Tác giả Lê Nghị
HOÁ
GIẢI NỌC ĐỘC KIM KIỀU ÁN 1830 VÀ TỔNG TỪ TỰ ĐỨC 1871
Thật ra bài này tôi đã chia làm 2 bài chi tiết đã đăng
trang cá nhân, nhưng hôm nay tình cờ được chia sẻ 2 bài viết rất ngắn của một
fb trẻ Nguyễn Tấn Sơn, tôi giật mình trước một hậu sinh khả uý, đặt ra những câu
hỏi về Thanh Tâm Tài Nhân và Kim Thánh Thán mà trước đây cho là tác giả và nhà
bình luận Kim Vân Kiều truyện. Vì vậy tôi đăng bài này sớm hơn dự định như là lời
hoan nghênh một người thuộc thế hệ đàn em đã tâm huyết sưu tập sách và có một
tư duy sắc bén.
Ở đây tôi muốn nói rằng khi Nguyễn Tấn Sơn khi nhìn
vào đống sách Tàu Kim Vân Kiều truyện tác giả là Thanh Tâm Tài Nhân đã không hề
nao núng. Có bản lĩnh như vậy thì khi nhìn một bảng thống kê, ví dụ của tiến sĩ
Nguyễn Nam về những thẩm định mới Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân,
cũng có một thái độ tương tự.
Trước hết đừng nhầm truyện Vương Thuý Kiều với Kim Vân
Kiều truyện. Tiếp đến đừng nhầm Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân bên
Tàu với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm tài tử của Việt Nam, cuốn ký hiệu
A953.
Truyện Vương Thuý Kiều là một truyện ngắn của Dư Hoài
khoảng 800 từ. Nguyễn Du đã mượn tên 3 nhân vật: Vương Thuý Kiều- Từ Hải- Hồ
Tôn Hiến để làm vài đốt sống cổ , kết nối với một cơ thể hoàn chỉnh tạo nên Đoạn
Trường Tân Thanh. Nói cách khác Nguyễn Du đã hư cấu ra 15 năm luân lạc của Kiều
trước khi Từ Hải chết và sự tái đoàn viên của Kiều sau khi Từ chết. Có như vậy
mới gọi là ông sáng tạo. Còn Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Tử A953 là
cuốn bình giảng thơ Nguyễn Du. Nhưng bị hiểu ngược là cuốn tiểu thuyết từ đó
Nguyễn Du dịch ra. Đó là theo lập thuyết của Tay Ngang này.
Cho nên khi đọc một danh mục thống kê một loạt các
truyện người Trung Hoa khi nghiên cứu về nguồn gốc truyện Kiều. Đừng tưởng tất
cả những cuốn đó là những cuốn truyện Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài
Nhân nào đó bên Tàu. Chúng là những truyện dã sử ngắn, dài xoay xung quanh đề
tài chính sử : Vương Thuý Kiều - Từ Hải- Hồ Tôn Hiến. Người Tàu muốn chứng minh
Kim Vân Kiều truyện mà theo họ là Nguyễn Du đã dịch từ cuốn Kim Vân Kiều truyện
của một tác giả vô hình TTTN người Hoa. Họ nêu lên những truyện đó trên 24 truyện
ngắn dài, tình tiết khác nhau, xem như là nguồn hứng khởi để Thanh Tâm Tài Nhân
viết nên Kim Vân Kiều truyện năm nào không biết.
Thực ra đầu tiên họ gán Thanh Tâm Tài Nhân cho Từ Vị,
họ cất công ghi tiểu sử Thanh Tâm Tài Nhân trên Internet với đầy đủ chi tiết
nhân thân của Từ Vị, một nhà văn nổi tiếng, đồng thời có lúc là tham mưu cho Hồ
Tôn Hiến. Gõ vào Google là thấy liền. Nhưng sau khi bị Benoit và các học giả
khác bác bỏ họ liền chuyển qua Kim Thánh Thán, Trương Quân...rồi Thiên Hoa Tàng
chủ nhân. Nhưng sau đó tiếp tục bị bác bỏ, đến năm 1991 họ đành viết chính thức
trong Đại Từ Điển chưa biết Thanh Tâm Tài Nhân là ai, chỉ biết là một bút danh.
Thế nhưng từ rất lâu, 1947, các học giả như Đào Duy
Anh rồi Dương Quảng Hàm lại nói chắc như đinh đóng cột rằng tác giả Thanh Tâm
Tài Nhân là tác giả cuốn Kim Vân Kiều truyện! Tại sao vậy? Vì hai cụ đã đọc Văn
Học Sử Trung Quốc và thấy tác giả Cổ Thực năm 1926 và Đàm Chính Bích năm 1936
đã ghi Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân vào thư mục. Không thể trách
hai cụ. Thời đó làm sao thẩm tra? Từ đó các tay dọc thao túng văn học miền Bắc
tin theo và tiếp tục rao giảng thông tin trên.
Trong thập niên 1960 ở miền Nam lại có thêm học giả Giản
Chi nghe thông tin từ một người bạn người Hoa bảo rằng có cuốn Kim Vân Kiều
truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, bút danh khác của Từ Vị. Ông nghe từ trước 1954
ngoài Bắc, ghi vào sổ tay và vào Nam ông viết lại. Nhưng sách giáo khoa miền
Nam không hề đưa vào dạy học sinh. Chỉ những người tham khảo cỡ học giả mới biết
bài của ông. Những người phản đối có Lý văn Hùng. Tất cả nguồn tranh luận là
chuyện ngoài học đường.
Từ năm 1975 các thầy cô đến nay cứ dạy học sinh là mở
đầu xem như thông tuệ là : Nguyễn Du đã phóng tác Kim Vân Kiều truyện của Thanh
Tâm Tài Nhân bên Tàu, một cuốn tiểu thuyết tầm thường. Các thầy cô chưa ai đọc
cuốn này cho đến năm 2012 may ra mới có người đọc nhờ tái bản cuốn Kim Vân Kiều
truyện của Thanh Tâm tài tử Việt Nam (tuỳ tiện đổi tên ra Thanh Tâm Tài Nhân
cho phù hợp với cách gọi của một tác giả huyền ảo bên Tàu) với lời quảng cáo
khéo léo của nhà thơ Bằng Việt: “Cho nên,
nếu đọc lại truyện Kiều của Nguyễn Du,rồi lại đọc để so sánh với tiểu thuyết của
TTTN, thì chúng ta đã kính trọng TTTN rồi, lại phải ngã mũ kính chào cụ Nguyễn
Du đến hàng chục lần...”
Bao nhiêu bài viết bung xung trong sách, trên mạng với
một loạt bút danh học thuật tay dọc, như một trò hề. Nhiều người trắng trợn viết
Thượng Chi (Phạm Quỳnh) cũng nói như thế. Trong khi thuyết của Phạm Quỳnh là
Nguyễn Du đã mượn bối cảnh truyện ngắn Vương Thuý Kiều của Dư Hoài trong phong
tình lục, sát với lời thơ của Nguyễn Du: “phong
tình có (cổ) lục còn truyền sử xanh”. Đồng thời sát với lời của Mộng Liên
Đường: truyện Thuý kiều chép ở lục phong tình...
Theo tuyên bố của Đổng văn Thành năm 1981 lần đầu tiên
ở Trung Quốc tìm ra một cuốn gọi là của Thanh Tâm Tài Nhân bên Tàu. Vậy thì các
vị múa bút trước đó căn cứ vào đâu để dạy học sinh? Huống chi cũng năm đó tình cờ
Benoit hình thành luận văn Tiến sĩ Harvard về truyện Kiều. Trước đó ông đã đối
chiếu hàng loạt tác phẩm chỉ ra cuốn mà Đổng Văn Thành gọi là Kim Vân Kiều truyện
của Thanh Tâm Tài Nhân thật ra là cuốn Song Kỳ Mộng truyện, (Tàu còn cho tên là
Song hợp hoan) khuyết danh. Cuốn mà Lý Chí Trung gọi là Kim Vân Kiều truyện của
Thanh Tâm Tài Nhân hiện đang lưu hành, gọi là phát hiện tại thư viện Đại Liên
theo di lục của Hồ Khoáng tại thư viện Bắc Kinh, thực ra không có. Trần Ích
Nguyễn (Đài Loan) sau khi lục tung danh mục thư viện không thấy chỗ nào Hồ
Khoáng ghi, trực diện hỏi Lý Chí Trung. Lý trả lời ông đọc đâu đó từ một bài viết
ở một học giả Hồng Kông! Lạ thay, vậy mà có nguyên một cuốn sách 208 trang cho
là cổ thư đã ghi nhận. Trần Ích Nguyễn tế nhị nói là một bí ẩn nhờ ai đó biết
tường tận giải giùm!
Thế nhưng như Benoit viết: từ 1830 người Việt tin là
Kim Vân Kiều truyện do Kim Thánh Thán. Nguồn gốc do đâu? Thêm vào đó đầu thập
niên 1960 học giả Hoàng Xuân Hãn cung cấp thêm chứng cứ bằng 3 quyển 2,3,4 có ghi
Ngũ Vân Lâu bình luận. Ông gửi về từ Pháp, giáo sư Nguyễn Văn Hoàn vui mừng vì
3 quyển sách quý trở về. (theo lời dẫn của
Nguyễn Văn Hoàn, báo Nhân Dân 24/8/1963 Hoàng Xuân Hãn đã mang về Pháp năm 1946
nay trả lại).
Bên cạnh đó giáo sư Hoàng Xuân Hãn bảo vệ luận điểm của
mình, ông phân tích Kim Vân Kiều Án của Nguyễn Văn Thắng và Bài thơ Tổng thuyết
của Tự Đức. Từ đó xác lập niềm tin cho thế hệ đương thời và lưu lại dấu ấn
trong giới học giả đàn em. Trong bài này nêu lên độ tin cậy khi đọc tư liệu của
người xưa. Giáo sư Hoàng Xuân Hãn được xem là nhà bác học uyên bác trên nhiều
lĩnh vực. Không thể chối cãi rằng ngày nay ta cũng thừa hưởng rất nhiều kiến thức
từ nhiều công trình giá trị của giáo sư. Nhưng như thế không có nghĩa ta không
được phép xem xét lại ý kiến của giáo sư về nguồn gốc truyện Kiều. Cũng như ta
không thể không tôn trọng những mâu thuẫn mà fb Nguyễn Tuấn Sơn nêu ra.
Về nguồn gốc truyện Kiều ta xét trả lời phỏng vấn của
cụ Hoàng Xuân Hãn với nhà văn Thụy Khê:
“-Thưa bác, xin bác nói về quyển Kiều chữ Hán.�Hoàng
Xuân Hãn: Truyện Kiều chữ Hán thì gốc tích bây giờ cũng biết rõ ràng. Trong
Minh sử, đời Gia Tĩnh, có Từ Hải thực, một người giặc,kki và Hồ Tôn Hiến, ông
quan dẹp giặc. Ta cũng biết rõ rằng Từ Hải là người bất kham, không chịu lệnh
triều đình, muốn chiếm một vùng dọc biển hoặc các hải đảo để tự trị, tự do. Muốn
làm thế thì phải gian díu với một tụi giặc thực, giặc bể, người Nhật Bổn, vào
cướp đất Trung Quốc. Từ Hải có lúc cũng trốn, vì mang tiếng là giặc, vào đi tu
thành thầy tu. Nhưng thầy tu vẫn đi chơi. Đi chơi cô đầu, gặp Kiều ở nhà cô đầu,
tên là Mã Kiều vì tưởng là con gái họ Mã. Rồi Từ Hải lấy người ấy. Trong sử
chép rõ ràng là Hồ Tôn Hiến được lệnh đi dẹp đám Từ Hải-Vương Trực. Vương Trực
làm chủ, còn Từ Hải chỉ là một tay phụ mà thôi. Muốn dẹp bọn này, Hồ Tôn Hiến
dùng kế đàn bà tức là dùng Kiều. Nhưng tên Kiều thì trong sử không nói tới.
Trong sử chỉ nói là dùng người đàn bà. Đến lúc Từ Hải đã chịu thần phục nhà vua
thì quân Hồ Tôn Hiến lại lừa, đánh úp, Từ Hải nhẩy xuống biển tự tử. Nói là tự
tử với hai người vợ cùng nhảy xuống biển. Hai người vợ chứ không phải một đâu.
Sự thực là thế, cuối cùng Kiều cũng tự tử với Từ Hải chứ không như chuyện trong
tiểu thuyết. Rồi cái tiếng Kiều đời ấy chắc là to lắm, cho nên nhiều người đặt
ra chuyện. Trước truyện Kiều, có một hai truyện ngắn, có thể nói là đoản thiên
tiểu thuyết, về một người con gái Bắc Kinh, bị Tú Bà bắt cóc, nhận làm con gái
gọi là Mã Kiều. Rồi Từ Hải lấy Mã Kiều. Cuối cùng thì tự tử với Từ Hải”.
�Đến Thanh Tâm Tài Nhân, người viết truyện
dài quãng cuối nhà Minh, đầu nhà Thanh, khoảng đầu thế kỷ XVII. Viết xong giao
cho Thánh Thán. Thánh Thán là một văn sĩ giỏi mà lại biết phê bình, biết khắc
ván để hoàn thành tiểu thuyết mà bán. Cho nên họ gọi là bản Thánh Thán là vì thế.
Về Thanh Tâm Tài Nhân, hình như Thanh Tâm Tài Nhân có đề tựa và viết những chuyện
khác nữa. Đó cũng là những chuyện thực hết cả.
�Bản Kiều ấy, tung bán khắp nơi rồi cũng bị
sửa chữa. Tầu cũng như ta, có nhiều người đọc rồi sửa chữa lại văn. Hiện giờ có
đến ba, bốn bản khắc. Mắt tôi được thấy bản Thánh Thán là một bản. Một bản tôi
thấy ở Bristish Museum, văn hơi khác. Cách đây độ mươi năm, có người thấy ở
trong thư viện, một thành phố rất nhỏ, thuộc đất nhượng địa cũ cho Đức, tôi
không nhớ tên, gần Shantung, trong đó có nhiều tiểu thuyết cuối đời Minh, đầu đời
Thanh, họ lấy ra và in ra. Nhà in ở Bắc, tên gọi là Xuân Phong , bản ấy tôi
cũng mua được ở Paris đây. Và bên Nga, bên gì họ dùng bản ấy hết cả.
Sau đây là ảnh của tranh minh họa truyện Kiều lưu tại thư viện Anh nói trên (trích từ sách của Charles Benoit- Nguyễn Nam và cộng sự dịch, 2016)
Nhận xét:
Ta thấy rằng đoạn đầu giáo sư lặp lại tích hệt Kỉ Từ Hải
tiểu trừ bản mạt của Mao khôn và truyện Vương Thuý Kiều của Dư Hoài -Phong Tình
lục. Không có gì bàn cãi.
Đoạn giữa quan trọng, ban đầu cùng ý với các nhà
nghiên cứu Tàu. Vì sau khi xem năm sinh và chết: Kim Thánh Thán (1610- 1661) mà
Thanh Tâm Tài Nhân (1636- 1708). Nghĩa là khi TTTN 25 tuổi thì Kim Thánh Thán
đã chết trước Khang Hy đăng quang 1 năm (1662). Thế mà trước đây cứ cho tiểu
thuyết thời Minh- tác giả Từ Vị (1521-1593) không ổn, kéo gần hơn: Kim Thánh
Thán viết thời Khang Hy, in thời Càn Long. Xem lại thì ông Kim Thánh Thán chết
trước Khang Hy đăng quang một năm. Chả lẻ lại kéo gần thêm? Không khéo lại sau
Nguyễn Du chết mất! Thế thì gán cho 2 nhà thơ khác vậy, cũng không ổn. Hoàng Dật
Cầu năm 1959 gán cho Từ Chấn= Thiên Hoa tàng Chủ Nhân= Thanh Tâm Tài Nhân. Cũng
không ổn. Trần Ích Nguyễn và Đại Từ Điển Văn học sử Trung Hoa( Đài Loan) 1991,
nói không biết Thanh Tâm Tài Nhân là ai. Mặc nhiên định TTTN sinh 1636, chết
1707 !
Có mấy nghi vấn mâu thuẫn:
Theo năm sinh, nếu có TTTN, chậm lắm thì năm 23 tuổi
TTTN đã viết xong một tiểu thuyết, thì ông quả văn tài hiếm có. Hơn nữa, ngoài
văn tài, ông phải có kiến thức rộng như Nguyễn Du, thông kinh sử mới đủ sức hư
cấu một tiểu thuyết luận đề. Tác phẩm nêu một thực trạng xã hội thối nát nhà
Minh, mà xuất bản, tồn tại thời Minh mới là lạ! Nếu tác phẩm đó từng xuất hiện
thì phải là một tiếng sấm, được cả hai bên cai trị và bị trị cùng nghe. Vậy mà
tuyệt nhiên không lưu lại một bài thơ, một bút tích người khác khen chê. Cũng
như tác giả không lưu lại một vết tích có liên quan đến bạn bè, vợ con....tóm lại
không có nhân thân!.
Nhưng sao lại biết ông sinh 1636 và mất 1708? (theo Trần
Ích Nguyễn) Có phải rằng phi lý không?
Tương tự trên, có lời bình của Kim Thánh Thán thì ắt nổi
tiếng như giáo sư nói. Sách bán phổ biến. Lọt qua Việt Nam, Nhật, Mãn Châu... Vậy
tại sao Trung Hoa không còn lại bản nào? Văn học sử Trung Hoa đến Lỗ Tấn 1920
cũng không hề nhắc tới.
Hoàng Dật Cầu đặt giả thuyết là do nhà Thanh ghét giặc
biển nên truyện cấm lưu hành. Nhưng truyện viết vào cuối đời Minh, nói xấu nhà
Minh thì được nhà Thanh ủng hộ chứ sao lại cấm!? Cần nhớ rằng mặt nào đó đối với
Kim Thánh Thán, ông là thần tử nhà Minh. Năm 1662, Khang Hy mới chấm dứt nhà
Nam Minh và đăng quang sau Kim Thánh Thán mất 1 năm. Đối với Kim Thánh Thán,
quân Thanh là ngoại tộc, ông kêu oan cho học trò chống quan quân nhũng nhiễu.
Ông bị khép tội phò Minh chống Thanh, thì liệu một người như ông lại thò bút
vào bình, hoặc viết một cuốn sách nói xấu nhà Minh không? Thêm vào đó lời bình
của ông lại đôi lúc ngô nghê như một học trò tập bình văn!
Và quan trọng hơn nữa, không có một bài bình luận, phê
bình, sách nào của tác giả khác nhắc tới tên tiểu thuyết và tác giả này trong
suốt 265 năm. (cho đến 1926 nghe lõm đâu đó, chắc là từ An Nam mới ghi vào danh
mục, chứ không có bản văn).
Chính vì vậy, xem xét văn bản các học giả Trung Hoa
trước đã gạt Từ Vị là Thanh Tâm Tài Nhân, tiếp đến gạt Kim Thánh Thán ra khỏi
sách, gắn cho 2 nhà thơ Trương Chiêu hoặc Trương Quân rồi Thiên Hoa Tàng Chủ
Nhân. Như vậy thuyết Kim Thánh Thán ngoại thư, hoặc Quán Hoa Đường bình luận,
“Thị biên Bắc nhân Thánh Thán trước” (Lời Tự Đức), viết hoặc bình Kim Vân Kiều
truyện sụp đổ ngay từ khẳng định của các học giả Trung Hoa.
Ngoài 2 lý do trên từ học giả người Hoa, ta còn xét:
- Ngũ Vân Lâu là một nhà in ở Quảng Đông bắt đầu hoạt
động đầu những năm 1800 kéo dài đến gần trăm năm. Vậy cuốn quyển 4 kVKT có in
Ngũ Vân Lâu đó in năm nào? Làm sao mà biết được có trước Nguyễn Du? Có bìa mà
sao không có niên đại nhà Thanh. Sách in lậu ư? Còn tích Vương Thuý Kiều như
truyện ngắn, kịch không lẽ nhà in này không in. Các Thanh Tâm tài tử trong thời
đó đều biết truyện Vương Thuý Kiều của Dư Hoài, Kỷ Từ Hải tiểu trừ bản mạt của
Mao Khôn mới dựa theo đó mà bình giảng thơ Kim Vân Kiều truyện (do Minh Mạng đổi
tên- bút tích VNB 60, thư viện quốc gia, dẫn theo Trần Văn Giáp)
- Thêm vào những
nghi vấn đó, có một điều học giả ít lưu ý cho đến cuối đời Tự Đức nhiều sách, kể
cả truyện Kiều của ta phải đặt in bên Quảng Đông, vì nhanh, rẽ, đẹp( so sánh 2
bản in Kiều đính kèm). Vậy giả định sách Đại Nam: Kim Vân Kiều truyện của Thanh
Tâm tài tử đặt in thì đâu có gì lạ? Số lượng đặt in, nếu có, sẽ không lớn vì nó
không phổ biến như Truyện Kiều, vì ít người hiểu được âm Hán. Như vậy giá thành
rất cao. Liệu nhà kinh doanh nào dám đầu tư không? Cho nên phần lớn là chép
tay.
Đoạn cuối: nhà xuất bản Xuân Phong, đất Bắc như giáo
sư nói thì đó là nhà in hiện đại, cuốn KVKT tên tác giả in lần đầu tiên tại đây
là năm 1957 với lời đề tựa của Thiên Hoa Tàng Chủ Nhân, nội dung thì không khác
với Ngũ Vân Lâu. Bản này Hoàng Dật Cầu sau khi qua Việt Nam, vào viện Hán Nôm
tham khảo, về dạy tại Đại học Hoa Nam đã tặng ngược lại bản in sáp quyển 2,3,4
cho viện Hán Nôm. Trước đó Hoàng Dật Cầu, Tôn Khải Đệ đều nói Kim Vân Kiều truyện
không còn ở Trung quốc mà!
Tóm tắt lại thì thuyết Kim Thánh Thán viết hoặc bình
Kim Vân Kiều truyện của giáo sư HXH không còn thuyết phục về mặt tác giả lẫn xuất
xứ quốc tịch. Tuy nhiên nhiều bài viết hiện nay không cập nhật thông tin, cứ lải
nhải thuyết của giáo sư đến nỗi Benoit cũng bất lực: người Việt tin thế!
Thế nhưng để cho công bằng, và toàn diện, chúng ta xét
vì sao Giáo Sư đã nhầm lẫn. Bởi vì giáo sư đã tin vào lời lẽ không chân thực của
tiến sĩ Nguyễn văn Thắng trong Kim Kiều Án và lời lẽ mơ hồ của vua Tự Đức trong
Tổng thuyết năm 1871, 4 năm sau khi mất lục tỉnh Nam Kỳ. Vì tôi đã có 2 bài viết
riêng về tổng thuyết Minh Mạng và Tự Đức, nên bài này chỉ lướt qua, vì không
còn là vấn đề quan trọng nữa, tuy nhiên do nhiều người vẫn chưa rõ nguồn cơn.
A. Kim Vân Kiều Án:
Nội dung Kim Vân Kiều Án là đứng trên quan điểm hủ nho
phê phán truyện Kiều. Nhưng lời dẫn nhập có chi tiết đáng đề cập khiến người dễ
tin nghe theo:
“Tôi sinh không gặp thời, học hành thiếu sót, thường
nghe truyện Kim Vân Kiều chép bằng tiếng Trung Quốc (Bạch thoại), nguyên xưa do
nhà Ngũ Văn lâu ở Bắc triều đã đem nguyên bản khắc in truyền mãi đến nay. Cho đến
khi quan Đông các nước ta (tức Nguyễn Du) đem diễn thành quốc âm thì truyện ấy
được phổ biến khắp nơi, chỉ nghe lời kể mà như được thấy mặt. Không chỉ các văn
nhân tài tử mắt đọc mà tâm tình biến động, thần thái nhẹ nhàng, đến kẻ ngu phu
bỉ phụ miệng ngâm tay huơ chân múa! Tôi trong buổi ấy còn đang long đong, rày
đây mai đó, phiêu bạt khắp chốn giang hồ, chân chưa dừng bước, cánh bèo trôi dạt
chưa bén rễ nơi nào, sống qua ngày tháng chẳng phải ưu tư. Mùa đông năm Canh Dần
(1830) vì bị giam ở ngục, trọn ngày ngồi suông, không có gì để tả nỗi lòng, cho
nên thường đọc truyện Kim Vân Kiều bằng quốc âm. Thật may mắn được biết những
ngôn từ ấy. Nhưng nghĩ kỹ thấy trong 1.575 câu ấy, đầu cuối tiếp nhau, tả cảnh
tả tình công phu tinh diệu, tiếc cho dẫu là thơ phú của Bằng quận công, Long
Lĩnh hầu cũng khó có được vẻ đẹp như thế. Còn như hạng bọn tôi đâu dám tầm
chương trích cú mà bày chuyện ra đâu! Tuy nhiên xét các nhân vật trong truyện,
có người thì tài đáng yêu, nghĩa đáng khen mà đức hạnh thì có điều đáng tiếc.
Có người thi tình đáng thương mà tính đáng răn, ác đáng ghét. Nhưng pháp luật
không vì tình riêng,tội ác lẽ nào có thể dung tha mà luận bàn chung chung đươc!
Lời nghị án cũ 500 năm sau án tình vẫn chưa có văn án rõ ràng thoả đáng! Nay
tôi theo bản “Quốc triều luật lệ” xét đoán cho thấu chân tình, để không lưu lại
sự ngưng trệ cho nghìn năm sau. Vì lẽ đó, tôi không ngại quê mùa mà trình một
tiếng cười vậy !”
(bản dịch Ngô Đức Thọ, bản dịch của Hoa Bằng không chú
thích Trung quốc, bạch thoại)
Trước hết nói về Nguyễn Văn Thắng, là ông quan tham
nhũng, bênh vực họ hàng buôn gỗ lậu bị Minh Mạng bỏ tù năm 1830. Một người dối
vua thì liệu có nên tin như Nguyễn Du, Mộng Liên Đường, Phạm Quý Thích không?
Trước khi ở tù ông không hề đọc Kiều, thế thì quan tâm gì đến nguồn gốc Kiều mà
nói! Ông ngồi tù nghe phong phanh Minh Mạng tổng thuyết có ý bảo các quan Hàn
lâm hợp sức bình giảng sao cho ổn. Ông viết bài chê Nguyễn Du lập công chuộc tội
là thấy tâm địa xấu xa, ganh ghét người có tâm có tài rồi...
Không rõ sau đó ông được tha khi nào và mất luôn tung
tích. Tuy nhiên từ 1871 sau tổng thuyết Tự Đức sách ông được in nhiều đợt tức
phổ biến rộng rãi. Nói cách khác là hợp ý Vương triều. Ai đọc Đại Nam liệt truyện
soạn từ Quốc sử quán triều Nguyễn, cũng thấy đề cập đến Nguyễn Du rất ngắn ngủi,
lạnh nhạt.
B. Tổng thuyết Tự Đức 1871:
4 năm sau khi mất lục tỉnh Nam Kỳ, Tự Đức chắc cũng
không vui vẻ gì mà tổ chức vịnh thơ Kiều hoặc bàn một cuốn tiểu thuyết dỡ hơi
mà ông nghe nói từ bên Tàu. Vấn đề là xã hội càng mất lòng tin, loạn lạc nổi
lên, ông tổ chức “ chỉnh huấn” tư tưởng các quan lần nữa bảo vệ vương triều như
vua nội Minh Mạng, lấy cớ tổng thuyết Kiều. Do ông cố tình, hay vì cái tật sính
thơ văn hào nhoáng, khoe thi tài, chữ nghĩa, ông làm bài tổng thuyết 140 câu thất
ngôn, chỉ lấy một vần chủ đạo: iên.
Lẽ ra bài thơ ông nên phân đoạn, có lời mở đầu và chuyển
mạch thì đã không hiểu lầm. Ví dụ mở đầu “ từng nghe” chuyển mạch: “ Song
le”... Tôi trích phần mở đầu và chuyển mạch, nếu hiểu rằng có thật một cuốn
Quán Hoa Đường bình luận, Kim Thánh Thán ngoại thư thì sẽ thấy mâu thuẫn, hoặc
hơi ngô nghê
DỰC
TÔNG ANH HOÀNG ĐẾ NGỰ CHẾ TỔNG TỪ.
Hương
phô yên ba tam nguyệt thiên
Phần
lô nhàn độc Thanh Tâm biên
Thị
biên Bắc nhân Thánh Thán trước
Dịch
âm ngã quốc Nguyễn Tiên Điền.
Cận
lai danh sơn phong vũ thực
Hoa
Đường bình bản vô lưu truyền
Thích
Kim đài các thừa nhàn hạ
Bất
nhẫn giai thoại không hàn yên
Ngẫu
ư cổ lục đắc toàn giản
Truyền
thân tả chiếu tương trùng thuyên
Trích
ba ly tảo phân đề vịnh
Nhị
thập hồi trung mặc thái nghiên.
.....
(toàn văn 140 câu thất
ngôn độc vận)
Bản dịch của Tô Nam Nguyễn Đình Diệm:
Trên
sông Hương tháng ba một buổi
Truyện
Thanh Tâm ngồi ngẫm ngâm nga
Truyện
này Thánh Thán soạn ra
Diễn
thơ lục bát nước ta Tiên Điền
Trải
lắm độ triền miên mưa gió
Tập
Hoa Đường còn có nữa đâu
Gặp
khi rỗi rãi trên lầu
Truyện
hay nhẽ để về sau tro tàn
Xét
tủ cũ may còn trọn tập
Họa
đồ hình định rắp đem in
Gấm
hoa đề vịnh từng thiên
Hai
mươi hồi nét mực tiên sáng ngời. (1)
Nguyễn Văn Thắng nói “nghe” chứ không “đọc hoặc thấy”.
Đó là ông chỉ nghe lời đồn. Sách kia mà còn tam sao thất bản huống chi lời đồn.
Tự Đức nghe theo lặp lại ở khổ thơ đầu. Ở khổ thơ 2 ông nói : Do binh lửa mà
nay một cuốn nổi danh như núi của Hoa Đường không còn lưu truyền. Nếu cuốn sách
nhà Ngũ Vân Lâu ai cũng biết như lời Nguyễn Văn Thắng nói mà cả nước chuẩn bị tổng
thuyết vua lại không chỉ thị tìm ra một cuốn?
Rồi khổ 3 ông lại nói may mà tìm ra trong tủ cũ một cuốn:
“Gấm hoa đề vịnh từng thiên. Hai mươi hồi nét mực tiên sáng ngời”.
Đó là cuốn nào? Cuốn Kim Vân Kiều truyện của TT tài tử
hay cuốn Kiều của Nguyễn Du mà gấm hoa đề vịnh thành 20 hồi!? Ta không có bằng
chứng đó là cuốn nào. Truyện Kiều cũng có thể phân thành 20 hồi theo quan điểm
người soạn. Dựa theo 20 hồi đó mà đề vịnh bằng thơ, diễn nghĩa bằng văn xuôi
cũng xong. Hoặc là đã có sẳn một cuốn tương tự A953 của Thanh Tâm tài tử chia
20 hồi, lưu tại Quốc Sử Quán hoặc Hàn Lâm Viện, rồi 13 năm sau Lê Phước Bình
chép và Trương Minh Ký giao cho Abel. Một câu tối nghĩa, nhưng có điều chắc:
không phải là cuốn sách của Kim Thánh Thán vì ông đã nói: vô lưu truyền.
Ngày nay học giả Tây, Tàu đã loại Kim Thánh Thán ra khỏi
Kim Vân Kiều truyện thì ai tin những gì từ Nguyễn văn Thắng và Tự Đức nói, kết
luận rằng truyện Kim Vân Kiều là do Kim Thánh Thán viết hoặc bình là lạc hậu. Họ
thiếu cập nhật thông tin và nhất là thiếu suy luận như đã trình bày phần trên.
Nhưng nhân nhắc tới câu thơ dịch: Hoạ đồ hình định rắp
đem in. Kẻ Tay Ngang này sực liên tưởng đến sự lan tỏa của truyện Kiều. Sát bên
kinh đô Huế là thương cảng Hội An. Tàu, Nhật, Tây, Hồng Kông không lẽ không có
học giả đi du lịch? Hoặc ai đó đi du lịch mua tặng người nhà là học giả một cuốn
thơ mà dân Việt thời đó mở miệng ra là nói? Nhưng làm sao để hiểu được ngôn ngữ
thơ? Mua thêm một cuốn bình giảng: Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm tài tử vậy!
Lại sẽ có Tín Đồ Thanh Tâm Tài Nhân phê phán: suy diễn
vu vơ! Vâng, đó chỉ là suy diễn đừng tin. Nhưng chuyện này phải tin: ai đó đã
đem truyện Kiều đến Hồng Kông thuộc địa Anh, năm nào không rõ. Một người Pháp
sưu tầm mua năm 1894, xếp vào thư viện Anh tháng 6/ 1929. Theo nhiều nguồn mô tả:
Đây là cuốn sách quý nhất về mặt chất liệu: giấy tốt dành cho nhà giàu hoặc vua
ngự lãm, 147 bức tranh minh hoạ đẹp. Bìa vẻ rồng biểu tượng của Hoàng gia triều
Nguyễn. Cho phép suy luận đây là cuốn Tự Đức nhắc tới trong bài tổng từ nói
trên. Đồng thời Thư viện Anh cũng có một cuốn Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm
tài tử ai sưu tầm không rõ mà sau này Tô Nam Nguyễn Đình Diệm dịch năm 1971.
Chưa một “học thuật tay dọc” nào tự đặt một câu hỏi:
Liệu song song với truyện Kiều có cả cuốn bình giảng Kim Vân Kiều của Thanh Tâm
tài tử từ Đại Nam lan ra thế giới không? Như trường hợp đầu tiên được biết của
Abel des Michel 1884. Riêng Tay Ngang này cho dù ai đi theo con đường đó, không
giành được học vị tiến sĩ, sẽ để lại cái tâm tốt đẹp mà Tay Ngang này luôn kính
trọng như fb trẻ Nguyễn Tấn Sơn nói trên.
Lê Nghị
