao.html
4/
“… ông nhiều lần về nước biểu diễn, xuất hiện trong
nhiều chương trình ca nhạc như Duyên dáng Việt Nam... Ông đã phát hành album
mang tên Và Con Tim Đã Vui Trở Lại năm 2005 và tổ chức Liveshow riêng cùng tên
vào năm 2007. Ông cũng từng tham gia làm giám khảo cho cuộc thi Bước Nhảy Hoàn
Vũ 2011 và Gương Mặt Thân Quen.
Đặc biệt, trung tâm Thúy Nga đã từng thực hiện Paris
By Night 33: Nhạc Tình Đức Huy (1995) và Paris By Night 118: 50 Năm Âm Nhạc Đức
Huy (2016) để vinh danh dòng nhạc của ông.”
https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%A9c_Huy
