Vợ chồng nhà thơ Yến Lan ( khoảng 1995-1997)
CHUYỆN VỀ MẸ TÔI
Trích Hồi
ký “về người cha thi sĩ"
Ở thị trấn nhỏ bé ấy, gia đình cô Lan được
xếp vào hạng danh giá, của ăn của để đề huề. Mẹ cô là một phụ nữ được trời ban
cho nhiều thứ: được sinh vào gia đình giàu có; lại sở hữu khuôn mặt trái xoan
có làn da trắng mịn, đôi môi mọng đỏ, đôi mắt biết cười luôn long lanh quyến
rũ. Lẽ ra bà lấy người chồng phải “Môn
đăng hộ đối”. Đằng này, ông bố bà - người kỳ khôi nhất huyện bấy giờ. Ai đến
hỏi cưới con gái, ông cũng lắc. Vì ông đã chấm cho con gái mình chàng trai
người Nha Trang-một trong 6 kẻ làm thuê cho nhà ông
Xét
gốc gác, chàng cũng là con nhà sang trọng ở thành phố Nha Trang; song lười học,
bỏ quê ra thị trấn An Nhơn - Bình Định làm thuê sướng hơn đi học. Thực tình mà
xét thì chàng không xấu trai đâu, chỉ tội da đen như da người Ả rập. Chất đen
lấn át cả nét thanh tú trên khuôn mặt chàng. Nếu chàng đứng cạnh nàng thì người
ta nhầm chàng là kẻ nô bộc còn nàng là tiểu thư đài các. Nàng chê chàng nào là
quê mùa, cộc kệch, đen đúa.v.v... Thế mà cha nàng bắt lấy chàng bằng được!
Lấy
được nàng, nhưng ngay đêm tân hôn và sau đó... nàng đem quay sa, khung cửi, chỏng
tre chặn cửa, không cho chàng động phòng. Nhịn mãi, cuối cùng chàng tức quá,
thách thức với cha vợ: “Cha à! Cha gả con
gái cho con mà thế này sao, nếu cha không trị thì con sẽ trị đó cha”.
- Đã
làm vợ mày thì mày cứ trị, cha hết cách rồi”- ông già vợ ngán ngẫm trả lời.
Rồi nàng bị chàng cho ăn vài trận
đòn ê ẩm
mới không chặn cửa cấm chồng nữa. Chàng trai, cô gái ấy là ông bà ngoại của tôi
đó.
Ông
ngoại tôi lúc nhỏ, lười học, lớn lên ít chữ nhưng siêng làm việc nhà và khoái
làm thầy các con. Ông phong kiến và gia trưởng đến cực đoan. Bất luận thế nào,
mọi người trong nhà phải nghe lời ông dạy. Ông học ít, thuộc đâu vài tiếng
Hán-Nôm - Việt:
“Thiên là trời, Địa là đất, tử là mất, tồn là
còn, tử là con, tôn là cháu, lục là sáu, tam là ba, gia là nhà, quốc là nước,
tiền trước, hậu sau v.v.. Còn tiếng Pháp một chữ bẻ đôi chưa tường, vậy mà
nằng nặc đòi dò bài cho con trước khi đến trường: Sáng nào cũng thế, uống xong
bát nước chè xanh, ông bắt cậu ba Thành, cô Lan, cậu Sáu Can, từng người đọc
bài. Lắng nghe con đọc: Le père travaille, dịch – Người cha làm việc.
Ông nhẩm đếm từng
âm, so sánh âm
tiếng Tây và ta, thấy không khớp nhau, ông bảo: “Mày không thuộc bài rồi con!” Thế là ông bắt con nằm sấp xuống, quất mấy roi mới cho đi.
Cậu Ba tôi có bí danh - Thành một mắt. Tội làm
cậu một mắt là do ông ngoại gây nên đấy! Thấy mắt con sưng tấy, đỏ au; không
biết nghe ai hay tự phát minh ra sáng kiến, ông lấy dầu Nhị Thiên Đường
nhỏ. Sau vài giây, cả nhà nghe tiếng nổ “bụp” rất to; và tiếng thét của cậu.
Mọi người chạy lại. Một
cảnh tượng thật hãi hùng, tròng mắt cậu lòi ra, lòng thòng, máu chảy ròng ròng
trông phát ớn! Bà ngoại thì quýnh lên, chẳng biết làm gì cứ ôm con khóc: “Thôi
chết rồi, con ơi là con, làm sao bây giờ!”. Cậu Sáu ba chân bốn cẳng chạy đi
gọi xe ngựa rồi cùng cô Lan đưa cậu Ba xuống bệnh viện Qui Nhơn, múc con mắt
hỏng để bảo vệ con còn lại. Cậu mang Tên “Thành một mắt” cả một đời!
Cô Lan học đến lớp 5 thì cha cô bảo:
- “Con
gái học chừng ấy là đủ rồi, ở nhà học thêu thùa, khâu vá, nấu nướng, mua bán
rồi lấy chồng là vừa rồi con ạ”.
Ông sắm cho cô đôi bồ; mua đủ loại hàng:
chén, bát sành sứ, nồi, niu, xoang chảo, mâm, thau bằng đồng; hàng này là từ
Trung Quốc sang, còn có vải lĩnh của Nam Định, Vinh đem vô v.v... Ông dựng cho
cô cái sạp nhỏ, lợp tranh tại góc chợ Gò Chàm, để hàng ngày cô ra đó ngồi bán.
Năm
17 tuổi, cô không nghiêng nước nghiêng thành, nhưng ở thị trấn nhỏ bé ngày ấy,
cô được liệt vào tốp nhất nhì của phái đẹp; nhiều chàng trai muốn lấy cô, nhưng
cha cô chưa gật đám nào. Một chàng họ Nguyễn rất môn đăng, hộ đối, đẹp trai, sáng láng đến dạm hỏi. Ông cũng
không ưng, vì sợ nhỡ có họ hàng xa; còn
các đám khác ông cần phải xem nhà ấy có môn đăng hộ đối không đã.
Rồi,
một ngày nọ, ông gọi cô đến bên. Cô liếc thấy bên trái cha là vị khách cao
niên, áo quần chỉnh tề, dáng vẻ thông thái. Ông nhìn con gái, nghiêm mặt chỉ
vào vị khách hỏi:
- Nhà này có thằng con trai muốn cưới mày làm vợ, mày đồng ý không?
Ông tin rằng sự lựa chọn của mình sẽ làm con
gái hài lòng Không ngờ cô từ chối thẳng
thừng cả trước mặt ông khách đáng kính kia: - Cha ơi, con chưa muốn lấy chồng, con còn nhỏ mà vội gì cha.
Nghe
câu cô trả lời, ông nổi giận, trợn mắt, mắng như tát nước vào mặt con:
- Mặc
áo không qua khỏi đầu, cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy!
Cha đã
quyết, cô Lan đành chấp nhận lấy ông Phạm Khắc Minh, con trai ông khách nọ. Vào
một ngày lành, tháng tốt,
cô chính thức về làm dâu nhà họ. Gia đình nhà chồng là hạng giàu có ở thị trấn.
Ngoài của ăn, của để còn có mấy gian nhà ngói cho thuê. Hồi đó, bác Đinh Trạc
(cha của anh Đinh Văn Định-giám đốc Đài Truyền hình TP/Qui Nhơn (thập niên 80 -
90 thế kỷ 20) đã thuê lập trường Tư thục. (Khi tập kết ra Bắc, bác làm Tổng
giám đốc CTy Meranimex, ở Hải Phòng. Công ty này, có chi nhánh tại 89A Nguyễn
Đình Chiểu - TP/HCM - nơi vợ chồng tôi làm việc)
Về làm
dâu nhà nọ, hàng ngày cô nhìn cảnh anh em chồng cờ bạc, hút xách; người em thì bị ghẻ đầy mình, còn chồng thì ghen đến
độ bệnh hoạn. Ông biết vợ có tình ý với thầy Lang nên quản lý giờ rất chặt chẽ.
Ông nghi ngờ đủ thứ khiến cô nản lòng muốn bỏ về nhà mẹ đẻ. Hễ cô bước chân ra
đến cửa ông gọi giật lại, đe:
- Khi nào cô đi đâu, tôi nhổ bãi nước bọt
xuống đất, liệu về trước khi nước bọt khô, nếu không đừng trách tôi vũ phu, độc
ác!
Cô
Lan là con gái độc nhất ở nhà cô; được cha mẹ, anh em cưng chìu. Cô thích gì
làm bằng được không ai can nổi. Về làm dâu nhà người, bị bó buộc đủ thứ; hai
tháng sau cô bỏ về nhà mẹ đẻ, rồi xin phép cha vào Nha Trang thăm ông bác. Con
đi lâu không thấy về, cha cô mang lễ vật trả lại cho nhà trai. Nhà trai nhận và
cho như thế là xong “Đường ai nấy đi”.
Để
không phụ thuộc vào cha mẹ, ở Nha Trang cô tìm học làm các loại bánh: bánh in,
bánh ít, bánh thuẩn v.v ...
Khoảng
năm 1940, người chồng cũ của cô bị lôi vào lính Khố Xanh và bị đưa sang Pháp. Ở
xứ người, tình cờ ông gặp Bác Hồ; được Bác giác ngộ tinh thần yêu nước. Bác bố
trí để ông vào làm nô bộc giả câm điếc giúp việc tại nhà một sĩ quan Pháp. Hàng
ngày, ông thu thập tin tức từ các cuộc tranh luận giữa các sĩ quan từ chiến
trường Việt Nam, Đông Dương về.
Tuy
đã chia tay nhưng ông chưa quên được cô Lan. Ở Pháp ông nhớ cô, luôn tìm cách
gửi nào phấn hiệu Takolon, dorxay, kem dưỡng da Alanaiyne, nước hoa Rêve d’or.
Mùi thơm của nước hoa hãng này xức cả tuần vẫn còn lưu lại trên áo và tóc. Tôi
không biết các thứ này quí hiếm cỡ nào mà má tôi không dùng chỉ để lẫn vào áo
quần cho thơm. Khi tôi được 4,5 tuổi; cứ đến Tết, bà lấy dầu thơm ra dốc vào
tay một tí, bôi vào tóc chị em tôi để đi thăm họ hàng bên kia sông Kôn. Bà vừa
xoa vừa giải thích: Dầu có tên là Rêve
d’or nghĩa là giấc mộng vàng. Rồi
bà thận trọng đậy nắp thật chặt cất vào giữa những bộ áo quần. Tập kết ra Bắc,
ở Hà Nội, vài năm sau tôi vẫn còn thấy nửa bánh xà phòng hình ô-van hiệu Luxe
lẫn trong tủ quần áo. Xà phòng không mùi, khô, nứt nẻ mà bà vẫn để dành. Tôi
hỏi, bà mới kể về lai lịch của nó. Lúc đó tôi mới biết đó là quà được gởi từ
nước Pháp xa xôi về cho má từ thời còn là thanh nữ.
Vào
năm 1946, người chồng cũ của bà được Bác Hồ cử về nước, trực tiếp tham gia Cách
mạng và Kháng chiến chống Pháp cùng lớp
trí thức của thị trấn. Sau đó, ông tập kết ra Bắc. Đất nước hoàn toàn
giải phóng, ông trở về quê và làm giám đốc Cty Vật Liệu Xây Dựng, sống ở Qui
Nhơn. Thỉnh thoảng má tôi và ông gặp nhau, hai người vui vẻ hỏi thăm sức khỏe
gia đình hai bên và mãi là bạn tốt của nhau!
Lúc
còn nhỏ, ba má tôi chưa bao giờ kể chuyện thời trai trẻ, nên chúng tôi bất ngờ
khi đọc báo thấy ca ngợi chuyện tình của ông bà lại còn ví như một huyền thoại
.
Trong
cuộc sống của gia đình, tôi thường hững hờ mọi chuyện. Khi khai lý lịch để vào
trường, thấy ngoài tên Nguyễn thị Lan má tôi còn có tên là Được. Lúc đó tôi mới
tìm hiểu. Chị họ tôi kể rằng:
- Bà ngoại tôi cứ sinh con gái chỉ sau tiếng
khóc chào đời thì lại trở về với cát bụi. Vì vậy, khi cô Lan vừa chào đời họ
hàng nội, ngoại đều khuyên ‘‘Đem con bé
bỏ dưới gốc đa chùa Ông rồi bảo cha nó đi qua nhặt đem về nuôi. Ông ngoại
tôi làm theo. Vì vậy, cô bé có tên là Được; tức là con nhặt được chứ không phải
do bà tôi đẻ ra”. Mà cũng lạ lắm nhé, họ Nguyễn nhà má tôi chưa ai sống đến
tuổi bảy mươi. Bà ngoại, hưởng dương 51 tuổi. Còn má tôi mất vào 2013 bà thọ
tới 95 tuổi. Đó là điều diệu kỳ mà họ hàng, gia đình, bè bạn, ai từng biết về
má đều kinh ngạc - “tại sao một phụ nữ
như bà, đau yếu bệnh hoạn đủ thứ mà thọ lâu đến như thế!”
Lâm Bích Thủy
