ĐỌC TẬP THƠ
DƯỚI NẮNG
THU VÀNG
CỦA TÁC GIẢ HÀ THI
Hoàng Thị Bích Hà
Nhà thơ Hà Thi chọn in tác phẩm mới
có tựa đề Dưới nắng thu vàng anh cũng can đúng mùa thu về với Huế. Tôi
nhận được tập bản thảo trong dịp tháng tám tây cũng là vào đầu thu xứ Huế. Mùa
thu cũng là mùa gợi nguồn cảm hứng cho nghệ thuật nói chung và thi ca nói
riêng. Nhắc đến mùa thu người ta không thể không liên tưởng đến nắng thu vàng rất
đẹp, những làn gió nhẹ và lá vàng bay trong gió. Từ cảm hứng lấy mùa thu làm chủ
đạo thi nhân đã cho ra tập thơ tình có tựa đề Dưới nắng thu vàng gồm có
99 bài được sáng tác trong 5 năm. Có 30/99 bài thơ được sáng tác trong mùa thu
- trong đó có 22 bài có nhắc đến mùa thu với những cảm xúc riêng. Những bài còn
lại dành cho các thời điểm khác trong năm khi có cảm xúc dâng trào trước cảnh vật,
tình người, tình đời anh đều gửi gắm vào thơ.
Các bài thơ trong tập được
dàn trang theo thứ tự thời gian sáng tác từ tháng 6/2019 - 7/2024.
1. Điểm qua vài nét về tác giả:
Nhà thơ Hà Thi tên thật là Nguyễn
Văn Ngọc, tuổi thật là Đinh Dậu – 1957 (tuổi khai sinh 1959) nguyên quán Phú
Gia (Vinh Thái cũ), Phú Vang, Thừa Thiên Huế. Năm 1967 anh lên Huế tiếp tục học,
sinh sống và làm việc tại thành phố Huế cho đến nay. Anh làm thơ từ hồi còn đi
học, đi lính, rồi đi làm công chức nhà nước trong bộ phận quan trọng của tỉnh
nhà. Sau thời gian công tác trong cơ quan, nghỉ hưu anh có thời gian dành cho
sáng tác thi ca và hoạt động văn học nghệ thuật. Nhà thơ Hà Thi là người thành
lập và đảm nhận vị trí Chủ tịch của Hội thơ Xứ Huế. Anh đã tổ chức rất bài bản
các hoạt động sôi nổi, mạnh mẽ làm cho hội thơ ngày càng lan tỏa và phát triển,
thu hút nhiều thành viên yêu thơ với các sinh hoạt bổ ích và ý nghĩa. Hiện anh
cùng gia đình sống tại khu đô thị xinh đẹp Royal Park, Thủy Vân, Huế. Nơi đây
cũng là một địa chỉ sinh hoạt thi ca anh dành riêng để kết nối bạn bè, sinh hoạt
văn nghệ dành cho bạn hữu thi văn trong tỉnh và còn có những buổi tổ chức ra mắt
tác phẩm mới, hay tiếp đón bạn thơ từ Hà Nội hay các tỉnh thành khác có dịp đến
giao lưu kết nối thi ca họp mặt thú vị.
Các tác phẩm đã xuất bản:
-Ngày ấy và bây giờ (Nxb Văn
học, năm 1999)
-Thời áo trắng, áo xanh (Nxb
Đại học Huế, năm 2020)
-Trở về nơi thầm lặng (Nxb
Dân Trí, năm 2023)
-Dưới nắng thu vàng (Nxb Hội
Nhà văn, tháng 9 năm 2024)
-Góp mặt trong 13 tác phẩm thơ với
bạn hữu thi văn trong nước.
Thơ đến với anh như là sự cân bằng
của cuộc sống, nơi mà anh có thể gửi gắm tâm sự, những vui buồn, để giãi bày một
tiếng lòng, một quan điểm sống. Hà Thi ghi lại những dòng cảm xúc trước cuộc đời,
góp phần làm cho cuộc sống tinh thần phong phú và ý nghĩa. Những vần thơ ý nhị
và duyên dáng phản ánh bức tranh về tình yêu lấy mùa thu làm chủ đạo, có điểm
thêm những thời gian khác trong năm. Anh sử dụng hình ảnh không gian, thời gian
một cách hợp lý. Trong tập thơ ấy, thi nhân đã thể hiện tâm hồn tôn thờ vẻ đẹp
thi vị của cuộc sống để thi ca hóa tình yêu, cảnh sắc thiên nhiên, dệt nên những
vần thơ tình ấn tượng.
2. Cảm hứng mùa thu trong thơ Hà Thi
Mùa thu là một đề tài hấp dẫn cho
biết bao giới văn nhân, thi sĩ,… phản ánh vào nghệ thuật ngôn từ hay nhiều
loại hình nghệ thuật khác nữa. Nhà thơ Hà Thi cũng không là ngoại lệ. Vẻ đẹp
quê hương xứ sở, vẻ đẹp mùa thu gợi cảm hứng cho thi nhân. Bằng thể thơ lục bát
truyền thống, gieo vần chỉn chu anh đã chọn những hình ảnh: Mùa thu là mùa lá rụng,
điều đó hẳn rồi, nhưng khi mùa thu đi qua có chút gì tiếc nuối, có chút man mác
bâng khuâng, có chút thương nhớ. Nhìn thu này không khỏi nhớ thu xưa.
“Bao mùa thu đã đi qua
Lá vàng rơi rụng phôi pha giọt sầu”
Những thi liệu quen thuộc trong thi
ca cổ điển và thi ca đương đại, Hà Thi đã lựa chọn, gắn các màu sắc: vàng (lá
vàng) trắng (mây trắng) bạc: của vầng trăng bàng bạc về màu sắc nhưng có phần
nhân hóa khi ghép với từ đầu: bạc đầu vì thương nhớ. Tác giả còn sử dụng biện
pháp tu từ: đặt câu hỏi: “Gió đưa mây trắng về đâu?”. Vì cơn cớ đó mà “Để trăng
thương nhớ bạc đầu thu xưa”. Trăng nhớ mây, nhớ lá vàng của bao mùa thu trước
hay ẩn dụ nhân vật là chủ thể trữ tình nhớ khoảng thời gian trước là mùa thu đã
qua. Mùa thu gắn với những kỷ niệm và một dáng hình xa vắng?
"Gió đưa mây trắng về đâu
Để trăng thương nhớ bạc đầu thu
xưa” (Thu xưa)
Người làm thơ là người nghệ sĩ có
tâm hồn nhạy cảm, sự quan sát tinh tế. Thi nhân đi trong nắng thu vàng có thể lắng
nghe tiếng tâm sự của gió như muốn thở than điều gì. Ở đây tác giả dùng biện
pháp nhân hóa: “gió thở than bao điều” làm cho câu thơ sống động hơn. Con người
và thiên nhiên giao hòa, có thể hiểu nhau, tìm thấy sự đồng cảm tri âm.
“Ta đi dưới nắng thu vàng/ Mà nghe
trong gió thở than bao điều”.
Hai câu tiếp theo đi vào tự sự kết hợp
với yếu tố trữ tình: “Từ khi tình hóa xanh rêu” nghĩa là tình đã cũ đã nhuốm
màu rêu phong của thời gian. Từ nguyên nhân dẫn đến kết quả: khi tình không còn
thì “lời thơ nhạt nhẽo, lời yêu nhạt nhòa”. Người thơ sử dụng các từ chỉ màu sắc
đặt cạnh cho danh từ, tính từ làm tăng giá trị biểu đạt.
“Từ ngày
tình hóa xanh rêu/ Lời thơ nhạt nhẽo,
lời
yêu nhạt nhòa”.
Thơ cảm xúc về mùa thu, Hà Thi có
những câu thơ lục bát, giai điệu mượt mà, kết hợp chọn lọc thi liệu gợi cảm.
Trong bức tranh mưa thu có hình ảnh: Mưa, con đường, phố vắng, một dáng vai gầy
đi trong mưa với man mác nỗi buồn của tâm trạng riêng.
“Mưa thu giăng lối đường về/ Lang
thang phố vắng tái tê nỗi buồn/ Trời chiều nặng giọt mưa tuôn/Vai gầy ướt lạnh
sầu buông giọt sầu”. (Mưa thu)
Nói đến thơ tình thì không thể bỏ
qua thơ tình buồn, là nói đến những dang dở chia xa, dễ chạm đến trái tim người
đọc, hay hơn thơ tình vui. Người làm thơ tình buồn đôi khi giãi bày tâm sự của
mình, cũng có thể nói hộ lòng người. Cảm xúc từ trái tim nghệ sĩ của thi nhân
và góc nhìn tinh tế đi vào thơ một cách tự nhiên, nhẹ nhàng mà tạo ra những vần
thơ mang sắc điệu trữ tình, lay động. Cấu trúc thơ chặt chẽ, cân xứng hài hòa,
tả cảnh ngụ tình ấn tượng. Anh sử dụng các hình ảnh: lá vàng rơi, cuối nẻo, lối
mộng,… có thực và có ảo, pha chút tiếc nuối và khắc khoải qua thể thơ bảy chữ tạo
nên những vần thơ đẹp, tôi rất thích những vần thơ bảy chữ sau đây của
anh.
“Ta đi nhặt nhạnh lá vàng rơi/ Vá lại
hình em đã một thời/ Cuối nẻo không cùng chung lối mộng/ Nên đành... đôi ngả
cách đôi nơi”.
Anh là người con của Huế, trưởng
thành, học hành và công tác cả một đời gắn bó với Cố đô nên trong thơ anh vẫn
luôn hiển hiện dáng Huế, vẻ nên thơ của nét Huế. Những địa danh Huế được anh nhắc
đến trong nhiều bài thơ như Trường Tiền, Sông Hương, Bến Văn Lâu. Vườn Phú Mộng,…
“Bến Văn Lâu mờ khuất bóng thuyền
con/ Vườn Phú Mộng chẳng còn mùi hương quýt” (Mãi chờ anh trong mưa)
Anh thường liên tưởng vẻ đẹp, sự vững
bền của cảnh vật để so sánh với tình yêu và hò hẹn. Anh đặt câu hỏi, cũng là
phép tu từ, lòng mong cầu, là hi vọng tình yêu ước hẹn cũng đẹp, cũng bền như cảnh
vật:
“Trường Tiền đó! Bao năm vẫn nguyên
vẹn/ Sao chúng mình ước hẹn lại hững hờ?”
Khi em không đến thì anh nghe được
trong làn gió thổi mơn man, gió không thổi đi nỗi nhớ mà ngược lại nó thổi tràn
qua góc nhớ. Một góc nhớ vững vàng, khó lay chuyển.
“Kể từ ngày ấy /Anh chẳng thấy em
sang/ Gió mơn man thổi tràn qua góc nhớ”
Kể từ ngày vắng em, em không đến
thì nhân vật chủ thể trữ tình là “ta” cũng “lạc mất hồn thơ”. Em là cảm xúc để
cho ta nuôi dưỡng hồn thơ, không có em thì hồn thơ cũng cạn:
“Kể từ ngày ấy. Ta lạc mất
hồn thơ/ Niềm cảm xúc hoen mờ từng câu chữ (Kể từ ngày ấy).
3.Thơ tình Hà Thi tha thiết, đắm
say và lãng mạn!
Thi nhân với tập thơ Dưới nắng
thu vàng bằng giọng thơ tâm tình, đằm thắm, với đầy đủ các cung bậc của
tình yêu: ngọt ngào lãng mạn và cũng có dang dở chia xa. Có thể trong tình yêu
dù nó trọn vẹn đến đâu cũng không tránh khỏi một đôi lần hờn dỗi. Vì vậy anh đã
có những câu thơ da diết rung động lòng người:
“Mắt buồn, chân chao đảo/Ta
trở về/ rệu rạo bước cô liêu…/
Chim lẻ bạn, bay mãi cuối trời chiều/
Ngoảnh nhìn lại… tình yêu thôi đã hết” (Ngày em đi)
Cái hồn cái cốt trong thơ tình
chính là bóng dáng “nàng thơ”. Trong “mộng tưởng” của anh vẫn dành cho em “một
khoảng trời riêng”. Trong thơ “anh” (nhân vật chủ thể) có hình ảnh của “em”
(nhân vật trữ tình) trong tập thơ. Đó cũng là chất xúc tác để dệt nên những vần
thơ tình hấp dẫn lôi cuốn người đọc và chạm đến trái tim người yêu thơ:
“Em vẫn Nàng Thơ của lòng anh/ Bởi
trong mộng tưởng vẫn luôn dành/ Một khoảng trời riêng cho em đó/ Để ghép hình
em trong thơ anh” (Chớ trách)
Hình ảnh Nàng Thơ xuyên suốt trong
tập thơ tình của tác giả Hà Thi không ai khác chính là người vợ tào khang của
anh.
Cũng là người tình trăm năm, hạnh
phúc vẹn toàn trong mái ấm gia đình. Tình cảm của anh, một người chồng tốt và
cũng là tình chung thủy, người cha gương mẫu của các con. Ngoài đời, thông qua
bạn bè, hay ở trên thơ hiện ra một hình dáng và phẩm chất của chủ thể trữ tình,
nhân vật trữ tình rất rõ nét! Trong vần thơ khắc họa hình ảnh người vợ thủy
chung, yêu chồng thương con, đảm đang, chịu thương chịu khó, cũng là những phẩm
chất đặc trưng của người phụ nữ Việt Nam.
“Cảm ơn em! Đã mấy chục năm trường/
Luôn chung thủy, thương chồng con trọn vẹn!” (Cảm ơn em)
Quan sát vợ chải tóc, sợi tóc rụng
rơi anh cũng xót xa lòng, tóc rơi rụng nói lên tuổi xuân cũng phai theo thời
gian, nỗi vất vả bởi những bộn bề cơm áo. Điều đó là người chồng- anh thấu hiểu,
là tâm hồn thi sĩ-anh gửi gắm vào thơ.
“Bao năm nặng gánh chồng con/ Thanh
xuân đánh mất, phấn son nhạt màu” (Thương tóc rụng rơi)
Vợ chồng gắn bó keo sơn, mỗi khi xa
vắng một đôi ngày thì nỗi nhớ da diết không nguôi như thuở mới yêu. Chứng tỏ một
tình yêu anh dành cho người bạn đời thắm thiết, bền chặt và đáng ngưỡng mộ!
“Xa em..!
Xa chỉ một ngày/ Nhớ sao! Hoài nhớ
đong đầy bước chân. (Một ngày xa em)
Nỗi nhớ và niềm khắc khoải chờ
mong:
“Chìm trong nỗi nhớ xiết bao/ Giật
mình tỉnh mộng chênh chao giọt tình” (Chờ ai)
4. Thơ của Hà Thi không chỉ có chủ
đề mùa thu mà còn có bóng dáng mùa đông hay các mùa khác trong năm.
Khi nói đến mùa đông anh dùng
các thi liệu, hình ảnh đặc trưng mùa đông: mây phủ, hàng cây trơ lá, chiều hiu
hắt. Tả cảnh ngụ tình nói đến một chiều đông thật buồn khi em đi vắng, anh gửi
gắm tâm sự vào bài thơ:
“Trời Đông mây phủ gợi dâng sầu/
Hàng cây trơ lá, chiều hiu hắt
(Em đi về thôi)
Mùa đông có sự kiện lớn đó là mùa
Giáng sinh, anh đã sử dụng những hình ảnh của mùa Noel có Hang đá, có Chúa Ba
Ngôi,…có tất cả ý những gì cần thiết nhưng mà lại thiếu vắng em! Vì thế mà
thành ra xúc cảm để làm nên bài thơ với rất nhiều cảm xúc.
“Anh về...
Lỗi
hẹn mùa Noel/ Nơi Hang đá không còn em chờ đợi/ Chúa dang tay cả Ba Ngôi vời vợi/
Đón chúng mình...
mà
em ở nơi nao?” (Lỗi hẹn mùa Noel)
5. Thơ Hà thi bắt nguồn từ cảm xúc
chân thành.
Đây là yếu tố quan trọng nhất trong
các yếu tố cấu thành thơ: cảm xúc, kỹ thuật và ngôn từ. Cảm xúc chân thành dễ
rung đọng tim người đọc.
Anh chọn lọc thi liệu gần gũi
thân quen trong cuộc sống được diễn đạt bằng ngôn từ bình dị, dễ hiểu. Các biện
pháp nghệ thuật phổ biến là phép tu từ, nhân hóa, ẩn dụ, và chọn những cặp từ
láy tượng hình, tượng thanh biểu cảm.
Anh sáng tác nhiều thể loại thơ phần
lớn như lục bát truyền thống, thơ bảy chữ, tám chữ, có bài thơ năm chữ (thể này
số ít) giọng điệu tâm tình, chứa chan xúc cảm!
“Gửi vào gió/Ngàn lời xin lỗi/Thơm
vầng trăng, xóa hết nỗi giận hờn”. (Trong cơn say)
“Tôi đã yêu em nét Huế thơ/ Một thuở
cuồng si đến dại khờ
Yêu làn môi đỏ người con gái/Dáng
nhỏ, vai gầy - tuổi mộng mơ”
(Hai mảnh ghép cuộc đời)
“Tình...đã hết, vẫn còn
thương/ Hẹn cùng đối ẩm nơi vườn cố nhân.
Bên nhau
Đoạn cuối đường trần/ Nửa say, nửa
tỉnh - một lần rồi thôi”. (Xót tình)
“Đứng lặng ngắm đất trời/
Lòng chơi vơi khó tả/ Chiều thu nơi biển cả/ Thương thương quá dáng gầy”. (Sóng
biển chiều thu)
“Ta trở lại dòng sông thương
năm ấy/ Phổ Lợi giang… mà thấy nao nao lòng/ Cũng con đò bên bến nước đục
trong/ Mãi neo đậu xuôi dòng như đón đợi.”
Tập thơ Dưới Nắng Thu Vàng
cho thấy quá trình lao động nghệ thuật nghiêm túc, có sự khổ luyện và cũng đầy
cảm hứng của tác giả Hà Thi. Rung cảm trước cuộc sống, với tâm hồn yêu đời, người
làm thơ gửi gắm cảm xúc qua câu chữ. “Thơ, trước hết là cuộc đời, sau đó mới
là nghệ thuật” (Biêlinxki).
Hiện thực cuộc sống có cả niềm vui
và nỗi buồn: khi hân hoan khi bẽ bàng đau khổ, qua sáng tạo sẽ trở thành vẻ đẹp
thi ca. Đó là kết quả của sự quan sát tinh tế về cuộc sống và sáng tạo. Ngôn ngữ
thơ Hà Thi có tính chân phương, tính nhạc, tính họa và biểu cảm. Thi ca biểu hiện
tâm hồn phong phú và trình độ sử dụng ngôn ngữ của người nghệ sĩ.
So với các thể loại văn học khác
thì ngôn ngữ thơ cô đọng, hàm súc và có tính ước lệ. Làm thơ là thiết lập chữ
nghĩa ở trình độ cao nên đòi hỏi có năng lực sáng tạo. Những vần thơ nhiều cảm
xúc, nhiều tầng nghĩa và sâu lắng để lại âm ba cho tác phẩm. Tính sáng tạo
trong tác phẩm làm nên dấu ấn của tác giả.
Thi sĩ có tâm hồn đa cảm, có khả
năng sử dụng ngôn từ mới làm cho những câu thơ giàu cảm xúc chạm đến trái tim
người yêu thơ. Người làm thơ đã biến ngôn ngữ bình dị trong đời sống thành ngôn
ngữ thi ca.
Đặc trưng của ngôn ngữ thi ca là
tính hoạ và tính nhạc, là hình tượng, hình ảnh, đường nét, màu sắc, âm thanh và
giai điệu. Ngôn ngữ thơ sử dụng từ láy âm, từ tượng hình giàu âm giai, tiết tấu.Thơ
có tính nhạc là biết tận dụng sức biểu cảm của âm ngữ, sử dụng nhịp điệu, âm điệu
phù hợp, linh hoạt. Nhạc điệu trong thơ được hình thành bởi các thanh âm bằng -
trắc, ngắt nhịp và gieo vần hợp lý. Nhạc tính đi vào thơ từ cảm thụ âm thanh
trong cuộc sống của thi sĩ. Tính nhạc, tính họa cũng góp phần lôi cuốn người đọc
đến với thơ. Cảm xúc được chuyển tải qua ngôn ngữ thơ, dĩ nhiên có hình ảnh và
nhạc điệu phối hợp làm nên vẻ đẹp thi ca.
Nhìn chung nhờ vẻ đẹp ngôn từ và
tính nhạc mà thơ trở nên da diết dư vang trong lòng độc giả. Thơ cũng khiến
lòng ta dịu đi trước áp lực của cuộc sống.
Mỗi tập thơ có một vẻ đẹp riêng, sức
sống riêng khi thể hiện được những cảm xúc của tác giả và mang lại cảm xúc cho
người đọc.
Từ hiện thực cuộc sống đến hình tượng
nghệ thuật, qua xúc cảm thăng hoa trong tâm hồn thi nhân gửi vào con chữ, là
chuyển tải suy nghĩ, tư tưởng, thế giới quan và nhân sinh quan, óc tưởng tượng
của người cầm bút. Những vần thơ hay, neo lại trong lòng người đọc sau khi thưởng
lãm tập thơ là nhờ cảm xúc chân thành và sáng tạo của người cầm bút.
Đó cũng là tiêu chí để đánh giá một
bài thơ hay. Vì vậy đòi hỏi người nghệ sĩ không ngừng trau dồi năng lực nghệ
thuật, bút lực của mình.
Tập thơ Dưới nắng thu vàng
là tập thơ tình, giọng thơ đằm thắm, ngọt ngào và lãng mạn được kết hợp hài hòa
giữa yếu tố trữ tình và yếu tố tự sự. Anh sáng tác được nhiều thể loại thơ,
nhưng có lẽ thế mạnh của anh là thơ lục bát và thể thơ bảy chữ. So với các tập
thơ trước tôi nhận thấy anh viết ngày càng lên tay.
Với số lượng 99 bài, có nhiều bài
thơ hay, nhiều câu thơ tâm đắc, hi vọng đem lại nhiều cảm xúc cho người đọc. Đặc
biệt có những bài thơ phù hợp với hoàn cảnh, bạn sẽ tìm được tiếng nói tri âm đồng
cảm, khi có cùng tâm trạng. Bạn đọc vẫn mong nhà thơ không ngừng sáng tạo, để
đáp ứng nhu cầu thưởng lãm thơ ngày càng cao của bạn đọc.
Từ những cảm hứng trữ tình trong cuộc
sống tràn vào thơ một cách tự nhiên. Vẻ đẹp của tập thơ là vẻ đẹp của tâm hồn
người cầm bút. Độc giả khám phá tập thơ là đi vào thế giới tâm hồn, vào miền cảm
xúc của thi nhân, tiếp cận những cảm xúc sâu lắng mà nhà thơ đã gửi gắm vào tác
phẩm. Hãy đón nhận tập thơ, với tâm hồn rộng mở và trái tim ấm áp để tìm thấy
tiếng nói tri âm đồng cảm. Phần trích dẫn chỉ là ví dụ, còn nhiều bài thơ hay,
câu thơ hay, biểu cảm chờ đợi bạn đọc khám phá!
Sài Gòn, ngày 03/8/2024
Hoàng Thị Bích Hà
<habich1963@gmail.com>
