HÀNG CÂY LÁ ĐỔ
Phạm Ngọc Thái
Thế là hết! Em đi, chôn chiều vào gió...
Ta lang thang qua lá đổ hàng cây,
Bản tình xưa em hát ở đây
Nơi ngày nay xác các con thiên nga đã chết
Ôi, hàng cây! Cùng ta bao đêm từng tha thiết
Những nụ hôn và tấm thân bất hủ của em
Giờ ta sống trong hoang tàn sụp lở
Bên những chiếc bóng của đàn thiên nga
Thời gian phôi pha - Tóc ta hoá đá
Gió cũng làm lau ngàn năm ru rất khẽ!
Xin rụng một bông buồn
lắt
lay...
PNT
CẢM NGHĨ CỦA CHÂU THẠCH
1) Những nấm mồ
Có những bài thơ nói về những nấm mồ khiến đọc thấy buồn,
Cũng có những bài thơ không nói về những nấm mồ nhưng đọc thấy buồn như đang đi
giữa những nấm mồ. Tôi đọc bài thơ “Hàng cây lá đổ” của Phạm Ngọc Thái và liên
tưởng như có những nấm mồ trước mắt. Hãy đọc câu vào đề của bài thơ:
Thế là
hết! Em đi, chôn chiều vào gió…
Thế là hết, đánh dấu than (!), Mở đầu bài thơ đã là tiếng
kêu có thể gọi là tuyệt vọng, thản thốt và nó trở thành thảm thiết ở nửa câu
thơ sau: “Em đi, chôn chiều vào gió”.
Em đã đi, chôn chiều vào gió nghĩa là em đã làm cho cả buổi
chiều trở thành ngôi mộ lớn, mà chất liệu vùi lấp ngôi mộ đó không phải là đất
mà là gió. Vậy gió chính là ngôi mộ, buổi chỉều là thi thể chôn trong đó, và em
chính là người mưu sát. Với câu thơ đầu tiên đó, hồn ta đã bị vùi theo trong
một ngôi mộ rất lớn, ngôi mộ trùm lên không gian của buổi chiều và còn có thể
trùm lên thời gian của mọi buổi chiều kế tiếp khi mà em chưa quay lại, Khi gió
làm ngôi mộ thì ngôi mộ phải vô hình và thi thể chôn trong ngôi mộ đó là buổi
chiều hiện ra trước mắt với trời mây, cây cỏ. Vậy gió là cái vô hình chôn được
cái hửu hình phải chăng là nghịch lý?. Tất nhiên gió trời không thể nào chôn
được buổi chiều, vì gió trời chỉ làm cho buổi chiều đẹp và mát mẻ thêm lên. Vậy
chỉ có gió trong nội tâm người thi sĩ đã làm chết buổi chiều trong tâm tưởng và
chôn nó trong bóng vô hình của suy tư sầu não.” Thế là hết! Em đi, chôn chiều
vào gió”. Câu thơ là một nấm mộ quá to, quá rộng, quá lớn và có thể quá lâu đưa
người đọc lọt ngay trong vũng u buồn, làm cho nỗi sầu ập đến ngay tức khắc
trong tâm hồn, để rồi tiếp tục rung cảm với nhiều hình ảnh trong những câu thơ
kế tiếp.
Và câu thơ thứ hai của bài thơ như sau:
Ta
lang thang qua lá đổ hàng cây
Buổi chiều đã được chôn trong ngôi mộ của gió, vậy thì hàng
cây cũng đang nằm trong ngôi mộ đó. Người thi sĩ lang thang qua lá đổ hàng cây
là đang đi trong lòng ngôi mộ lớn, và trong ngôi mộ lớn đó, “ lá đổ hàng
cây” cũng là nghĩa địa của những chiếc lá xanh đã chết. Nói một cách khác người
thi sĩ đang đi trong lòng ngôi mộ và lang thang qua trăm ngàn ngôi mộ nhỏ của
màu xanh bị hủy diệt.
Sự chết kia không những chỉ trùm lên và nằm quanh bước đi
của tác giả mà sự chết lại còn tiếp diễn ở hai câu thơ sau:
Bản tình ca xưa em hát ở đây
Nơi
ngày nay xác các con thiên nga đã chết
Bản tình xưa kia em đã hát tại nơi đây nay không còn chút âm
thanh nào sót lại cũng có nghĩa là nó đã chết, và không gian nơi đây đã trở
thành nấm mộ chôn bản tình ca đó. Rồi thì “ Nơi ngày nay xác các con thiên nga
đã chết". Xác các con thiên nga có thể là xác bằng xương bằng thịt của bầy
thiên nga đã từng sông nơi đây, cũng có thể là những hình ảnh tương trưng cho
cuộc tình với biết bao kỷ niệm đẹp diễn ra tại đây. Dầu thiên nga thật hay chỉ
là thiên nga trong ý niệm thì câu thơ cũng bày thêm di hài của sự chết, những
nấm mộ nơi đây chôn niềm vui như chôn đôi cánh thiên nga của một thời quá khứ.
2) Những bóng ma
Bốn câu thơ đầu của “ Hàng cây lá đổ” đã vẽ bức tranh đầy mộ
chí: Mộ của cả buổi chiều nằm tromg gió, mộ của xác lá cây, mộ của bản tình ca
và mộ của những con thiên nga đã chết. Tất cả những ngôi mộ đó đã làm lạnh tâm
hồn và đưa bước người đi vào một cõi cô
liêu.
Ở bốn câu thơ kế
tiếp hình ảnh mộ mờ đi và hình ảnh những bóng ma xuất hiện:
Ôi,
hàng cây! Cùng ta bao đêm trường tha thiết
Ôi, hàng cây! (lại dấu than). Lại một tiếng kêu đau thương
thứ hai. Hàng cây bây giờ chắc chắn không còn là hàng cây xanh tươi ngảy trước,
khi mà đã “ cùng ta bao đêm từng tha thiết”. Hàng cây bây giờ đã bị chôn vùi
trong mộ gió, có lá thành mộ dưới chân
và chiếc thân khẳng khiu trơ ra cùng mưa gió. Vậy ở mọi khía cạnh của tâm hồn
thì hàng cây “cùng ta bao đêm trường tha
thiết” đã chết, còn lại hàng cây ngày nay chỉ là bóng ma của thời quá khứ.
Bước qua câu thơ kế
tiếp:
Những nụ hôn và tấm thân bất hủ của em
Nụ hôn và tấm thân của em cũng nằm trong quá khứ mà bây giờ
là bóng ma vất vưởng hiện ra trong trí tưởng của tâm hồn giữa cảnh thiên nhiên
ngày trước. Qua câu thứ ba và thứ tư của khổ hai, bóng ma đã hiển hiện rỏ hơn
trong cảnh hoang tàn sụp đổ:
Giờ ta sống trong hoang tàn sụp lở
Bên những chiếc bóng của đàn thiên nga
Cho dầu cảnh sụp lở nằm trên hiện trường thực tế hay nằm
trong nội tâm của tác giả, cho dầu những chiếc bóng của đàn thiên nga hiện ra
giữa cảnh vật hay trong ký ức của tác giả cũng đều là hình bóng ma hiện ra giũâ
khung trời đã chết. Những bóng ma của hàng cây, của nụ hôn, của tấm thân bất
hủ, của bầy thiên nga đều hiện ra giữa khung cảnh hoang tàn sụp lở trong khổ
hai của bài thơ đưa tâm tư người đọc lạc đến một miền đất chết. Miền đất chết
đó có thể ở trong thực tế, cũng có thể ở trong tâm hồn tác giả, nhưng đều khơi
động một cõi ma nào đá, với những bóng hình đầy đủ vẽ đẹp hòai niệm và vẽ hoang
tưởng liêu trai hòa nhập trong nhau.
3) Và bóng người
Khổ một của bài thơ
là những nấm mồ, khổ hai của bài thơ là những bóng ma và qua khổ ba của bài thơ
là bóng người, là chiếc bóng đau thương của người thi sĩ:
Thời gian phôi pha- Tóc ta hóa đá
“ Thời gian phôi pha” là thời gian làm cho phai nhạt, nhưng
trong câu thơ tóc ta lại không phai nhạt, không bạc màu với thời gian mà tóc ta
đã trở thành “ hóa đá”. Tóc hóa đá thì không thể ngày một ngày hai mà phải trải
qua nhiều niên kỷ. Đây là một câu thơ, nhưng nói về hai thứ thời gian nghịch
lý: Thời gian của trái đất và thời gian tâm lý xảy ra trong lòng tác giả. Thời
gian của trái đất thì mau và làm cho mọi cái phôi pha, nhưng thời gian tâm lý
trong lòng thì quá lâu và làm cho tình yêu lại càng thêm bền bỉ, do đó tóc trên
đầu mới hóa ra thành đá. Nói đến tóc là tượng trưng cho sự thề nguyện ( tóc
thê, kết tóc xe tơ). Vậy tóc trên đầu hóa đá là thứ tóc của tình yêu bền bỉ
chẳng phôi pha. Tóc trên đầu hóa đá là hình bóng của con người phong sương, dày
dạn và đau khổ nhiều trong dài năm tháng đợi trông. Và câu kế riếp như sau:
Gió cũng làm lau ngàn năm ru rất khẽ!
Gió đã chôn buổi chiều, là chôn chặc tình ai trong ngôi mộ
chí. Gió lại cũng làm lau thức trắng “ngàn năm ru rất khẽ”, là hành hạ cõi lòng
người ở lại trong thao thức nhớ thương. Tác giả vô tình kết tội gió, nhưng gió
ngòai trời chỉ là cái cớ mà gió trong lòng ai mới là tội đồ, mới là ngôi mộ,
mới là hồn ma, mới là chiếc bóng người vật vờ theo năm tháng ở chốn kỷ niệm
xưa. Và câu thơ chót như sau:
Xin rụng một bông buồn
Lắt lay…
Câu thơ nầy làm ta liên tưởng đến một bông lau buồn nhỏ
nhoi, rụng xuống, lắt lay rồi biến mất, Tình yêu trong “Hàng cây lá đổ” là một
cảnh hoang tàn sụp lở, và tác giả vẫn yêu bền bỉ lâu dài đến độ “Tóc ta hóa
đá” , vậy sao cuối bài thơ tác giả chỉ “Xin rụng một bông buồn, lắt lay…”? Đó
chỉ là một hình ảnh phôi pha biểu hiện của sự mong manh, dể dàng tan biến. Bông
buồn ở đây phải chăng là hiện thân của tác giả, lắc lay ở đây phải chăng là rung động trong sâu thẳm cõi lòng
kia. Phải, trước thời gian dài vô tận, trước không gian cao rộng vô cùng, người
thi sĩ bi quan chỉ xin làm một cái bông buồn rụng xuống để lắc lay, vì cái bông
buồn kia rụng xuống, lắc lay trong cõi vô biên cũng đủ cho một cuộc tình dài
hạnh phúc. Tác giả sợ rằng mình không bao giờ làm được một cái bông buồn, vì
vậy phải xin.
Bài thơ buồn và chưa có câu thơ kết vì lau có rất nhiều mà
tác giả chỉ xin cứ rụng lần lược một bông buồn để được như lời tác giả thổ lộ
thêm: “ Người con gái đã đi xa, lá vẫn ngày ngày đổ xuống dưới hàng cây ấy, để
suốt cuộc đời anh đi trong những chiều gió không em” ./.
Châu Thạch
truongvantran@hotmail.com
