THƠ TRẦN QUANG CHÂU
- MỘT GIỌNG THƠ TRỮ TÌNH
Hoàng Thị Bích Hà
Tôi nhận được những tập thơ của nhà
báo, nhà thơ Trần Quang Châu nhân dịp tham dự ra mắt tạp chí Sông Quê số 16 tại
quận Phú Nhuận. Ấn tượng về anh là một người cương nghị, ít nói nhưng gương mặt
hiền từ và nụ cười ấm áp trong câu chuyện thân tình với bạn hữu thi văn. Thơ của
Trần Quang Châu là một giọng thơ trữ tình sâu lắng, giàu chất suy tư về cuộc đời.
Thơ anh là thơ “trữ tình tâm tình” và “trữ tình thế sự”. Trong đó thơ trữ tình
tâm tình chiếm phần lớn.
Giới thiệu vài nét về nhà thơ Trần
Quang Châu (TQC). Anh sinh năm 1952 tại Quãng Ngãi, sống và làm việc tại Sài
Gòn. Năm 1990 đến năm 1994 Trần Quang Châu cùng với Nguyễn Đăng Trình đã thực
hiện tập san Thời Văn nội dung rất phong phú với sự tham gia của nhiều cộng tác
viên trong và ngoài nước, trong số những cộng tác viên mà tôi được biết
có nhà thơ Ngàn Thương đồng hương- sống và viết tại Huế.
Năm 1996, TQC làm báo nhà nước – tờ báo Yêu Trẻ, trực thuộc UB Dân Số Gia đình
và Trẻ em cho đến khi nghỉ hưu vào năm 2012. Sau khi nghỉ hưu anh cũng muốn sống
an phận, tiêu dao giữa cõi đời thơ mộng này. Nhưng chỉ được vài năm, rồi máu
đam mê Văn Nghệ và “chất làm báo” vẫn cứ đeo đẳng anh. Chính vì vậy mấy năm
gần đây, anh cùng với nhà báo, nhà thơ Phạm Ngọc Dũ thực hiện tạp chí Sông
Quê. Tính đến quý 1/2023 Tạp chí Sông Quê đã thực hiện được 17 số và cũng đã được
các tác giả và công chúng yêu văn học đón nhận.
Các tác phẩm đã xuất bản của Trần
Quang Châu:
Thơ: Chân Dung (Nxb Thanh Niên –
2005)
Thơ: Lắng Nghe (Nxb Thanh Niên
tháng 5/ năm 2002)
Thơ: 100 lẻ I Bài Thơ (Nxb Hội nhà
văn tháng 5/ năm 2023)
Khi xuất bản tập thơ Chân Dung
(2005) và tập thơ Lắng Nghe (2002) một số báo ở thành phố Hồ Chí Minh đều có bài
giới thiệu.
Tập thơ Lắng Nghe cũng được nhà thơ
có tên tuổi được công chúng yêu mến như Đoàn Vị Thượng viết lời tựa và người bạn
tài hoa mà khiêm tốn Nguyễn Huyền Thạch (ở hội VHNT Quãng Ngãi) viết lời bạt
cho tập thơ Lắng Nghe. Hai nhà thơ nói trên (R.I.P) đều là gốc Huế và là những
người bạn tâm giao hiểu anh, hiểu thơ, đối với nhau bằng tấm chân tình tri kỷ.
Bạn bè anh hiểu anh ra sao, và anh
tự họa chân dung mình như thế nào qua thơ? Chúng ta hãy lần lượt đi vào thế giới
nội tâm của Trần Quang Châu qua các tập thơ của TQC. Với cảm xúc bồi hồi tha
thiết, nhà thơ giới thiệu về quê hương mình:
“Tôi lớn lên từ miền quê Quãng Ngãi/ Con đường làng quen thuộc bước chân đi” (Vạn
An Quê Tôi- trong tập thơ 100 Lẻ 1 bài thơ)
Qua những vần thơ chúng ta sẽ thấy
hiện ra một TQC phong trần, lãng tử và yêu đời, yêu thơ. Khi viết về bản thân,
so với thế thái nhân tình, có thể có sự đối lập, tương phản qua các từ ngữ: Đời-
diễn, trò chơi xương máu (khốc liệt quá) ta-khùng- thơ thẩn trong thơ.
Ta lãng mạn, ta bất cần và ta vẫn sống có lẽ nhờ biết cân bằng cảm xúc.
“Đời thì diễn những trò chơi xương máu/ Ta thì khùng nên thơ thẩn trong thơ” (Mộng
Đêm Qua- 100 lẻ 1 bài thơ)
Trần Quang Châu tự nói về mình với
những từ: Khùng, thơ thẩn, khờ khạo,…vâng thưa anh: Có “Khùng”có “khờ khạo” thì
thi sĩ mới sáng tạo ra thơ. Còn nếu “khôn ngoan”, biết toan tính hơn thua thì
người ta đi làm kinh tế chứ cảm xúc đâu mà làm thơ. Nhưng cứ khờ một chút thì mới
thơ thẩn cùng thơ được và gửi tiếng lòng qua câu chữ. Anh để lại cho đời những
dòng cảm xúc rất đỗi chân thành như thế! Khờ, Khùng,… Đó là cách nói hài hước,
trào lộng (tự trào) của người sáng tạo nghệ thuật. Khờ đấy, “trời đày” đấy (chữ
dùng của cố thi sĩ Nguyễn Bính: “Mình tôi giời bắt làm thi sĩ/ Mẹ mất khi chưa
kịp bạc đầu”, còn nữ thi sĩ Lệ Khánh: “Vì thượng đế đày tôi làm thi
sĩ/Nên tâm tình trào ngọn bút thành thơ”. Đó là cách nói có chút hờn dỗi của
người sáng tạo nghệ thuật. Thực ra nêu đem đổi sự đam mê đó lấy những tố chất
khác thực tế với cuộc đời hơn chưa chắc các thi nhân đã chịu đổi.
“Ta khờ khạo giam mình trong cổ tích/ Bước loanh quanh va chạm vết thương dài/
Từng mảnh vụn ghim vào đời dối trá/ Gởi linh hồn trên tuyệt đỉnh tàn phai”
(Đêm thao thức-100 lẻ 1 bài thơ)
Thi nhân từ xưa đến nay ít ai không
vất vả, cũng bộn bề cơm áo đấy nhưng tâm hồn vẫn lãng mạn như không. TQC không
là ngoại lệ. Thơ tình yêu trong thơ anh mang đầy yếu tố lãng mạn, tha thiết và
ngọt ngào.
“Tôi tay trắng bươn vào đời vất vả/
Gánh hai đầu hình bóng của em xưa” …Hỏi thật nhỏ ngại ngần em giận dỗi/Rất giống
người…tôi nhớ tuổi mười ba!”
(Nhớ em tuổi mười ba- tập thơ: Lắng nghe)
TQC viết về mối tình dang dở hoặc
đơn phương dĩ nhiên không đơm hoa kết trái như ý nguyện. Phải chăng tình đầu
thường là vậy. Mối tình đầu bao giờ cũng vậy, rất ngọt ngào nhưng cũng lắm đắng
cay. Những câu thơ lục bát mượt mà diễn tả sự dở dang tiếc nuối, trống vắng của
một tâm trạng của chủ thể trữ tình khắc khoải, cô đơn trong những câu thơ lục
bát mềm mại uyển chuyển.
“Mà em như thể cánh diều/ Để tôi đứng
mỏi giữa chiều mênh mông/ Mà em như thể mùa đông/ Để tôi cơn gió thổi không bến
bờ”
(Thơ viết cho người-Lắng nghe)
Mối tình đã qua là một kỷ niệm đẹp
để lại nhiều bâng khuâng nuối tiếc trong thơ:
“Còn đâu đôi bím tóc mềm/Thả bay theo gió em hiền như thơ/ Vụng ngày xưa-dại bây
giờ/ Thương hai đưa cứ hững hờ người dưng” (Còn đâu-lắng nghe)
Trần Quang Châu khi làm báo thì mức
độ thực tế và chính xác là điều cần có của một nhà báo nhưng khi làm thơ thì
tâm hồn lại có đủ lãng mạn của chất thơ: Vì thế anh có những vần thơ đẹp, quyến
rũ người đọc bởi cảm xúc mà thơ tạo nên vừa hư vừa thực, lâng lâng mộng ảo. Thi
ý “Trộm của trời đôi chút mộng” rất hay. Đó là một hình ảnh sáng tạo đầy chất
thơ.
“Sáng nay trộm của trời đôi chút mộng/
Nằm gối lưng chim bay dạo núi rừng/ Muốn xuống biển đánh đu cùng sóng/ Rất hồn
nhiên như thuở mới yêu người”
Vâng tình yêu làm cho tâm hồn trẻ trung yêu đời, tuy nhiên không phải mối tình
nào cũng trọn vẹn. Vì thế trong thơ Trần Quang Châu có những nghịch cảnh, có
chút xót xa hụt hẫng và nuối tiếc.
“Hỡi những hoàng hôn khi sụp xuống/
Qua bên kia có nhớ chuyện mỗi ngày/ Nơi ta ở có vườn bông cúc nhỏ/Và trong
phòng trơ trọi chiếc bình không”
(Chiếc bình không-Lắng nghe)
Tâm hồn thi nhân dạt dào tình
thương mến đầy tình đời, tình người. Ngoài mảng thơ ngọt ngào lãng mạn về tình
yêu đôi lứa, Trần Quang Châu có những vần thơ thiết tha ân tình dành cho quê
hương, gia đình và bè bạn:
“Quãng Ngãi quê mình mùa đông thiếu nắng/Đêm dài hơn
nên mộng mị lan man”
Anh có những vần thơ viết về mẹ và
quê hương đầy xúc động. Đối với anh thì quê hương thiêng liêng lắm vì quê hương
có mẹ và mẹ chính là quê hương. Hình ảnh người mẹ tần tảo, giàu đức hi sinh, chịu
thương chịu khó như phẩm chất đặc trưng vốn có của những người mẹ Việt Nam.
“Tháng sáu tôi về thăm quê cũ/Lòng
rộn ràng theo những bánh xe lăn/ Mẹ mòn mỏi trông con chiều tất tả/ Áo vai sờn,
gánh lúa vượt đồng xa”
(Quê nhà-Lắng nghe)
Tiếp tục với vần thơ về mẹ sau đây
là một ý thơ đẹp, hàm súc và giàu hình ảnh.
“Bên ngoài gió trở giọng khan/ Trong lòng mẹ nhóm bếp than lửa hồng/ Ấp iu con
suốt mùa đông/ Mẹ cam lòng chịu bao giông tố đời”
(Thơ viết trong mùa Vu Lan-100 lẻ 1
bài thơ)
Trên bước đường bôn ba xuôi ngược
là thế nhưng mỗi khi có dịp đặt chân trở lại quê nhà, cảm giác nao nao, lâng
lâng xúc động với bao kỷ niệm ùa về đầy xao động đã trào lên câu chữ thành thơ:
“Đã xa xa hút cội nguồn/ Hai bàn
châm lấm vết thương hội hè”
Bây giờ đứng giữa ga quê/Lòng không
phên liếp bốn bề nổi trôi
Vô cùng trời đất quanh tôi/ Đâu là
khoảnh khắc tôi hồi hộp xưa”
(Ngày về-Lắng nghe)
Những vần thơ dành cho người cha đã
khuất được viết khi tỉnh dậy sau một giấc chiêm bao:
“Chiêm bao thấy lờ mờ bên liếp cửa/
Một bóng hình vừa thấp thoáng đi qua”
Con tỉnh giấc giữ vô cùng nuôi tiếc/ Lẫn lộn vui buồn vừa vụt mất…bên kia”
(Nhớ cha-100 lẻ 1 bài thơ)
Thơ cho em trai có tình yêu thương
có nỗi cảm thông và thấu hiểu: “Buổi em lớn như dòng sông nước chảy/ Trôi vào đời
cùng cực nỗi áo cơm”.
Thơ cho em gái của tấm lòng người
anh:
“Em quá trẻ để nghĩ điều cơm áo/Không ngại ngần làm mẹ dưỡng đàn con”
(Bài thơ viết cho em)
Thơ cho bằng hữu:
\“Mình viết tiếp
vài dòng thương nhớ Phước/ ký ức một thời còn sủi bọt nơi đây/ Ly bia cạn chỗ
ngồi sao vắng khách/ Ông mặt trời đi trốn suốt chiều nay” (Nhớ bạn- 100 lẻ 1
bài thơ)
Thơ Trần Quang Châu với cảm hứng trữ
tình thế sự là những nỗi trăn trở suy tư về nhân tình thế thái, thoáng chút triết
luận nhẹ nhàng: “Sá gì chỗ đứng, chỗ ngồi/ Cầm bằng như thể nước trôi qua cầu”
“ Ôi địa ngục, ôi thiên đàng/ Có trăm hố thẳm-có ngàn vực sâu/ …Rong chơi giữa
cõi phong trần/ Để suy ngẫm lại những lần hoang mang”. Danh lợi, công danh rồi
cũng chỉ phù du, thời gian trôi nhanh như gió thoảng. Đời người trăm năm thoáng
qua như chớp mắt mà thôi vì thế tranh giành danh lợi mà chi, đời nhiều cạm bẫy,
sa hầm sẩy hố, địa ngục hay thiên đường là điều khó lường trước.
Chính vì thế trong thơ Trần Quang
Châu gieo vào lòng người đọc là một chân dung thơ ngọt ngào lãng mạn dù trải
qua phong trần và bộn bề cuộc sống. Điều đọng lại sau cùng vẫn là tình yêu:
“Đã mười năm bài thơ chưa đoạn kết/
Bởi xa em nên mực cũng phai dần/ Sách vở nhà trường bỏ lại sau lưng/ Bởi roi vọt
vút qua đời tươm máu”
(Nhớ em tuổi 13 -100 lẻ 1 bài thơ)
Và đi qua những phù trầm dâu bể thơ
anh vẫn là những vần thơ tình nhẹ nhàng lãng mạn chiếm ưu thế.
“Nhẹ tay nhón thử tiếng đàn/Là nghe
trong gió dịu dàng tiếng em/ Hình như ngày đã qua đêm/ Hình như kỷ niệm đang bồng
bềnh trôi”
(Đôi khi tôi lạ chính tôi- 100 lẻ 1
bài thơ)
Đời thơ của Trần Quang Châu không
nhiều lắm chỉ vài trăm bài thơ được xuất bản trong ba tập thơ như đã nói ở
trên. Nhưng bằng tất cả dòng cảm xúc trữ tình tâm tình anh đã ghi lại những vần
thơ tha thiết, ngọt ngào và lãng mạn, dành cho tình yêu, tình cảm dành cho quê
hương, người thân và bằng hữu,… phác họa được chân dung mình qua thơ, giàu sắc
điệu trữ tình. Về trữ tình thế sự anh có những bài thơ để lại nhưng suy tư trăn
trở về nhân tình thế thái, có tính triết luận nhẹ nhàng. Trần Quang Châu sáng
tác phong phú với nhiều thể loại: Lục bát truyền thống, thơ năm chữ, thơ 6;7;8
chữ, thơ tự do,… với những câu dài ngắn khác nhau. Cuối tập thơ 100 lẻ 1 còn có
chùm thơ 10 bài tứ tuyệt. Ngôn từ dung dị, dễ hiểu, giàu hình ảnh và tính nhạc
trong thơ. Anh bảo đây là tập thơ cuối cùng. Người đọc thì vẫn tiếc khi
anh không làm thơ nữa. Nhưng như vậy cũng đủ cho một hồn thơ với đầy đủ những
gì anh muốn giải bày. Anh dừng lại thơ khi tuổi đời bước sang tuổi thất thập.
Bây giờ có lẽ anh chuyên tâm làm tạp chí. Tâm huyết dành cho một sân chơi là tạp
chí Sông Quê cùng với nhà thơ, nhà báo Phạm Ngọc Dũ. Chúc cho anh luôn bình an,
sức khỏe, làm việc nhiều năng lượng với niềm đam mê văn nghệ chưa bao giờ vơi cạn.
Tôi cũng có bài thơ vui tặng anh:
Đọc thơ của Trần Quang Châu
Bớt chút Quảng Ngãi cộng vào Thừa
Thiên
Là ra câu chữ người hiền
Tình người đầy đặn của miền Trung thương
Thơ anh giọng ngọt mía đường
Gom mây nhặt lá của từng mùa trôi
Đùa anh một chút vui thôi
Tôi đang soi chiếu ngọn nguồn thơ
anh!
Sài Gòn, ngày 21/3/2024
Hoàng Thị Bích Hà
