NHẠC VIỆT HẢI NGOẠI 1975 ĐẾN NAY
LÊ THIÊN MINH KHOA
Phác thảo bìa cuốn sách “9 thập kỷ ca khúc tân nhạc Việt Nam”- Lê Thiên Minh Khoa.
Các nhạc sĩ của Sài Gòn sau 1975 định cư tại nước ngoài vẫn tiếp tục sáng tác và cùng với những nhạc sĩ trẻ hơn đã tạo nên dòng nhạc hải ngoại với nhiều chủ đề thay đổi theo thời đoạn. Trong những năm đầu, một chủ đề sáng tác chính của họ là hoài niệm với nỗi nhớ quê hương và Sài Gòn như: Sài Gòn ơi! Vĩnh biệt của Nam Lộc, Khi xa Sài Gòn của Lê Uyên - Phương, Đêm nhớ về Sài Gòn của Trầm Tử Thiêng, Quê hương bỏ lại của Tô Huyền Vân, Đường về quê hương của Lam Phương,...
Ca sĩ Ái Vân, vợ chồng GS-TS Nguyễn Hữu Liêm (đều định cư ở Hoa Kỳ),
vợ chồng tác giả (phải sang) tại nhà tác giả ở TP. Bà Rịa.
Vào thời điểm đầu, chủ đề thân phận lưu vong cũng được nói đến trong nhiều ca khúc: Tị nạn ca của Phạm Duy, Người di tản buồn của Nam Lộc, Ai trở về xứ Việt của Phan Văn Hưng, Một chút quà cho quê hương của Việt Dzũng... Nhiều tác giả viết về đề tài phổ biến nữa là ngục tù, phản kháng như Phạm Duy, Trần Thiện Khải, Hoàng Nguyên Linh, Nguyệt Ánh, Nguyễn Hữu Nghĩa, Hà Thúc Sinh, Châu Đình An, v.v…
Đến giữa thập niên 1980, sau khi trong nước đổi mới, các nhạc sĩ hải ngoại bắt đầu bỏ các chủ đề trên, quay lại viết nhạc trẻ và tình ca. Tình ca hải ngoại là sự tiếp nối vài dòng nhạc ở Miền Nam trước 1975, nhất là nhạc vàng và tình khúc. Nhưng ranh giới giữa hai dòng nhạc này trong nhạc hải ngoại không còn rõ rệt như thời kỳ trước năm 1975 ở Miền Nam.
NS Hoàng Thi Thơ và vợ - ca sĩ Thuý Nga
Nhạc hải ngoại cũng ít nhất là ba thế hệ nhạc sĩ. Thế hệ thứ nhất là các nhạc sĩ tình khúc và nhạc vàng trước 1975 di tản ra nước ngoài. Nhạc sĩ tình khúc 1954-1975 có Phạm Duy, Trầm Tử Thiêng, Ngô Thụy Miên, Vũ Thành An, Đức Huy, Từ Công Phụng, Nguyễn Hữu Nghĩa... Phạm Duy vẫn sáng tác mạnh theo nhiều thể loại, và cùng với con trai là Duy Cường thử nghiệm cả nhạc new age, thực hiện các băng nhạc “Minh họa truyện Kiều”. Vũ Thành An tiếp tục những Bài không tên số 11 đến Bài không tên số 50 và nhiều tình khúc khác, Đức Huy với Và tôi cũng yêu em, Khóc một dòng sông, Và con tim đã vui trở lại, Từ Công Phụng với Khi tôi đến nơi đây, Đừng nữa nhé, chia ly, Nguyễn Hữu Nghĩa với Tình ca, Ngô Thụy Miên với nhiều sáng tác mới, trong đó Riêng một góc trời nổi tiếng viết năm 1997...
NS Phạm Duy và Lam Phương ở Paris
"Nhạc sĩ nhạc vàng 1954-1975
có Lam Phương, Nhật Ngân, Song Ngọc, Anh
Bằng, Phan Ni Tấn... Song Ngọc với Đàn bà, Hà Nội ngày tháng cũ, Hương đồng gió
nội...; Nhật Ngân với hai ca khúc viết tiếp bài Xuân nầy con không về: Xuân nầy
con sẽ về, Xuân nầy con về mẹ ở đâu; Phan Ni Tấn với Lý con sáo Bạc Liêu; Lam
Phương với Bé yêu, Mùa thu yêu đương,
Tình vẫn chưa yên, Bài tango cho em (1991) và hàng loạt ca khúc tiêu đề chỉ có
một chữ khi đau xót vì hạnh phúc gia
đình tan vỡ như Điên, Say, Tiếc..., trong đó nổi tiếng nhất là Lầm với câu hát "Anh đã lầm đưa em
sang đây". Đặc biệt, Anh Bằng sáng tác rất nhiều, trong đó có cả những
tình khúc phổ thơ như Cánh phượng hồng thuở
(thơ Trịnh Bửu Hoài), Khúc thụy du (thơ Du Tử Lê), Chuyện giàn thiên lý
1, 2 (ý thơ Yên Thao), Anh còn nợ em và Anh còn yêu em đều phổ thơ của Phạm
Thành Tài, v.v..."
Từ giữa thập niên 80, xuất hiện một lớp nhạc sĩ mới với những tình ca và nhạc trẻ. Tình ca hải ngoại có các nhạc sĩ như Nguyễn Đình Toàn, Võ Đông Điền, Đăng Khánh, Vũ Tuấn Đức, Diệu Hương, Ngọc Trọng, Lê Tín Hương, Ngọc Loan, Thanh Trang, Trúc Hồ, Trịnh Nam Sơn, Trần Quảng Nam, Hoàng Thanh Tâm, Trần Duy Đức, Trần Đức, Mai Anh Việt, Hoàng Việt Khanh, Hoàng Trọng Thụy, Phạm Anh Dũng, Trần Chí Phúc… Nhạc trẻ hải ngoại có Jimmii Nguyễn, Lãnh Ngọc Tâm, v.v...
Có thể kể ra vài ca khúc tiêu biểu của thế hệ nhạc sĩ mới này: Trần Quảng Nam với Mười năm tình cũ; Hoàng Thanh Tâm với Tháng sáu trời mưa; Trúc Hồ với Trái tim mùa đông; Ngọc Trọng với Buồn vương màu áo; Trịnh Nam Sơn với Dĩ vãng, Quên đi tình yêu cũ; Nguyễn Tâm với Rong rêu; Phạm Anh Dũng với Dạ quỳnh hương; Lê Tín Hương với Có những niềm riêng, v.v…
Từ giữa thập niên 1990, các thể loại nhạc new age, new wave, rap, hip hop lời Việt đựơc nhiều nhạc sĩ như Phong Lê, Heart2 Exist (Lê Huy Phong & Lê Huy Phát)… sáng tác.
Đầu thế kỷ 21, xuất hiện dòng nhạc trẻ hải ngoại với nhiều tiết điệu mới (và cả cách phối khí mới) bởi các nhạc sĩ trẻ như Huỳnh Nhật Tân, Nhật Trung, Đồng Sơn, Lê Xuân Trường... Một số nhạc sĩ sáng tác tân nhạc lời Anh như Vũ Tuấn Đức, Kristine Sa, Lê Tâm, Cardin Nguyễn, Trish Thùy Trang, Alan Nguyễn, Vy Nguyễn... Tuy nhiên, phần nhiều ca khúc VN ở hải ngoại ca từ vẫn là lời Việt.
Nhạc hải ngoại cũng có sự nối kết và liên hệ với nhạc trong nước, nhất là kể từ khi trong nước đổi mới, các ca sĩ và nhạc sĩ ở hải ngoại được về nước biểu diễn đã tạo nên sự giao thoa, trao đổi nghệ thuật (âm nhạc) giữa hai bên. Nhiều ca khúc trong nước được các ca sĩ hải ngoại biểu diễn rất thành công. Và ngược lại, nhiều ca sĩ trong nước thể hiện các tình khúc hải ngoại được công chúng yêu thích, như: Thanh Lam, Hồng Nhung, Mỹ Linh, Đàm Vĩnh Hưng, Mỹ Tâm, Quang Dũng, Thanh Long Bass, Hồng Ngọc, Song Giang, Tùng Dương, Lệ Quyên, Hoài Phương, v.v…
Các nhạc sĩ trong nước như: Lê Hựu Hà, Trịnh Công Sơn, Tùng Giang, Quốc Dũng, Vũ Đức Sao Biển, Bắc Sơn, Trần Quang Lộc, Ái Lan… cũng tham gia thị trường âm nhạc hải ngoại bằng những tình ca mới và lúc đầu, gần như các tình ca mới này của họ chỉ được hát tại hải ngoại. Các ca khúc của nhạc sĩ Bảo Chấn, Phú Quang, Nguyễn Ngọc Thiện được trình bày và nổi tiếng tại nước ngoài từ những năm đầu thập niên 1990. Đức Trí, Việt Anh, Nhật Trung, Nguyễn Xinh Xô trong thời gian du học cũng sáng tác nhiều ca khúc cho thị trường âm nhạc tại hải ngoại. Nhiều nhạc sĩ đã nổi tiếng từ trong nước trước khi ra định cư tại nước ngoài và trở thành nhạc sĩ hải ngoại như Sỹ Đan, Quốc Hùng, Ngọc Lễ… Sau này, một số nhạc sĩ trẻ trong nước như Lê Quang, Hoài An, Nguyễn Nhật Huy, Nguyễn Kim Tuấn, Thái Thịnh, Minh Nhiên, Minh Khang, Vũ Quốc Việt... cộng tác và bán độc quyền một số ca khúc của họ cho các Trung tâm hải ngoại. Các ca sĩ trong nước nổi tiếng như Trần Thu Hà, Bằng Kiều, Thu Phương, Kiều Hưng, Ngọc Anh, Lam Trường, Thủy Tiên, Quang Dũng, Nguyễn Hồng Nhung, Xuân Mai… sau này định cư tại hải ngoại cũng tham gia sinh hoạt âm nhạc tại đây và rất được nhiều người hâm mộ... Hầu hết các ca sĩ tình ca trong nước đều đã từng lưu diễn tại hải ngoại.
NS Nguyễn Đình Toàn
Trong những năm 1991-2000, riêng Trung tâm Mưa Hồng đã phát hành tại Mỹ hơn 400 tựa CD với các giọng ca quốc nội như Bảo Yến, Nhã Phương, Đình Văn, Bích Phượng, Cẩm Vân hát nhạc hải ngoại, tình khúc 1954-1975 và tình ca quê hương và làm những ca sĩ này rất nổi tiếng tại hải ngoại. Trung tâm Làng Văn/Lạc Vũ cũng đặt hàng và phát hành rất nhiều CD với các giọng ca trong nước và sau này thực hiện các chương trình Duyên dáng Việt Nam trong nước.
NS Trần Quang Lộc và danh ca Thái Thanh- 2015
Từ năm 2000, một số ca khúc nhạc hải ngoại bắt đầu được phép lưu hành chính thức trong nước (tuy rằng trước đó và sau đó, một số ca khúc hải ngoại phải thay tên tác giả để qua kiểm duyệt, như trường hợp Em đã quên một dòng sông của Trúc Hồ lại ghi là tác giả Hải Triều, Cơn mưa hạ của Trúc Hồ - Trầm Tử Thiêng, ghi là nhạc Hoa, Vì đó là em của Diệu Hương do Quang Dũng thể hiện đoạt giải Mai Vàng 2003, nhưng sau đó bị rút giấy phép khi biết Diệu Hương ở hải ngoại). Một số nhạc sĩ hải ngoại sau này về thực hiện nhiều dĩa nhạc, cũng như hòa âm phối khí cho các ca sĩ và tham gia các chương trình văn nghệ trong nước như Phạm Duy, Phạm Duy Cường, Trịnh Nam Sơn, Huỳnh Nhật Tân, Trần Viết Tân, Đức Huy (đã định cư hẳn tại Việt Nam)... Một số ca sĩ hải ngoại sau này về định cư hẳn tại quê nhà hay thường xuyên hát trong nước như Elvis Phương, Hương Lan, Duy Quang, Tuấn Vũ, Phi Nhung, Thái Châu, Ngô Thanh Vân và nghệ sĩ hài Hoài Linh, Chí Tài, Hoài Tâm… Ca sĩ nổi tiếng khác ở hải ngoại như Ái Vân, Lệ Thu, Tuấn Ngọc, Khánh Hà, Ý Lan... cũng đã từng nhiều lần về nước lưu diễn.
(Kỳ tới: PHÂN CỰC VÀ GIAO THOA GIỮA CÁC DÒNG NHẠC 1930 ĐẾN NAY).
LÊ THIÊN MINH KHOA
(Trích trong cuốn sách “9 THẬP KỶ CA KHÚC TÂN NHẠC VIỆT NAM”-
nghiên cứu, nhận định- Lê Thiên Minh Khoa- trang169-173, sắp xuất bản, 2018).
-----------------
Nguồn ảnh: Internet và các nhạc sĩ cung cấp.
