Xin Góp Mấy Lời Về Việc Đọc
Bát-Nhã Tâm Kinh
Không chỉ quan trọng đối với Phật
giáo, Bát-Nhã Tâm Kinh còn ảnh hưởng đến với nhiều người không phải Phật tử,
trong đó có giới văn nghệ sĩ. Tôi xin góp mấy lời về việc đọc Bát-Nhã tâm Kinh
(theo bản kinh được lưu truyền xưa nay ở Việt Nam).
***
HỎI: Phải đọc văn bản có giá trị
giác ngộ tự tâm (tức là giác ngộ cội nguồn cuộc sống) như thế nào?
ĐÁP: Nếu đọc mà dùng nhận thức
suy luận để hiểu, đó là đọc bằng trí-công-cụ, bằng tâm ngôn-tâm hành; tức là
đọc bằng vọng tưởng, bằng kiến thức bị quy định. Tâm ngôn-tâm hành là sự nói
năng trong tâm, là sự diêu động trong tâm; là vọng tưởng. Vọng tưởng càng nhiều
thì thực tại của tâm, mặt thật của tâm trí càng bị che mờ. Sự hiểu bằng cách
đọc này chỉ có giá trị định hướng, đánh thức khát vọng giác ngộ, chứ không có
sự giác ngộ đích thực.
Phải vừa đọc, vừa nghiệm, vừa đối
chiếu với trạng thái tâm trí đang hiện hữu (đang là). Văn bản như tấm gương soi
để thấy rõ mặt tâm trí, để ấn chứng.
Không quán tâm, không tự tri thì
không biết đọc Thiền, không biết học Thiền. Cốt tuỷ của việc học Thiền là trực
quan, tức là thấy rõ (nghe rõ, biết rõ) trạng thái tâm trí bằng tri giác nội
tại. Giống như học giải phẫu cơ thể, không thể học được nếu không tận mắt thấy
rõ các bộ phận trong cơ thể.
Biết đọc văn bản giác ngộ là có
giác ngộ.
HỎI: Bát-Nhã Tâm Kinh là một bản
kinh rất quan trọng, đâu là chìa khoá của kinh?
ĐÁP: Khi học Bát-Nhã Tâm Kinh rất
cần lưu tâm đến cụm từ “chiếu kiến”. “Chiếu kiến” là “soi thấy”.
Câu kinh có cụm từ này là: “Quán
Tự Tại Bồ-tát hành thâm Bát-nhã ba-la- mật-đa thời, chiếu kiến ngũ uẩn giai
không, độ nhất thiết khổ ách”. Thầy Tuệ Sỹ dịch là: “Bồ-tát Quán Tự Tại trong
khi thực hành Bát-nhã ba-la-mật-đa thâm sâu, soi thấy năm uẩn đều Không, vượt
qua tất cả mọi khổ ách”.
Dùng trí óc phân tích rồi kết
luận rằng năm uẩn do duyên sinh-không có tự tính, đó là suy luận trừu tượng.
Phân tích và suy luận chỉ giúp hiểu đối tượng bằng vốn liếng tri thức trong tâm
trí bị quy định, để góp phần tăng khát vọng giác ngộ, chứ không thể
thấy-biết-như-thực thực tại.
“Soi thấy” (chiếu kiến) là cụm từ
chỉ sự kiện hiện tiền cụ thể, chứ không phải chỉ sự suy luận trừu tượng.
Thấy-biết-như-thực là chiếu kiến.
Chiếu kiến (soi thấy) là giáp mặt
đối tượng; một sự giáp mặt không còn ngăn cách nào, không còn chủ thể phân cách
với đối tượng. “Quán tâm nơi tâm” trong kinh điển Phật giáo nguyên thuỷ cũng
hàm ý ấy.
Nhưng làm sao để trạng thái chiếu
kiến hiện tiền ở tâm?
Trạng thái chiếu kiến là trạng
thái vô sư trí. Trí này hiện tiền do có ý định chủ hướng, do có khát vọng giác
ngộ đích thực – giác ngộ vì tự lợi-lợi tha tối thượng.
Ý định chủ hướng nhắm vào đâu?
Nhắm vào sự lắng nghe vọng tưởng; tức là lắng nghe mọi nói năng trong tâm trí;
tức là lắng nghe ông chủ vô minh của ngũ uẩn; tức là quán thế âm. Phải lắng
nghe một cách nhẹ nhàng và tự nhiên, không dụng công gắng sức; tức là quán tự
tại. (Bồ-tát Quán Tự Tại chính là Bồ-tát Quán Thế Âm).
Với tri giác nội tại, khi biết
nghe-như-thực thì cũng chính là thấy-như-thực, biết-như-thực. Đó là trạng thái
chiếu kiến (soi thấy).
Khi biết chiếu kiến ngũ uẩn, khi
thật sự soi thấy năm uẩn thì vọng tưởng dừng lại, tức là tâm im lặng. Nói cho
dễ nhận, khi thật sự biết nghe lại mọi nói năng trong tâm trí thì tâm trí có sự
đột chuyển (chuyển y), vô niệm hiện tiền (tức là Tánh Không hiện tiền).
Vô niệm hiện tiền chính là mở con
mắt Tâm – con mắt của sự sống bất sinh bất diệt. Mắt mở sáng thì tuỳ duyên khởi
tác dụng. Vô niệm hiện tiền là tuệ nhãn. (Thỉnh thoảng có được vài phút vô niệm
cũng có công đức và phước đức rất lớn, nghiệp chướng vơi bớt).
Vô niệm là Tâm Không, là tâm vô
ngôn phi thời gian; Tâm Không là Tánh Không. Tánh Không là Tánh Viên Giác.
Như thế, thật sự soi thấy ngũ
uẩn, thật sự giáp mặt ngũ uẩn thì Tánh Không hiện tiền, Viên Giác hiện tiền.
(Ta hiểu tại sao các minh sư khi Việt dịch chữ “không” thường viết hoa là
“Không”).
“Chiếu kiến ngũ uẩn giai không”
chính là “hành thâm Bát-nhã ba-la-mật-đa”. Vọng tưởng là trạng thái tâm trí si
mê theo kiến chấp nhị nguyên đầy phiền não; Tâm Không hiện tiền thì cực lạc
hiện tiền…
Học Bát-Nhã Tâm Kinh rất cần lưu
tâm cụm từ “chiếu kiến”. Đó là chìa khoá mở cửa giác ngộ đích thực.
(Trích trong Đàm Đạo Về Thiền).
***
Bài đọc thêm:
Đọc Kinh “Trí Tuệ Siêu Việt” (*)
Kinh ví như tấm gương
Soi gương thấy tâm mình
Nếu đọc nhưng chưa thấy:
Thiếu công phu tham thiền
Đọc-hiểu: chỉ biết đường
Đọc-thấy: đang đi đường
Có đi thì mới đến
Hiểu cách Thấy nghìn trùng
Không nhắm Trí Bát Nhã
Tu hành chưa chính tâm
Nên Tâm Kinh Bát Nhã
Là thước đo trí nhân.
(*): Ma-Ha Bát-Nhã Ba-La-Mật-Đa
Tâm Kinh.
Đọc kinh này cần nhìn lại tâm để
thấy biết các trạng thái: quán tự tại, chiếu kiến, thọ, tưởng, hành, thức, vô
sở đắc…
(Trích trong Đường Về Minh Triết)
