Tác giả Nguyễn Bàng
GÃ
KHỜ HAY THẰNG NGỐC VIỆT NAM CÒN SÓT LẠI Ở ĐẦU THẾ KỶ 21 NÀY?
Biết tôi hay lò dò lên mạng để tìm đọc dăm ba thứ thay
vì phải đọc báo in, nghe đài hay xem nghe truyền hình thời sự nhưng lại là một
ông già không biết chơi Phây, không biết Gúc để tìm tòi các trang mạng hay, nhà
văn Đặng Xuân Xuyến đã gửi Mail chỉ đường dẫn mời tôi đọc CHUYỆN CỦA GÃ KHỜ, một
truyện ngắn anh viết năm 2006, ra sách năm 2007 (in chung) nhưng giờ mới post
lên blog của anh và gửi một số trang và như anh nói gửi để tôi đọc cho vui.
Chính vì thế, khi nhìn vào tên truyện, tôi ngỡ mình sẽ được đọc kiểu truyện
chàng khờ với hình tượng nhân vật trung tâm là các anh chàng ngốc nghếch với những
hành động, việc làm… ngây ngô ngớ ngẩn dại khờ đã đem lại tiếng cười sảng khoái
và những trải nghiệm vô cùng lí thú để từ đó người nghe, người đọc rút ra những
bài học cho bản thân. Nhưng đọc xong CHUYỆN CỦA GÃ KHỜ, tôi chẳng được vui tý
nào mà lại cảm thấy đắng lòng khi nhận ra gã Khờ này phải chăng là một THẰNG NGỐC
VIỆT NAM còn sót lại ở đầu thế kỷ 21 này.
Đúng là gã Khờ của Đặng Xuân Xuyến không giống những
chàng ngốc, những thằng dại khờ như trong các truyện dân gian của ta với cái ngốc
cái dại không biết để đâu cho hết khiến mọi người phải ca thán bảo nhau:
Một
đêm quân tử nằm kề
Còn
hơn thằng ngốc vỗ về quanh năm.
Con
vợ khôn lấy thằng chồng dại
Như
bông hoa lài cắm bãi cứt trâu
mà gã là một thằng ngốc đại gia trong xã hội Việt Nam
đương thời “đã từng vụt sáng chói lóa
trong mắt mọi người”.
Những chàng ngốc trong truyện dân gian vì ngốc quá nên
luôn bị lừa như có anh mười năm đi ở cho lão trọc phú chỉ được ba nén vàng giả
nhưng cầm trên tay, anh ngốc cứ tưởng là vàng thật. Rồi chàng hí hửng muốn đi
du ngoạn khắp nơi, đầu tiên có kẻ gạ chàng ta đổi 3 lạng vàng lấy sáu nén bạc
mà thực ra chỉ là sáu miếng chì, rồi có kẻ gạ đổi 6 miếng chì lấy bó "lụa
đinh kiến" quý hiếm mà thực ra chỉ là bó giấy dó, rồi đổi bó giấy dó lấy
cái “thiên địa vận” biết trước mọi việc trên thế gian mà thực ra chỉ là
cái chong chóng, rồi đổi cái chong chóng lấy viên ngọc lưu ly chưa chắc vua đã
có được mà thực ra chỉ là một con niềng niễng có đôi cánh xanh đỏ.
Gã Khờ trong truyện của Đặng Xuân Xuyến bị lừa tiền, lừa
nhà đi đến cảnh “bây giờ, hắn tiều tụy,
thảm thương còn hơn mèo đi kiết” hiển nhiên không phải vì gã ngu đần như
chàng ngốc kia mà chỉ vì gã có tính thương người và lòng trắc ẩn. Với tấm lòng
tốt đẹp ấy, gã rất tin vào tình người nên đã cho thằng bạn nối khố mượn tiền mà
không cần giấy ghi nợ, cũng không cần có người làm chứng, vì vậy khi cần đến
đòi lại thì được thằng bạn “nhướng đôi
lông mày thô đậm, xoăn tít, nhìn hắn từ đầu xuống chân rồi hô hố cười, bảo hắn
là thằng khùng, nếu đói quá, không có chỗ xoay sở thì cầm lấy vài chục nghìn mà
đắp đổi qua ngày, việc gì phải diễn trò ngớ ngẩn như thế”. Tiền không đòi
được, hắn tìm về lấy lại ngôi nhà nho nhỏ ở ngoại ô đã giao cho thằng em kết
nghĩa trông coi. Thằng em kết nghĩa này là một thằng bé đánh giày nhem nhuốc mà
gã đã lầm tưởng là người lương thiện nên đã cưu mang đem nó về nhà nuôi ăn học.
Nhưng khi đến ngôi nhà, chạy ra đón hắn không phải là thằng em kết nghĩa mà là
con chó có tên là “Tình Nghĩa”. Rồi
thằng em ấy, khi biết ý định của gã, nó
đã không ngượng mồm, nói trắng phớ ra rằng: “Vâng, nhà này mua bằng tiền của anh nhưng em đã làm sổ đỏ đứng tên là
chủ sở hữu rồi” và đuổi hắn đi như đuổi một con chó.
Hai cái khờ dại, hai cái sai lớn nhất về sự ngộ nhận
tình người đến nỗi gã bỏ ngoài tai những nhận xét tinh tế của vợ gã về ông bạn
nối khố và thằng em kết nghĩa, không để tâm đến những lời can ngăn của thị, dẫn
đến cảnh “nhà hắn thưa dần rồi mất hẳn nụ
cười hạnh phúc của người vợ” và đưa tới cảnh “vợ hắn nằng nặc nộp đơn ly dị”.
Trong một xã hội mà mọi chuẩn đạo đức đang bị băng hoại,
dối trá lừa đảo phát triển như nấm độc khắp nơi nơi như: lừa đảo qua mạng, lừa
đảo bán hàng đa cấp, lừa đảo xin việc làm, lừa đảo chiếm đoạt tài sản …, gã Khờ
đã không thèm nhớ đến lời mọi người vẫn thường bảo nhau: Cho bạn vay tiền:
"Đứng" cho vay, "quỳ" đòi nợ, cho thằng bạn nối khố vay tiền mà không cần
giấy ghi nợ cũng không cần có người làm chứng. Trong lúc chưa bao giờ câu nói
“tấc đất tấc vàng” đúng cả nghìn lần như bây giờ khiến cháu giết bà vì sổ đỏ,
anh em ruột thịt đâm chém nhau vì nhà đất, thì gã Khờ lại giao hết giấy tờ và
nhà đất cho thằng em kết nghĩa trông coi hộ. Gã Khờ tuy không ngu đần, không
kém về trí khôn nhưng đã suy xét, ứng phó, xử sự chỉ với thứ lòng tốt đơn thuần
và cao thượng của riêng gã nên mới ra nông nỗi thảm hại hơn cả những thằng ngốc
trong truyện cổ dân gian. Thế chẳng phải là một thằng ngốc còn sót lại ở đầu thế
kỷ này thì sao! Và thế thì làm sao mà vui được khi nghe chuyện về gã? Họa chăng
có một chi tiết làm người đọc vui gượng tý chút, ấy là thấy gã tinh thông về tử
vi lý số, biết về mình: “Thôi thì cũng là do số phận. Cung nô của hắn chẳng ra
gì thì đành chấp nhận. Đã Tham Lang hãm địa lại đồng cung với Thiên Diêu hãm địa
thì đời hắn tàn vì chữ tình là phải.” mà vẫn mù quáng đi đến chữ “tàn”. Thật
đúng là “Số thầy thì để cho ruồi nó bâu”!
Kiểu truyện chàng ngốc trong dân gian thường có hai xu
hướng kết thúc, hoặc là chàng ngốc phải chết hoặc là chàng ngốc gặp may mắn tìm
được hạnh phúc, trở thành người giàu có, khôn ngoan hơn. Gã Khờ trong truyện ngắn
của Đặng Xuân Xuyến đã không phải chết
vì gã không phải là nhân vật xấu, không bị người đời căm ghét; gã cũng không phải
chết để khắc sâu bài học kinh nghiệm sống của con người là: Đừng ngốc nghếch
làm việc một cách máy móc thụ động, không biết suy xét vấn đề một cách kĩ lưỡng,
không hiểu gì về cuộc sống cả mà phải biết làm chủ được những suy nghĩ và hành
động của mình để tránh phải sẽ gặp sự thất bại.
Không bắt gã Khờ phải chết mà rốt cục, Đặng Xuân Xuyến
cũng cho gã được gặp may, nhưng trước khi đến với vận may, gã còn phải ê chề nếm
thêm ít nỗi nhục nhã đắng cay của thời đại mới.
Ấy là, sau khi biết bình đã vỡ rồi, gã Khờ cũng nhận
ra là phải lấy thân mà trả nợ đời cho xong. Đầu tiên, gã vùi mình trong men rượu
rồi tự nguyện làm một “Thằng đàn ông bán
thân nuôi miệng, một thằng điếm”.
Như đã nói, gã Khờ trong truyện ngắn của Đặng Xuân Xuyến là một kẻ có
học. Vậy gã thừa hiểu, ở Việt Nam từ xưa đến nay người ta đã không mấy ưa loại
người làm đĩ, cho dù là đĩ cái. Thì kia, cô Kiều của Nguyễn Du trong văn chương
Việt Nam tuy đã được Kim Trọng khen ngợi là: “Như nàng lấy hiếu làm trinh - Bụi nào cho đục được mình ấy vay?”,
và cô đã sống trong niềm yêu mến của bao lớp người Việt từ bậc thức giả đến kẻ
bình dân xưa vậy mà cũng vậy, thế mà mấy lần cô Kiều đã bị cụ Huỳnh Thúc Kháng,
một chí sĩ yêu nước gọi là "Con đĩ Kiều", "Cái giống độc con đĩ Kiều” .
Ấy là đĩ cái vốn đã cùng với mại dâm xuất hiện và phát
triển từ thời nguyên thủy huống chi đĩ đực mới chỉ đến thế kỷ này mới xuất hiện.
Gã Khờ bất chấp mọi giá làm một thằng điếm, một con đĩ đực vì “Hắn cần tiền. Hắn cần tạo dựng lại cơ nghiệp.
Hắn cần được tung hô, cần được trọng vọng như ngày trước. Đời hắn không thể thiếu
thứ hàng xa xỉ đó”. Làm đĩ đực, ấy là con tàu tốc hành để gã nhanh chóng đi
tới ga nhặt tiền.
Ngay lần đầu tiên làm thằng điếm, gã đã may mắn không
phải hầu hạ một máy bay bà già sồ sề, nhăn nhúm nhưng thèm khát tình dục mà là
gặp một “Khuôn mặt đẹp, da lại trắng hồng”.
Mới đầu, thấy “Ả đẹp. Hắn cũng thích”
nhưng khi vào cuộc gã mới nhận ra ả là một “con
vợ đĩ lên đĩ xuống, đĩ ngang đĩ dọc mà thằng chồng cấm dám ho he”, một “con đàn bà đĩ thõa đang lên cơn động đực”.
Thế là “Hắn không thích cuộc chơi này
nhưng hắn không còn sự lựa chọn” vì gã cần tiền như trên đã nói và thêm nữa
vì sợ cái thằng vừa dẫn mối vừa bảo kê cho ả, với “Một giọng nói sắc gọn, rờn rợn
vang lên”:
- Làm
bổn phận đi. Muốn chết à?
ở đằng sau cánh cửa.
Hầu hết các truyện dân gian về các chàng ngốc đều kết
thúc có hậu như gặp vua được vua ban thưởng một chức quan trong triều đình và sống
cuộc đời giàu có sung sướng hoặc nhờ nói mò mấy câu văn chương học lỏm mà cuối
cùng được hưởng hạnh phúc. Nhưng phổ biến nhất là các chàng ngốc đều may mắn có
được cô vợ thông minh hết lòng vẽ đường chỉ lối cho chồng làm ăn nhưng ngốc vẫn
hoàn ngốc, hết lần này đến lần khác đều thất bại khiến người vợ bị người đời mỉa
mai muốn tự tử cho xong đời nhưng rồi vì lòng thương chồng các nàng đã bỏ ngay
ý định tiêu cực đó, quyết tâm tìm cách giúp chồng trở thành người khôn ngoan
hơn.
Đặng Xuân Xuyến cũng dành cho gã Khờ của mình một kết
cục có hậu tuy rất khác các truyện dân gian. Gã được một người 12 năm trước đã
chịu ơn gã. Người ấy, khi xong việc để lại cho gã một bức thư: “lấy lại đầy đủ giấy tờ ngôi nhà từ tay thằng
em kết nghĩa” của gã bằng cách làm cho: “Nó
thua bạc, gán nhà trả nợ theo đúng kịch bản mà em cùng nhóm bạn thân dàn dựng”.
Người ấy cũng cũng lấy lại “sợi dây chuyền
“bảo bối” mà anh rất quý, bị thằng bạn nối khố của anh chiếm đoạt” cùng “Số tiền
thằng bạn nối khố lừa đảo, em cũng đã đòi lại và chuyển vào tài khoản cá nhân của
anh”. Bằng cách: “dùng các chứng cứ
phạm pháp “uy hiếp”, bắt tên khốn kiếp phải trả lại anh số tiền đã chiếm đoạt,
bọn em đã chuyển cho nhà chức trách những bằng chứng phạm pháp của nó, bắt nó
phải trả giá cho những tội ác đã gây ra”
Một cái hậu tưởng như mơ, đẹp quá sức tưởng tượng khiến
CHUYỆN CỦA GÃ KHỜ như một cổ tích hiện đại và nhân vật Gã Khờ thấy lại lòng yêu
trời, yêu đất và yêu cuộc sống: “Hắn bước
ra sân, ngước mắt nhìn bầu trời xanh ngắt. Tiếng họa mi nhà ai lảnh lót làm hắn
lặng người, rồi bất chợt hắn mỉm cười.”
Một số bạn đọc cho rằng: “kết thúc truyện lộ bàn tay sắp đặt của tác giả quá”, nói như các
nhà phê bình văn học là tô hồng quá. Thì tác phẩm văn học là đứa con tinh thần
của nhà văn nên nhà văn tạo dáng cho đứa con tinh thần ấy của mình ra sao là
tùy thích. Vì vậy tôi có phần đồng ý với nhận định trên của người đọc. Nhưng đọc
xong CHUYỆN CỦA GÃ KHỜ, tôi có cảm nhận trong sự sắp đặt lộ liễu ấy, Đặng Xuân
Xuyến đã rất muốn giải trình cùng bạn đọc những suy nghĩ ẩn dấu bên trong mà
tác giả không thể nói trắng ra được. Theo tôi, thì đó là:
Đành rằng thời đại ngày nay ở nước ta không còn vua
nên gã Khờ sao còn được vua cứu giúp và ban thưởng. Đành rằng, vợ gã Khờ đã cám
cảnh kiểu thương người một cách mù quáng của chồng, đã ly dị gã nên gã đâu còn
được cô vợ thương yêu giúp chồng khôn ngoan hơn trong cách sống của một xã hội
đang loạn chuẩn đạo đức để xóa bỏ ảo tưởng về sự lãng mạn của tình yêu và sự
chân thành của tình huynh đệ, bằng hữu. Không có vua ban thưởng, không còn vợ
giúp khôn nên phải có một người 12 năm trước đã chịu ơn gã nay ra tay cứu giúp
gã. Như thế cũng hợp lý.
Nhưng hà cớ gì người đó không phải là một người Việt
đang sống cùng gã trên giải đất hình chữ S này mà lại phải là một người Nhật gốc
Việt, nói một cách khác là một người Việt đã dời xa xứ sở Thiên đường Xã hội chủ
nghĩa của mình để đến sống ở “Đất nước Mặt trời mọc” tư bản đang giãy chết. Bao
nhiêu luật lệ để đâu, bao nhiêu người Việt đứng về lẽ phải đi đâu mà phải để
người Nhật gốc Việt đó về nước và như có phép lạ, lấy lại cho gã tiền bạc đã bị
thằng bạn nối khố bất lương quỵt nợ và nhà cửa đã bị thằng em kết nghĩa chó chết
chiếm đoạt. Đã thế người đó còn để lại trong thư cho gã những lời lãng mạn đẹp
như hoa hồng buổi sáng:
“Vâng!
Nhất định khi trở về Việt Nam em sẽ đưa vợ con đến chào anh. Lúc bấy giờ, em sẽ
thoải mái được nói lời cám ơn anh, cám ơn vị ân nhân đặc biệt của mình”.
Ps:
Anh!
Chị
vẫn còn yêu anh nhiều lắm. Hãy đến làm lành với chị để các cháu được sống trong
vòng tay yêu thương của cả bố, cả mẹ.”
Và vì thế tôi coi nhân vật GÃ KHỜ trong truyện ngắn của
Đặng Xuân Xuyến là một THẰNG NGỐC VIỆT NAM còn sót lại ở đầu thế kỷ 21 này. Một
thằng ngốc hiện đại nên mới có được sự may mắn từ những phép màu hiện đại như
khả năng kỳ tài của anh chàng người Nhật gốc Việt kia. Tôi thấy mình cần phải đọc
CHUYỆN CỦA GÃ KHỜ này kỹ hơn và ngẫm nghĩ sâu hơn?
Sài
Gòn, thứ sáu 09-09-2016
NGUYỄN BÀNG
Địa chỉ: Thành phố Sài Gòn
