Hồi ấy vào dịp đầu xuân, tôi từ Cố
đô Huế về quê nội cùng ba tôi để thăm bà con ở thôn Phú Long (gần nhà thơ La
Vang), thuộc huyện Hải Lăng tỉnh Quảng Trị. Hồi đó (1946), tôi mới học lớp nhì.
Từ nhỏ ở Huế nên tôi chưa biết gì nhiều về làng quê xứ sở của mình lắm. Mỗi một
lần về quê, ông nội tôi, ba tôi và các chú bác đều kể nhiều chuyện này chuyện
nọ về lịch sử của quê nhà. Khi nghe kể, tôi rất xúc động và tự hào với những gì
Tổ tiên ông cha đã gắn bó bao đời cùng mảnh đất nghèo này và đã vượt qua bao
cay đắng với thiên tai, địch họa để sống còn và tạo dựng nên quê hương tồn tại
bền vững, mặc dù nay vẫn chưa được giàu có, nhưng dân làng không còn đói rách
như trước nữa. Các lớp con cháu trưởng thành, học hành tiến bộ. Hiện nay có đến
hàng chục vị Giáo sư, Tiến sĩ, Thạc sĩ, như GS. TSKH Nguyễn Mạnh Duy (đã mất),
GS. TS. Nguyễn Bá Hưng, TS. Nguyễn Thị Ngân Hà, TS. Nguyễn Bá Viễn, TS. Nguyễn
Bá Du v.v…
Có một điều rất thú vị mỗi khi tôi
về làng là thế nào cũng tìm đến các hàng tre quanh vườn nhà ông Trương Hữu
Trúc, ông Nguyễn Thiện, ông Trịnh Cẩu, ông Phạm Vãn… để xem những tổ chim
rôộc-rôộc*. Hồi đó, tôi và các bạn bè tôi ở quê cứ say mê ngắm nhìn cá tổ chim
ấy mà lòng cảm phục sự thông minh, tình nghĩa xây tổ ấm gia đình của loài chim
hoang dã này. Chúng tôi tìm chỗ khuất để chờ xem các đôi vợ chồng hoặc tình
nhân của loài chim ấy thể hiện thế nào khi xây tổ ấm cho mình trên các ngọn
tre. Hai con thay nhau tìm lấy nguyên vật liệu rồi đem về xây thành tổ. Vật
liệu gồm toàn những lá tranh tước nhỏ ra để xây. Phải nói rằng chưa có một loài
chim nào xây được cái tổ đẹp và công phu và đầy tính lãng mạn như thế! Mỗi đôi
chim đều có 2, 3 tổ cho mình. Một tổ để hai vợ chồng hoặc tình nhân nằm chung,
một tổ có 2 quai phía dưới để giao lưu với đồng loại; một tổ để cho con cái nằm
với nhau. Đặc biệt cái tổ để cho con cái ở thì có cái vòi nhỏ rất dài để cho an
toàn đề phòng mọi sự bất trắc xẩy ra
(các loài chim to như quạ, diều hâu… không thể vào bắt các con của chúng được).
Chúng tôi quan sát chú ý đến những
đôi chim rôộc-rôộc hót và đứng ở cái tổ “giao lưu” cứ hót véo von một lúc thì
có những đôi chim đồng loại đến đậu bên cành tre rồi hót cùng nhau những điệu
liu lo réo rắc thăng trầm nghe rất dễ cảm. Tuy âm điệu hót của loại chim này
không đa âm nhạc điệu hay bằng loại chim “ Ca sĩ” như chim khướu, chim hoàng
anh, vành khuyên, họa my, chích chòe, chào mào, sáo sậu v.v… nhưng nó cũng có
âm điệu, tuy mộc mạc nhẹ nhàng nhưng gợi cảm.
Đặc biệt hơn các loại tổ chim khác,
tổ chim rôộc-rôộc che mưa, che nắng, mùa hè thì mát mẻ, mùa đông thì ấm áp vì
không bao giờ mưa thấm nước ướt vào trong tổ cả. Các tổ chim khác thì đơn sơ,
làm tổ đẻ trứng, nở con, khi con lớn biết bay và tự lực được thì bỏ tổ không
dùng, lần sau lại xây tổ khác. Nhưng tổ chim rôộc-rôộc thì (theo sách) nó có
thể sử dụng vài ba lần nếu thấy vị trí của tổ đẹp và an toàn. Loài chim này
cũng đặc biệt về tình cảm vợ chồng giữa con trống và con mái gắn bó với nhau
rất tình cảm (chúng rỉa lông cho nhau, mớm cho nhau ăn khi bắt được con mồi
ngon). Nếu con mái hay trong mất đi thì sau một thời gian nó cũng tìm đối tượng
khác để xây dựng tổ ấm gia đình. Khác với loài chim bồ câu, chim cánh cụt, chim
quốc chỉ một vợ một chồng. Khi một con mất đi thì con kia chỉ sống một mình cho
đến chết. Đặc biệt là con chim quốc, khi một con qua đời thì con còn lại cứ kêu
rên rỉ hoài cho đến chết.
Chuyện về loài chim rôộc-rôộc quê
tôi chỉ là một kỷ niệm xa xưa còn đọng lại trong tôi từ thời niên thiếu đến
nay. Tiếc rằng giờ đây không hiểu sao mà nhiều nơi miền quê không thấy bóng
dáng loài chim này nữa? Chắc có lẽ vì qua bao cảnh chiến tranh mưa bom, lửa đạn
tàn phá khắp nơi trên quê hương đất nước thì con người cũng mất mát nhiều huống
chi những loài chim chỉ biết nương tựa vào rừng cây, cỏ lá!
Thật là tiếc! Mỗi lần tôi cũng như
bạn bè tôi về quê khi nhìn những hàng tre đều tưởng nhớ đến những tổ chim
rôộc-rôộc đang líu lo bản nhạc vườn quê thanh bình mà lòng chúng tôi tràn ngập
bao niềm nhớ nhung da diết.
Loài chim rôộc-rôộc đâu rồi?
Lòng ta khắc khoải suốt đời không
quên.
Ta đi khắp cả mọi miền,
Cứ mong có lại nỗi niềm ngày xưa…
Nguyễn Hồng Trân
nghongtran38@gmail.com
* Chim rôộc rôộc có tên khác là tồng rộc, tộc rộc, rồng rộc hay dòng dọc (miền Nam).
Ảnh minh họa từ trang LanAnhBirds.com
