 |
| Tác giả Lại Quảng Nam. |
BÀI CHÒI: CỔ BÀI DI SẢN NHÂN LOẠI
Lại Quảng Nam
Loạt bài viết nhằm tưởng nhớ đến người anh hùng Đoàn Xuân Trinh, người con ưu tú của dòng họ Đoàn, Đông Yên, Quảng Nam vị quốc vong thân. Mật thám Pháp tra tấn Ngài đến chết tại Lao xá Hội An năm 1930. Ngài là động lực khiến chúng tôi đeo đuổi việc giải mã di sản tiền nhân này. Bài viết thay cho nén hương của người ly khách.
Thế nào là di sản nhân loại? Di sản nhân loại là di sản về minh triết giúp thế giới loài người trở nên tốt đẹp hơn, loài người có một xã hội tốt đẹp hơn. Tôn giáo, các tác phẩm của các triết gia, các phát minh về khoa học kỹ thuật có ảnh hưởng đến văn minh nhân loại một cách bền vững.
Bài thứ nhất
Làm quen với bộ bàichòi: BàiChòi Thuận Quảng
“Ông G. L. Bouvier, ông P. Huard, ông M. Durand là những nhà nghiên cứu âm nhạc học người Pháp. Họ đã đến Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ XX để nghiên cứu về các thể loại âm nhạc ở nước ta. Ông đã dành một chương dài có tên là La chanson Populaire de L"Anam (trong quyển La Rousse Musicale -Paris 1928) để nói về nguồn gốc Bài Chòi. Năm 1902, G. L. Bouvier xuất bản tập sách mang tên “Voici quelques pièces Hat Bai Choi tireés du Phong trao Can Vuong” có viết “Bài Chòi được hình thành và phát triển sau những năm 1470 Nam tiến, người Việt ra sức khẩn hoang từ vùng Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định cho tới Bình Thuận, đặc biệt đã thành công trong việc xây dựng kinh tế, văn hóa và đời sống vùng châu thổ ở Bình Định và Phú Yên rất phì nhiêu... " (1).
I - Giả định, nay có một người ngoại quốc hay một em thuộc thế hệ người Việt sinh ra tại nước ngoài, họ hỏi chúng tôi Bài Chòi là gì? Rằng chúng tôi không dám dựa vào các lời viết bên trên của các ông Tây này, hay dựa vào những gì mà chính chúng tôi đã đọc từ các bài viết trong nước khoảng từ năm 1902-2017 để thuyết minh. Thú thật rằng chúng tôi không mấy an tâm về các lý luận của lớp đàn anh đã đi trước chúng tôi (2). Xin đọc ở cuối bài – lời tâm tình.
Họ đặt vấn đề tiếp: Tại sao ở các nước Đông Nam Á (ĐNA), nơi có cộng đồng người Chinese cư ngụ, tùy theo sắc dân địa phương của Tàu như Triều châu, Quảng Đông, Hẹ... đã có nhiều bộ bài giống bài xuất phát từ nước Việt Nam - bộ bài nay đang dùng tại thành phố di sản Hội An trong trò chơi Bài Chòi - thì ông (tức chúng tôi) có nghĩ rằng Bài Chòi Việt Nam đã sao chép lại từ China hay không?
Và cuối cùng là ngày 07/12/2017, Việt Nam đón nhận giấy chứng nhận "Bài Chòi Kịch Nghệ" là di sản phi vật thể về Bài Chòi thì liệu sự thừa nhận với tên “Nghệ thuật Bài Chòi Trung Bộ Việt Nam” này có làm cho người Việt khắp năm châu vui?
Rằng người Việt của các ông có quan tâm đến quyền lực mềm khi mà người Chinese đang vơ vào văn hóa họ những gì đã phát xuất từ đất nước Lạc Việt này?
Trước loạt câu hỏi trên, chúng tôi bước đầu dẫn họ vào chính đề.
II -Tìm hiểu và giải mã BàiChòi Thuận Quảng
Bài Chòi là gì?.
Hai tiếng “Bài Chòi” có thể gây cho "ai đó" sự nhầm lẫm, do vì từ Việt ngữ đã gom vào trong từ này hai âm Bài & Chòi. Cả hai âm bài và chòi đều khiến cho người nghe có thể hình dung được hình ảnh trong trí mình rằng đây là một thứ “Bài chơi trong chòi ” như các Ông Tây đã phát biểu như trên. Với chúng tôi, qua chữ viết từ âm Bài Chòi, chúng tôi thể hiện bằng hai hình thức chữ viết. Một là, viết rời là Bài Chòi và hai là BàiChòi viết liền lạc. Bài Chòi là từ khẩu ngữ quá thông dụng. BàiChòi là một thuật ngữ. BàiChòi là bộ bài dùng trong trò chơi Bài Chòi hiện có tại Hội An.
Hiện nay ta có một thứ gọi là “Bài Chòi Kịch Nghệ” tức là thứ Bài Chòi quen thuộc mà khi họ vào YOUTUBE gõ "Bài Chòi Hội An" là hình dung được ngay. Bài chòi này vào ngày 07/12/2017 đã được UB UNESCO công nhận là di sản phi vật thể. Đó chỉ là thứ hát bài chòi gom trong một phạm vi nhỏ hẹp của đất nước này. Thực tế nó không lan xa vào hai đầu Bắc Nam của tổ quốc. Tên di sản là “Nghệ thuật Bài Chòi Trung Bộ Việt Nam”. Và, có một thứ khác, đó là BàiChòi tức bộ BÀI TỚI THUẬN QUẢNG. BàiChòi này tại quê tôi và các tỉnh miền trung trải dài từ Bình trị thiên đến Bình Thuận gọi là Bài Tới hay Bài Trùng. Nay trong bài viết này chúng tôi gọi là BàiChòi Thuận Quảng. Đây chính là phần hồn của Bài Chòi. BàiChòi là bộ bài chính thức được dùng trong trò chơi Bài Chòi. Và BàiChòi Thuận Quảng là bộ bài mà chúng tôi dùng trong việc khảo sát và lý luận cùng với các Bạn Ta hôm nay. Chỉ có BàiChòi Thuận Quảng mới không bị vẽ lại bởi các nhà sản xuất thủ công cung cấp cho thị trường từ trước đến nay.
Các nhà sản xuất thủ công đã vô tình sửa và vẽ lại các nét vẽ mà họ cho là “bị mờ”, do đó chúng tôi không cho họ là các người chuyên nghiệp, họ không thể am hiểu giá trị từng nét vẽ của tiền nhân ta và tên gọi, tên ID của từng lá bài trong BàiChòi Thuận Quảng. Chính vì không am hiểu này mà xưa đã có bộ bài chòi PHÚ YÊN, xin xem hình ( * ) và nay, 2017, là bộ bài do tỉnh Bình Định, xin xem hình ( * ), dưới sự cầm chịch của Giáo sư HOÀNG CHƯƠNG, là chủ xướng chính bộ bài vẽ lại của Bình Định mà đoàn đại biểu CP Việt Nam do Bà thứ trưởng Bộ văn hóa cầm tay giơ cao tại SEOUL vào ngày 07/12/2017 lúc nhận giấy chứng nhận di sản văn hóa phi vật thể “Nghệ thuật Bài Chòi Trung Bộ Việt Nam”. Xin xem hình (*). Nhìn những lá bài họ cầm trên tay khiến chúng tôi vô cùng kinh ngạc!
Tên gọi Bộ Bài Tới và bộ Bài Trùng là hai từ khá xa lạ với người miền Bắc hay người miền Nam. Với họ thì từ BàiChòi thân quen hơn. Còn với người ngoại quốc họ chỉ biết do vì nghe và thấy Bài Chòi. Thoạt tiên cổ bài BÀI CHÒI THUẬN QUẢNG tức BàiChòi xuất hiện trước. Từ lá bài có các hình vẽ được nhiều người thuộc lớp đàn anh chúng tôi cho là có hình vẽ kỳ dị, có tên kỳ dị gồm tên ID và Nick name, thậm chí họ cho đó là tên “thô” và dung tục (3) (xin xem Võ Phiến )
Tên ID là gì? là tên ghi bằng chữ quốc ngữ trên đầu mỗi lá bài. Tên Nick name là tên dân gian. Tên này do người Việt lâu đời đặt tên cho nó, do từ sự quan sát chính xác, do từ linh cảm vì có cùng cội nguồn với tiền nhân họ, người đã xây dựng và thiết kế bộ BàiChòi này tại vùng đất Đông Yên, Duy xuyên, Quảng Nam ngày nay. Các tên Nick name này xuất hiện vào các thời điểm khác nhau, tại các vùng địa dư khác nhau, cho nên, một tên ID có thể có vài tên Nick name khác nhau. Tuy nhiên, trong mắt chúng tôi là người khảo sát thì nhiều tên Nick name “lạc điệu" cần phải bị loại bỏ dứt khoát khi chúng tôi viết bài này. Mục đích chính của chúng tôi là GIÁ TRỊ NHÂN LOẠI trong bộ bài BàiChòi cần triển khai với cộng đồng Việt Nam khắp năm châu, bất luận họ ở miền nào của đất nước này, chứ không gói gọn dãy đất “TRUNG EO" và sau đó lan đến các cộng đồng dân tộc khác. Rằng đã có một di sản đã bị người Việt lãng quên như thế. Điều sau cùng này chỉ thể hiện khi mà người Việt chúng ta phải xác nhận một cách nhất quán là BàiChòi là bộ bài có cội nguồn từ Việt Nam. (4)
"Bài Chòi Kịch Nghệ" mới ra đời sau này. Lý do là từ khi có BàiChòi, từ tên ID dẫn đến Nick name xuất hiện thì mới có các câu hát hô thai do "Ai đó" sáng tác. Và khi mà Bình Định, cái nôi hát bộ của Đàng Trong thì một lối hát, lối nói mới kiểu cadao, ru em có vần điệu đặc sệt thổ ngữ địa phương thì một loại hát khác ra đời, đó là hát Bài Chòi. Hướng đi kết hợp việc hát theo điệu hát Bài Chòi với các lá bài kèm theo, nó là giá trị di sản khác. Và di sản này có tên là “Nghệ thuật Bài Chòi Trung Bộ Việt Nam”( 5). Di sản này cũng chứa một phần di sản tiền nhân. Thế nhưng giá trị “không cao”. Bài Chòi Kịch Nghệ này chỉ có giá trị ở “miền Trung Việt Nam”, đúng ra là tại xứ Đàng Trong xưa kia và hoàn toàn không có giá trị về Minh triết vào tầm vóc thế giới di sản nhân loại.
Giá trị thực của Bài Chòi nằm ở đâu? Nó nằm trong BàiChòi, bởi nó chuyển tải một minh triết cho nhân loại về việc xây dựng một xã hội tốt đẹp và lý tưởng nếu như nhà nước được xây dựng không từ những “người đàn ông có ăn học” và bọn “đàn ông du côn" xuất thân từ lớp làm biếng, giỏi lập bè đảng, như tên gọi tên ID hay Nick name này, kẻ tiếp tay cho “nhà vua “, tức người cầm quyền tối cao. Bọn họ đã gây đại nạn đau thương cho người phụ nữ cần phải biến mất trên thế gian này.
III -Phần hình ảnh
III-1 BàiChòi Thuận Quảng
BàiChòi Thuận Quảng gồm ba tuyến, từ dưới lên trên:
Tuyến I Quan Bờm, bọn có ăn học chữ Hán nhũng nhiễu dân lành.
Tuyến II Đàn ông lười biếng vô lại, bọn Du Côn.
Tuyến III Người phụ nữ bất hạnh nạn nhân trong xã hội đó.
Ta cũng lưu ý đến ba lá bài có dấu ĐỎ, đó là các nhân vật “ đầu sỏ".
Bạn Ta có biết vai trò trên hình đồ họa và tên ID? các hệ lụy khi không biết rõ chúng?
Các bộ bài vẽ lại, do vì "kém hiểu biết".
III-2 Bộ bài tới Phú Yên
III-3 Bộ bài do tỉnh Bình Định cách tân sau năm 2000, các hình vẽ tinh tế. Tên ID bị triệt tiêu. Hình kỷ hà và chữ Hán tuyệt đối.
Các bộ bài vẽ lại, do vì “kém hiểu biết" , đặc biệt nghiêm trọng là bộ bài này do Bình Định thiết kế và đề xuất chính thức cho phái đoàn Việt Nam do một thứ trưởng bộ Văn hóa dẫn đầu tại buổi lễ UNESCO chính thức nhận “Nghệ thuật Bài Chòi Trung Bộ Việt Nam” là di sản phi vật thể của nhân loại.
Phái đoàn Việt Nam với các lá bài mới thiết kế lại trong tay.
IV- Vài hình ảnh của các bộ bài Tàu có trước và sau BàiChòi Thuận Quảng
IV-1 -Hình ảnh của bộ bài Tàu có trước BàiChòi Thuận Quảng
Bộ bài Mã điếu đời Minh:
Các thuật ngữ Vạn, Sách, và Văn xuất hiện từ đây mà ra. Văn là tiền xu, sách là xâu tiền xu. Vạn là đơn vị 10.000.
ID duy nhất của bài Tàu là số đếm nhất, nhì, tam … sau đó cộng thêm văn, vạn, sách vào. Họ có thể có Nick name trên các lá bài Yêu lớn hơn hàng đơn vị trong PHO vạn, pho sách, pho văn.
IV-2-Vài hình ảnh của các bộ bài Tàu sau BàiChòi Thuận Quảng
IV-2-Vài hình ảnh của các bộ bài Tàu sau BàiChòi Thuận Quảng
(Bạn Ta sẽ đọc trong loạt bài viết này, chúng tôi lý giải ra sao?, rằng trong việc lý giải chúng tôi không hề dùng sự cảm thông giữa các trái tim người Việt mà bằng luận cứ rõ ràng, hoàn toàn dựa trên lý trí.)
-Bộ bài Đông Quan Pai -Kwan Pai
Phát hành vào cuối thập kỷ 60 của thế kỷ 20, bộ bài này bán trong cộng đồng người chinese tại các nước ĐNA. Dựa vào bộ bài này, Huỳnh Ngọc Trảng đã sai trái cho rằng BàiChòi của ta là sao chép từ Tàu do từ cảm tính.
Tên “zhi-qi-pai” do "Handelsvereeniging Harmsen, Verwey & Dunlop N. V.. Java. Sumatra. Celebes, phát hành, gồm 120 lá bài, người Tàu đã bắt đầu cách tân bằng hình thức nửa hiện thực, nửa cách điệu. Bạn chú ý: các vòng tròn đã bắt đầu xuất hiện trên mặt Pho Vạn (hình người, hàng dọc đầu tiên). Họ có ba lá bài Yêu xếp riêng ra.
Kể cả bộ bài Kon Pai' dưới đây do người MỸ sưu tập được vào năm 1902 nay trưng bày tại BTV NY. Bài Tàu, Kon P’ai dẫn xuất từ bộ bài Tàu MÃ ĐIẾU, hay đã chịu ảnh hưởng của BàiChòi Thuận Quảng vào năm 1699.
Trong bài viết có tên “Nguồn gốc kỳ bí của Bài Chòi Việt Nam “ trong đặc san của Người Việt Hải Ngoại xuất bản tại HOA KỲ. Bác sĩ Lê văn Lân đã choáng ngợp về bộ bài này và đã có đôi lời sai trái về BàiChòi Thuận Quảng.
Nguồn từ Bác sĩ Lê văn Lân, HOA KỲ, nay Bác sĩ đã khuất núi.
V-Phần chú thích
1- BÀI CHÒI - Nhà nghiên cứu TRẦN HỒNG - TẠP CHÍ NON NƯỚC
2- Lời tâm tình của người viết
* Các ý kiến của chúng tôi nhằm phản bác lại các ý kiến đã có trước đây kể từ các ông từ Tạ Chí Đại Trường, 1967; Võ Phiến 1968 đến lớp sau này viết vào tháng ba năm 2018 trên mạng internet, do bởi họ thực sự đe dọa vào văn hóa và văn minh Việt khi mà QUYỀN LỰC MỀM là một sức mạnh của quốc gia.
Theo tôi có ba nguyên nhân chính. Một là, khi họ bắt tay vào khảo sát bộ bài này, quan điểm quy Hán tộc đã lấn át cái đầu họ. Hai là, thói quen trông mặt mà bắt hình dong, đụng đâu phán đó, không có một luận lý nhất quán. Ba là, họ đã không am hiểu về ngôn ngữ địa phương, vùng đất đã sinh ra những con người cha đẻ bộ bài này.
Do vì không hiểu biết thật tường tận kết cấu của từng lá bài BàiChòi Thuận Quảng cho nên dẫn đến sự thiếu nhất quán khi sắp xếp các tuyến, mà họ gọi là pho. Sư sắp xếp pho theo Tàu hoàn toàn khác với tuyến của BàiChòi Thuận Quảng; từ đó hình đồ họa tùy tiện sửa lại.
Thực tế BàiChòi Thuận Quảng vẽ Quan Bờm đầu luôn đội Hán, mặt che cái quạt mo. “Cái quạt mo” là bài ca di sản trí khôn của người Đàng Ngoài, bài ca Thằng Bờm có cái quạt mo. Điều này nói lên một sự nhất quán tính thống nhất về mặt tư tưởng của dân tộc Lạc Việt. Hình độ họa cho tuyến người phụ nữ là các bộ phận từ cơ thể người phụ nữ mà ra. Khu “thùng đàn” của nhạc cụ Tây phương, tức là khu tam giác ngược làm “chết người đàn ông“ mà đáy trên là đường nối hai quả đào, và đỉnh là vùng tam giác sắt. Bạn ta thử lật hình trong sách anatomy của sinh viên Y khoa mà quan sát. Từ đó thấy độ ” tiếu lâm siêu sao “ của tiền nhân mình. Bạn Ta cũng nên nhớ rằng, với người phụ nữ Lạc Việt, âm “ tiền “ là âm ám ảnh mạnh trong cuộc đời họ. Tuyến này có hai lá bài mang âm tiền, một là Sáu tiền và hai là Tám tiền. Và tuyến “đàn ông du côn" chỉ có con c. là biểu tượng cho nhóm, thế nên nọc, đầu, và hòn được dùng một cách nhất quán.
Hậu quả có sự tùy tiện khi đặt tên Nick name cho các lá bài từ đó dẫn đến các câu hô thai, tuy có vui, nhưng tính giải trí vùng miền đã lấn át giá trị nhân loại mà tiền nhân ta đã có thể đóng góp một cách rõ ràng hơn và sớm hơn.
Nếu chúng ta chậm tay và thiếu cảnh giác, chúng ta sẽ bị thua trong mặt trận văn hóa với người Tàu. Hiện nay họ đang xem trọng quyền lực mềm trong việc cạnh tranh với MỸ, thế nên cái của ta thành cái của họ.
3- Bài viết của lớp đàn anh, ông Võ Phiến
Bài này chúng tôi chỉ quan tâm về việc ông nhìn các hình đồ họa ra sao ? Về các câu hô thai, chúng tôi sẽ có một bài riêng về chủ đề này, bởi hô thai nằm trong lòng người TRUNG EO, và vui do vì cái lý lắc, cái hoang bất ngờ mà người miền Trung không thấy chướng tai. Nó năm trong di sản phi vật thể có tên “Nghệ thuật Bài Chòi Trung Bộ Việt Nam”.
4- Bài Tàu của người Chinese có mối liên quan đến bộ BàiChòi Thuận Quảng là bộ bài Mã Điếu thời Minh mà thôi. Tuy nhiên giữa bộ bài Mã Điếu và BàiChòi khác nhau quá xa. Sau bộ bộ bài Mã Điếu là bộ bài Tàu có tên Đông Quan Pai -Kwan Pai của người Chinese hiện nay tại các nước Malasia, Singapore, Indonesia. Và các dẫn xuất của nó chính là từ các bài sao chép lại của chúng ta, khi mà nhà sư Thích Đại Sán vào năm 1695 dẫn phái đoàn ban đầu gồm hơn 100 người, nửa Tăng sĩ và thương lái Tàu sang ta. Sau thương lái người Tàu kéo sang ta rất đông, họ nhập vào đoàn của nhà sư, lúc này được Chúa Nguyễn Phúc Chu ban cho nhiều ưu đãi và khi họ bị phạt tù thì nhà sư Thích Đại Sán can thiệp. Chính sự can thiệp sâu này khiến cho lòng dân phẫn nộ. Mình chết khi giặc đến, mình đóng thuế để chế độ tồn tại mà người Tàu ở không nay được hưởng. Về đến nơi, thì quan Án sát Quảng Đông là Hứa Tự Hưng bắt giam tra hỏi về tội "ngạo mạn, dối trá, buôn lậu, v. v... " rồi đuổi về Cống Châu (Giang Tây). Có lẽ oan cho nhà sư, nhưng thực chất đoàn người có lúc đã đông đến hơn 1000 người Tàu tại thành phố Hội An, trong đó chỉ khoảng 50 nhà sư, phần còn lai là dân con buôn ở nhiều địa phương, nhiều sắc dân Hoa Hạ có mặt. Họ đã làm gì tại khu vực Hội An, và cả Phú xuân nơi đô hội của Đàng Trong? Lúc này BàiChòi Thuận Quảng đã xuất hiện. Và Đồng quan là một cảng sông, nơi tập kết và trở về của đoàn người theo nhà sư sang ta. Bộ bài của ta có lá tên ID THẦY, cửu Thầy; Nick name là Thầy Chùa. BàiChòi Thuận Quảng mạch lạc và có bố cục rất chặt chẽ trong khi Đông Quan Pai -Kwan Pai thì duy trì Pho vạn một cách nhất quán từ bộ bài Mã Điếu nhưng sao chép vụng về hai tuyến “người đàn ông du côn” và “người phụ nữ bất hạnh “ của ta mang về các pho Văn và Sách của họ. Điều này sẽ được làm rõ trong phần tới khi Bạn Ta hiểu rõ cấu trúc và cách thức xây dựng tư tưởng khi phác hoạ bộ bài từ bài Tây cho đến Bài Tàu, Kon P’ai và bộ Bài TA.
5- vừa mới được UNESCO công nhận vào ngày 07/12/2017, http://cinet.gov.vn
VI- Sách Tham khảo
1-Lịch sử lưu dân –Lục Đức Dương( người Tàu ) viết vào năm 1997–Cao Tự Thanh dịch –nxb TRẺ-2001
2-Lịch sử cờ bạc –Qua Xuân Nguyên ( người Tàu )- Cao Tự Thanh dịch –nxb TRẺ-2001
3-Lịch sử lưu manh - Lục Đức Dương( người Tàu ) viết vào năm 1995–Cao Tự Thanh dịch –nxb TRẺ-2001
4-Thích Đại Sán, Hải Ngoại Ký Sự, nxb KHXH 2015
5-Lê Quý Đôn –Phủ Biên tạp lục, bản pdf trên mạng
6-Lê Quý Đôn, Vân Đài Luận Ngữ, bản pdf trên mạng
7- Xin các Bạn Ta dùng từ khóa “ bài chòi là gì?“
Nếu như dư thì giờ, Bạn Ta cũng nên đọc qua các bài viết trên mạng qua GOOGLE SEARCH. Đụng đâu “ phán “ đấy. Tùy tiện.
Hay “nguồn gốc Bài Chòi” trong GOOGLE SEARCH để biết. và tiếp cận các tên Nick name rất lạ, và lập luận bám Hán tộc.
8 – Bài này viết lại từ các ý kiến cũ của laiquangnam trên Chim Việt Cành Nam hay trên www. art2all. net ‘.
BÀI CHÒI (BỘ BÀI TỚI) - Phần I –Tổng quan - LAIQUANGNAM - Chim. . .
BÀI CHÒI, BỘ BÀI TỚI, PHẦN 1 - art2all.net
BÀI CHÒI, BỘ BÀI TỚI, PHẦN 2 - art2all.net
Hình ảnh cho BÀI CHÒI (BỘ BÀI TỚI) –laiquangnam, www. art2all. net
