VÀI DÒNG VỀ TÁC GIẢ:
Hassan Blasim là nhà làm phim, nhà
thơ, nhà văn viết truyện ngắn sinh tại Iraq năm 1973. Ông tốt nghiệp trường Nghệ
thuật Điện ảnh tại Baghdad.
Năm 1998, dưới thời Sadam Husein,
ông rời Baghdad để sang sinh sống ở vùng do người Kurd tự trị. Ở đó ông làm
phim The Wounded Camera (Máy ảnh Bị thương) và cũng vì phim này mà năm 1999 ông
phải rời bỏ Iraq để để được an toàn. Ông nhập cư bất hợp pháp qua nhiều nước và
cuối cùng định cư ở Phần Lan năm 2004.
Tập truyện đầu tay của ông viết bằng
tiếng Ả Rập, Jonathan Wright dịch sang tiếng Anh dưới tên The Madman of Freedom
Square (Người điên ở Quảng trường Tự do) xuất bản ở Anh năm 2009, giành được giải English PEN Writers. Tập truyện thứ hai: The
Iraqi Christ (Chúa Kitô của Người Iraq, Jonathan Wright dịch), xuất bản tại Anh
2013 và dành được giải Independent Foreign Fiction Prize, 2014. Cả hai tập truyện
trên được dịch ra nhiều thứ tiếng khác. Tập truyện thứ ba: The Corpse
Exhibition (Triển lãm Xác chết) xuất bản tại Hoa Kỳ, 2014.
Báo The Guardian (Người Bảo vệ)
đánh giá “trong số những nhà văn Ả Rập hiện còn sáng tác, có lẽ Hassan là nhà
văn vĩ đại nhất.”
***
Con Thỏ ở vùng Xanh
Hassan Blasim (Iraq)
Người dịch: Nguyễn Khắc Phước
Trước khi cái trứng xuất hiện, hằng
đêm, tôi thường đọc sách luật hoặc tôn giáo trước khi ngủ. Giống như con thỏ của
tôi, tôi thường hoạt động vào lúc sáng sớm hoặc hoàng hôn. Salsal, trái lại,
thường thức khuya và dậy vào giữa trưa. Trước khi bước ra khỏi giường, hắn thường
mở máy tính xách tay, đăng nhập Facebook để kiểm tra những bình luận gần nhất về
cuộc thảo luận tối hôm qua, rốt cuộc hắn đi tắm. Sau đó, hắn vào nhà bếp, mở
radio để nghe tin tức trong khi chiên trứng và pha cà phê. Hắn thường mang đồ ăn
sáng ra vườn, ngồi ở cái bàn dưới cái ô, vừa ăn uống, vừa hút, vừa theo dõi
tôi.
“Chào Hajjar. Mấy cây hoa đó sao rồi?”
“Năm này nóng nên nó không chịu lớn.”
Tôi trả lời hắn khi đang tỉa bụi hoa hồng.
Salsal đốt thêm một điếu thuốc nữa
và mỉa mai cười con thỏ. Tôi không hiểu sao con thỏ lại làm hắn bực mình. Bà
Umm Dala mang nó về. Bà nói tìm thấy nó trong công viên. Chúng tôi quyết định
nuôi nó trong khi bà Umm Dala tìm chủ của nó. Con thỏ đã ở với chúng tôi một
tháng rồi và tôi đã ở với Salsal hai tháng
trong cái biệt thự xinh đẹp này ở phía bắc của Vùng Xanh. Biệt thự nằm riêng biệt,
có tường cao bao quanh và cái cổng được lắp đặt một một hệ thống an ninh điện tử
tinh vi. Tôi không biết khi nào giờ G sẽ đến. Salsal là tay chuyên nghiệp, trái
lại, người ta gọi tôi là tay mơ vì đây là chiến dịch đầu tiên của tôi.
Ông Salman thường đến thăm chúng
tôi mỗi tuần một lần để kiểm tra xem chúng tôi ra sao và trấn an chúng tôi về đủ
thứ chuyện. Ông Salman thường mang vài chai rượu và ít nhựa cần sa. Ông thường
kể những chuyện chính trị hài hước và nhắc nhở chúng tôi về sự bí mật và quan
trọng của chiến dịch. Ông Salman này cùng liên minh với Salsal nên không tiết lộ
nhiều bí mật với tôi. Cả hai đều nhấn mạnh cái yếu kém và thiếu kinh nghiệm của
tôi. Tôi không để ý đến họ nhiều lắm. Tôi bị dìm trong nỗi cay đắng của cuộc đời
và tôi muốn cả thế giới này bị hủy diệt cùng một lúc.
Umm Dala thường đến mỗi tuần hai
ngày. Bà mang cho chúng tôi thuốc lá và lau nhà. Có lần Salsal làm bà ta bực
mình. Nó chạm vào mông của bà khi bà đang làm món cải cuốn thịt. Bà ta đập muỗng
vào mũi nó và làm nó chảy máu. Salsal cho bà nghỉ việc và sau đó không nói gì với
bà nữa. Bà là một phụ nữ ở tuổi năm mươi, có năm con và rất tháo vát. Bà tuyên
bố rất ghét đàn ông, cho rằng họ là một lũ ích kỷ đáng khinh. Chồng bà từng làm việc cho công ty điện lực nhà nước, nhưng
bị ngả từ trên cột đèn xuống và chết. Ông ta là kẻ say sưa và bà thường gọi ông
là con sâu rượu.
Tôi làm cho con thỏ một cái chuồng ở
góc vườn và chăm sóc nó rất kỹ. Tôi biết thỏ là loài nhạy cảm, cần phải giữ sạch
sẽ và cho ăn no. Tôi đọc được điều này hồi còn học cấp hai. Tôi bắt đầu ham đọc
sách từ hồi mười ba tuổi. Thoạt đầu, tôi đọc thơ Ả Rập cổ điển và nhiều truyện
dịch từ tiếng Nga. Nhưng chẳng bao lâu tôi lại chán. Ông hàng xóm của tôi làm
trong Bộ Nông nghiệp và một hôm tôi đang chơi với Salam - con trai của ông -
trên sân thượng nhà họ, tôi tình cờ thấy một cái hòm gỗ, trên phủ nhiều thứ
rác. Salam cho tôi biết bí mật trong đó. Hòm gỗ đựng đầy sách về cây trồng và
phương pháp canh tác và vô số bách khoa từ điển về thực vật và côn trùng. Bên
dưới loại sách đó là những tạp chí tình dục có hình các cô đào Thổ Nhĩ Kỳ.
Salam cho tôi một cuốn tạp chí nhưng tôi cũng lấy một cuốn về những loài cọ trồng
ở nước tôi. Sau đó tôi không cần chơi với Salam nữa. Tôi thường lẻn từ nhà tôi
sang sân thượng nhà họ để thăm cái thư viện trong hòm gỗ. Tôi thường lấy một cuốn
sách và một tạp chí và trả lại những thứ tôi đã mượn. Sau đó, tôi mê đọc sách về
động và thực vật và thường đến các tiệm sách để tìm sách mới, cho đến khi tôi bị
bắt buộc phải gia nhập quân đội.
Tuy nhiên, cái thú đọc sách của tôi
cũng khá kỳ cục. Tôi hăm hở khi bắt gặp một thông tin mới. Tôi bám vào chi tiết
đặc biệt và bắt đầu tìm những thông tin liên quan và những phiên bản khác trong
những sách khác. Tôi nhớ có lần tôi dò tìm theo chuyện hôn hít. Tôi càng đọc
càng hoa mắt với chủ đề này. Nhiều thí nghiệm chứng tỏ rằng loài tinh tinh nhờ
hôn mà giảm được căng thẳng, mệt mỏi và lo sợ. Người ta chứng minh rằng khi có con
vật lạ xuất hiện trong lãnh thổ của đàn, tinh tinh cái thường vội vã đến ôm và
hôn bạn tình của mình. Sau một thời gian nghiên cứu, tôi tình cờ phát hiện một
kiểu hôn khác, kiểu hôn dài lâu xứ nhiệt đới. Một loài cá nhiệt đới hôn nhau
khoảng nửa giờ hoặc lâu hơn nữa mà không ngừng nghỉ. Trong những năm đen tối dưới
thời cấm vận, tôi chẳng nhớ gì ngoài việc ngốn sách. Điện thường bị cắt hai
mươi giờ mỗi ngày, đặc biệt là sau loạt không kích của Mỹ vào dinh thự của tổng
thống. Vào lúc nửa đêm, tôi vào giường nằm thoải mái, và nhờ ánh sáng đèn cầy,
tôi tình cờ khám phá một kiểu hôn khác của một loài côn trùng gọi là reduvius,
dù thực ra chúng chẳng hôn nhau. Loài côn trùng này chỉ thích miệng người đang
ngủ. Chúng bò ngang qua mặt và tìm đến khóe miệng, ngừng lại và bắt đầu hôn.
Khi hôn, chúng tiết ra chất độc dưới dạng những giọt vô cùng nhỏ. Nếu một người
khỏe mạnh đang ngủ bình thường, anh ta sẽ thức dậy và thấy miệng mình nhận cái
hôn bằng chất độc cỡ chừng bốn hạt mưa.
Tôi trốn khỏi quân đội. Tôi không
thể chịu đựng cái hệ thống nhục nhã đó. Ban đêm tôi làm việc ở một tiệm bánh.
Tôi phải trợ cấp cho mẹ và năm đứa em. Tôi mất hứng thú đọc sách. Đối với tôi
thế giới trở thành con vật thần thoại không thể hiểu nổi. Một năm sau tôi bỏ trốn,
chế độ đã bị lật đổ và tôi không còn sợ bị trừng phạt vì đào ngũ. Chính phủ mới
bỏ chế độ quân dịch. Khi vòng xoáy bạo lực và thủ tiêu giữa các phái tôn giáo bắt
đầu, tôi dự định bỏ nước và trốn sang Châu Âu, nhưng vào thời gian đó họ giết
hai người em của tôi khi đang đi làm về từ xưởng đóng giày phụ nữ. Một tài xế
taxi đã chở hai đứa đến một điểm kiểm soát giả. Những dân quân thuộc nhóm
Allahu Akbar đưa chúng tới một bãi đất trống và dùng khoan điện để khoan nhiều
lổ trên thân thể chúng, rồi sau đó chặt đầu chúng. Chúng tôi tìm thấy thi thể
hai em trong một đống rác ở rìa thành phố.
Tôi hoàn toàn suy sụp tinh thần và
bỏ nhà ra đi. Tôi không thể chịu đựng vẻ sợ hãi trên mặt mẹ và các em tôi. Tôi
mất hết phương hướng và không biết mình phải làm gì trên cõi đời này. Tôi thuê
một phòng trong một khách sạn tồi tàn cho đến khi bác tôi đến thăm và đề nghị
tôi hợp tác với giáo phái của ông. Để báo thù.
Những ngày hè dài và buồn tẻ. Biệt
thự hết sức đầy đủ tiện nghi, có bể bơi và phòng tắm hơi. Nhưng đối với tôi
hình như nó là một ảo ảnh tráng lệ. Salsal chiếm một phòng trên tầng hai, còn
tôi bằng lòng với cái mền, cái gối trên cái trường kỷ ở giữa phòng khách rộng
thênh thang nơi có cái tủ sách. Tôi muốn canh chừng khu vườn và cổng ngoài của
biệt thự phòng chuyện bất trắc có thể xảy ra. Trên những kệ sách, những con vật
bằng gỗ tếch sắp đặt theo kiểu dáng gợi lại những vật tổ của Châu Phi. Những
con vật cũng nằm ở giữa nhóm sách tôn giáo và sách luật. Ngay khi trời vừa tối,
tôi thường kiếm chút gì ăn rồi nằm lỳ trên cái trường kỷ, hồi tưởng về những sự
kiện trong đời, rồi lấy một cuốn sách và đọc một cách lơ đễnh, tâm hồn để đâu
đâu. Cái thế giới ở trong đầu tôi giống
như cái lưới nhện phát ra tiếng âm u, cái âm u của một cuộc đời sắp chấm dứt.
Đôi cánh mỏng manh hốt hoảng vỗ lần sau cùng.
Tôi thấy cái trứng ba ngày trước
khi ông Salman thăm chúng tôi lần cuối. Hôm ấy tôi thức dậy lúc sáng sớm như
thường lệ. Tôi lấy nước sạch và thức ăn và đi kiểm tra anh bạn thỏ của tôi. Tôi
mở chuồng và nó nhảy ra vườn. Có một cái trứng trong chuồng. Tôi nhặt cái trứng
lên và xem xét. Không thể là trứng gà bởi nó nhỏ hơn nhiều. Cảm thấy lo lắng
nên tôi đến ngay phòng của Salsal. Tôi thức hắn dậy và kể cho hắn nghe. Salsal
cầm cái trứng, nhìn nó một chặp rồi cười tỏ vẻ xem thường.
“Hajjar, mầy đừng làm trò giỡn với
tao đấy nhé.” Hắn nói và chỉ ngón tay trỏ vào mặt tôi.
“Mầy nói sao? Tao đâu có đẻ cái trứng
này!” Tôi nói quả quyết.
Salsal dụi mắt, đột ngột nhảy ra khỏi
giường rồi chửi tôi một trận. Hai chúng tôi cùng đi về phía cổng và kiểm tra hệ
thống an ninh. Chúng tôi kiểm tra các bức tường và tìm kiếm khắp vườn và tất cả
các phòng. Không có dấu hiệu gì bất thường. Nhưng sao lại có một cái trứng
trong chuồng thỏ! Chỉ có thể ai đó đã chơi xỏ chúng tôi, lẻn vào biệt thự và bỏ
một cái trứng bên cạnh con thỏ.
“Có lẽ đó là trò bịp do con mụ Umm Dala bày
ra. Quỷ tha ma bắt mầy và con thỏ của mầy đi”. Salsal nói, và rồi im lặng.
Cả hai chúng tôi đều biết rằng Umm
Dala bị ốm và đã không đến thăm chúng tôi suốt tuần qua. Chúng tôi sợ gấp đôi bởi
vì chẳng có súng ống gì trong nhà. Chúng tôi không được cấp súng cho đến ngày
thi hành nhiệm vụ. Thỉnh thoảng có những cuộc lục soát bất thường khiến mọi người
lo ngại bởi Vùng Xanh là khu vực của chính phủ và hầu hết những nhà chính trị ở
trong đó. Chúng tôi sống trong biệt thự này và giả vờ là bảo vệ của một nghị
sĩ. Salsal nổi nóng và đòi tôi giết chết con thỏ nhưng tôi từ chối và bảo hắn rằng
con thỏ chẳng có liên quan gì với chuyện này.
“Thế không phải con thỏ của mầy đẻ
cái trứng đó sao?” Hắn tức giận nói khi đi lên lầu về phòng mình.
Tôi pha cà phê và xem con thỏ ăn
phân của chính nó. Người ta nói phân thỏ có nhiều sinh tố B được tạo ra bởi những
bộ phận bé tý trong ruột của nó. Một lúc sau, Salsal trở lại, mang theo cái máy
tính xách tay của nó. Nó lầm bầm một mình, thỉnh thoảng chửi ông Salman. Hắn đề
nghị tôi cùng ngủ trên tầng hai với hắn vì ở đó dễ theo dõi cổng và các bức tường
hơn.
Chúng tôi tắt hết đèn và ngồi trong
phòng của Salsal, chốc chốc thay phiên nhau đi kiểm tra quanh biệt thự.
Hai đêm trôi qua không có gì đáng
ngờ. Biệt thự chìm trong vắng vẻ, yên lặng. Khi ở trong phòng với Salsal, tôi
biết được rằng hắn đăng ký Facebook dưới tên Chiến tranh và Hòa bình và dùng
hình Tolstoy vẽ bằng than làm hình đại diện. Hắn có hơn một ngàn bạn Facebook,
hầu hết là nhà văn, nhà báo và nhà trí thức. Hắn thường thảo luận với họ và giả
vờ làm một người hâm mộ thông minh. Hắn
bày tỏ ý kiến và phân tích những vụ bạo lực trong nước một cách từ tốn và khôn
ngoan. Ngay cả nó cùng tôi tìm kiếm tính cách của Quyền Bộ trưởng Bộ Văn hóa. Hắn
nói ông này có văn hóa, nhân đạo và đặc biệt rất thông minh. Vào thời gian đó,
tôi không thích nói về Quyền Bộ trưởng. Tôi bảo nó rằng những người làm công việc
như chúng tôi không nên chát chít gì trên mạng. Nó tỏ ra chuyên nghiệp, nhìn
tôi vẻ xem thường và nói. “Mày cứ lo chăm con thỏ đẻ trứng của mày đi, Hajjar.”
Khi ông Salman thăm chúng tôi lần
cuối, Salsal bộc lộ hết giận dữ trước mặt ông, kể cho ông ấy nghe về chuyện cái
trứng thỏ. Ông Salman chế nhạo câu chuyện của chúng tôi và loại bỏ mọi nghi ngờ
về Umm Dala. Ông bảo đảm rằng bà ấy rất thật thà và làm việc với ông nhiều năm.
Nhưng Salsal buộc tội ông phản bội và bắt đầu đấu khẩu với ông, còn tôi khi đó
chỉ ngồi theo dõi họ. Sau cuộc cãi lộn, tôi rút ra kết luận rằng trong thế giới
thủ tiêu vì chính trị và bè phái tôn giáo này người ta thường bị lừa vì những lợi
ích lớn hơn. Trong nhiều trường hợp, các nhóm phái thường cho nhau mướn những kẻ
giết thuê mà không đòi hỏi gì cả như là một phần của những thỏa thuận rộng hơn
về địa vị chính trị hoặc để che đậy một vụ tham nhũng cỡ lớn nào đó. Nhưng ông
Salman từ chối tất cả cáo buộc của Salsal. Ông ta yêu cầu chúng tôi bình tĩnh
vì vụ ám sát mục tiêu sẽ xảy ra trong hai ngày nữa. Chúng tôi vào ngồi trong
nhà bếp và ông Salsan giải thích kế hoạch đến từng chi tiết. Ông lôi trong xách
ra hai khẩu súng ngắn có bộ phận hãm thanh và nói chúng tôi sẽ được trả tiền
ngay sau chiến dịch và sẽ được đưa đến một nơi ở rìa thủ đô.
“Cái trứng thỏ. Hừm, này tay mơ.
Bây giờ mầy trở thành tay nói đùa giỏi lắm” Salman nói nhỏ với tôi trước khi
ông ra về.
Vào đêm cuối cùng, tôi cùng Salsal
thức khuya. Tôi lo cho con thỏ vì có vẻ như Umm Dala còn nghỉ phép lâu lắm. Con
thỏ sẽ chết vì đói khát. Salsal vẫn bận rộn với Facebook như thường lệ. Tôi đứng
gần cửa sổ để nhìn ra vườn. Hắn nói hắn đang thảo luận với Quyền Bộ Trưởng Bộ
Văn hóa về bạo lực giáo phái và những nguyên nhân của nó. Từ Salsal, tôi biết rằng
ông bộ trưởng này là một nhà văn dưới thời Saddam Hussein, đã viết ba cuốn tiểu
thuyết về đạo Sufi. Một hôm ông và vợ ông dự tiệc tại một ngôi nhà nhìn ra sông
Tigris của một kiến trúc sư giàu có. Vợ ông đẹp, hấp dẫn và thông minh như ông.
Bà quan tâm tìm hiểu về các bản viết tay cổ của Đạo Hồi. Giám đốc An ninh, một
người bà con của tổng thống, cũng là khách mời của buổi tiệc.
Sau buổi tiệc, Giám đốc An ninh ra
lệnh cho bộ phận giám sát đọc những tiểu thuyết của ông nhà văn này. Sau vài
ngày họ ném ông này vào tù vì tội kích động chống Nhà nước. Giám đốc An ninh mặc
cả với vợ của nhà văn để đổi lấy tự do cho chồng bà. Khi bị bà từ chối, Giám đốc
An ninh cho người của ông ta hãm hiếp bà vợ ngay trước mặt nhà văn. Sau đó bà ấy
sang Pháp và biến mất. Họ thả nhà văn vào giữa thập niên 1990 và ông ta sang
Pháp để tìm vợ nhưng không tìm thấy tông tích của bà. Khi chế độ độc tài sụp đổ,
ông về nước và được mời làm Quyền Bộ trưởng Bộ Văn hóa. Câu chuyện về cuộc đời
của nhà văn giống như một phim truyện của Bollywood nhưng tôi không hiểu sao
Salsal lại biết quá nhiều về ông ta như vậy. Tôi cảm thấy hắn khâm phục nhân
cách và sự uyên bác của ông này. Tôi hỏi hắn ông ấy thuộc giáo phái nào. Hắn
không chú ý đến câu hỏi của tôi. Rồi tôi cố kéo hắn về chuyện làm sao để nhận
ra mục tiêu nhưng Salsal đáp rằng tôi là thứ tân binh tay mơ, chỉ việc lái xe
còn chính Salsal mới là người bắn bằng khẩu súng hãm thanh.
Sáng hôm sau, chúng tôi đợi trước
bãi đậu xe ở trung tâm thành phố. Mục tiêu được dự tính sẽ đến bằng xe Toyota
Crown màu đỏ và ngay khi chiếc xe ấy vào trong bãi, Salsal sẽ ra khỏi xe, đi bộ
theo hắn vào bên trong và bắn hắn. Rồi chúng tôi sẽ lái xe đến một nơi mới ở
vùng ven thủ đô. Vì thế nên tôi mang theo con thỏ và nhốt nó trong thùng xe.
Salsal nhận một tin nhắn bằng điện
thoại di động của hắn và mặt hắn trắng bệch. Đáng ra chúng tôi không nên đợi mục
tiêu hơn mười phút. Tôi hỏi hắn mọi việc có ổn không. Hắn chửi thề và vỗ đùi.
Tôi lo lắng. Sau một chút do dự, hắn đưa điện thoại hắn cho tôi xem hình một
con thỏ ngồi trên cái trứng. Đó là một tấm hình tào lao dùng photoshop. “Mầy biết
ai gởi hình này không?” Hắn hỏi.
Tôi lắc đầu.
“Quyền Bộ trưởng Văn hóa”. Hắn nói.
“Cái gì!!?”
“Quyền Bộ trưởng là mục tiêu”.
Tôi ra khỏi xe, sôi máu vì sự ngu
xuẩn của Salsal và sự điên cuồng của chiến dịch bẩn thỉu này. Hơn mười lăm phút
trôi qua và mục tiêu không xuất hiện. Nó cũng ra khỏi xe và bảo tôi kiên nhẫn đợi
thêm chút nữa, bởi vì cả hai chúng tôi đang bị nguy hiểm. Nó vào lại trong xe
và cố gắng liên lạc với Salman. Tôi đi bộ đến một cửa hàng gần đó để mua một
gói thuốc lá. Tim tôi đập thình thịch như đang giận đến muốn phát điên. Ngay
khi tôi vừa đến cửa hàng, chiếc ô tô nổ bùng sau lưng tôi và bốc cháy, thiêu
con thỏ và Salsal thành than.
H.B
