Trước tiên, ta đi từ làng Tân Điền thuộc xã Hải Sơn, người dân ở đây trồng cây Chè đã từ lâu đời. "Chè Lương Điền” tuy trồng tại đất Lương Điền nhưng lại mang cái tên là "chè Mỹ Chánh", cũng ngang hàng với chè Truồi ở Phú Lộc - Huế, nước rất xanh và đậm đà, sau mỗi bữa ăn xong, uống vào một bát thì không có gì bằng. Người dân ở đây ngày nào cũng có chè để bán nhưng đến mùa thu hoạch rộ thì họ đưa đi chợ Mỹ Chánh, Ưu Điềm và nhiều nơi khác, đặc biệt là gánh đi bán rong cho các làng lân cận vào những ngày mùa thu hoạch lúa. Tờ mờ sáng là họ bắt đầu quang gánh ra đi rao bán từ làng Câu Nhi về tận làng Phú Kinh xã Hải Hoà, bán hết hàng là đi bộ lên, đoạn đường khoảng trên dưới 10km. Hiện nay chè Mỹ Chánh đưa đi khắp nơi, ra đến tận Thị xã Quảng Trị, thành phố Đông Hà, Gio Linh, Vĩnh Linh ..., ngày nay thì phương tiện vận chuyển và đi lại thuận lợi hơn nên họ đưa đi bán bằng xe ô tô, xe đạp, xe máy.
 |
| Cây nưa |
Làng Lương Điền, còn có tên gọi dân gian là làng Kẻ Lạng, đối diện với làng Phước Tích và Mỹ Xuyên phía nam sông Ô Lâu thuộc tỉnh Thừa Thiên, có loại đặc sản là nưa. Cây nưa Lương Điền trồng theo từng vồng rộng độ khoãng 2,5 đến 3 mét, khi trồng xong họ ủ rơm và các loại lá cây để giữ độ ẩm cho cây. Loài cây nầy, khi thu hoạch, thân cây dài độ 40 đến 60 cm, mua về tước vỏ mỏng bên ngoài, thái ra nấu nhừ cùng với cá tràu, ăn với cơm rất là tuyệt. Củ của nó có rất nhiều đáu (củ nhỏ hơn) đeo quanh, mua về hấp chín, dùng dao gọt vỏ mỏng và ăn với muối ớt rất ngon, có khi ăn trừ bữa. Củ của nó để lâu được, vừa để làm giống cho vụ sau, số còn đem ra chợ bán, mua về nấu hấp ăn với đường cát rất bùi và ngon.
Đi ra phía nam 1 km có làng Tân Trường xã Hải Trường. Khoai lang trồng tại vùng đất pha cát của làng nầy có vị rất bùi và ngon, lúc thu hoạch, người dân đưa ra chợ bán, số còn lại trải giữa nhà để dành để ăn hoặc làm giống cho vụ sau. Loại khoai lang nầy ngoài ăn ra còn chế biến các thức ăn khác như nấu canh, nấu la gu, ăn rất tốt cho sức khoẻ, theo đông y, người ta gọi là nhuận trường.
Đi về làng Câu Nhi và làng Văn Quỹ có loại sắn, ở Câu Nhi có sắn “Càng” vì làng này có một vùng đất trồng màu ở men sông Ô Giang, cạnh làng Văn Trị ở Văn quỹ có trưa đồng vườn (trưa là đất để trồng cây ngắn ngày như cây mạ, đậu, mè ...), khi chiếc má (nhổ mạ) cấy ruộng xong là trồng sắn. Vào những năm 1950 đến 1972, dân làng ưu tiên những vùng đất này để trồng sắn lúc thu hoạch, củ không lớn mà nhiều thân củ rất dài, hấp với cơm ăn rất dẽo và thơm, nếu ăn nhiều người thì phải bóc vỏ bỏ vào nồi nấu một lúc độ một tiếng đồng hồ là đưa xuống ăn với muối mè. Những ông bà già không có răng rất thích ăn loại đặc sản này thì lấy mo nang của cây tre bỏ củ sắn vào, lấy cây gổ dập bẹp để ăn, thấy như vậy là đủ biết củ sắn Càng Câu Nhi và sắn vườn làng Văn Quỹ nó ngon và hấp dẫn đến chừng nào.
Qua đò Ưu Điềm, đi vào động Thôn Niêm thuộc xã Phong Hoà và Phong Bình, ta bắt gặp rất nhiều bàu nước gọi là động cát. Làng Thôn Niêm, thôn Bàu có cây rau Tong, ngoài ra còn có tên gọi là rau Bưng, rau Xục Xạc mọc dưới nước chảy quanh năm nên thân cây rất sạch, cây mọc tự nhiên, cứ đến mùa là dân làng đua nhau đi nhổ về đem ra chợ bán. Loại rau này ăn rất tốt cho tiêu hoá, mua về rửa sạch trộn thêm một số rau màu khác như rau cải, rau thơm, thân cây ném, rau ngò, lá quế, rau chắp (diếp) cá, dưa giá ..., mỗi loại một ít, trộn đều, tuỳ theo người ăn để gia công chế biến, nước chắm thường dùng mở heo vằm nhỏ cùng với gia vị như mắm tôm "ruốc biển”, mỳ chính, ớt bột, tất cả các gia vị nầy nấu như nấu canh nhưng hơi mặn, ăn với rau tong mới vừa và ngon. Ai đã sống ở các làng hai bờ sông Ô Lâu khi đi xa cứ nhớ loại rau đặc sản này. Nhà thơ Lê Đăng Mành ở làng Văn Quỹ đã cảm nhân viết bài thơ về "Rau Tong" như sau.
RAU TONG
Ngút ngàn độộng (1) cát Thôn Niêm
Đưới trằm (2) lấp lánh Mạ (3) tìm Rau Tong
Bồng bềnh rau lướt sóng đông
Rét run triêng gióng (4) Mạ còng lưng sương (5)
Phận nghèo rau cũng cảm thương
Chêm (6) cùng khoai sắn đoạn trường giêng hai
Đời con phiêu bạt trần ai
Cao lương thì kệ (7), nhớ hoài Rau Tong
(Mùa rau tong đã về, thu Tân Mão - 2011)
(1)-Độộng cát: cồn cát, gò cát
(2)-Đưới trằm: dưới bàu, dưới ao, hồ
(3)-Mạ: mẹ
(4)-Triêng gióng: quang gánh
(5)-Sương (động từ): gánh
(6)-Chêm: nêm, nhét thêm, kèm thêm.
(7)-Kệ: bỏ qua, xem như không có
Chúng ta đi về qua đò ngang qua làng Ưu Điềm về làng Phù Trạch, làng Lương Mai rồi tới làng Phù Lai có tên gọi khác là Phong Lai, ở đây cũng đất pha cát, người dân ở đây trồng cây thuốc lá ngọn, đến mùa thu hoạch, họ phơi khô xâu lại thành từng xấp, cất lại, họ bán thường xuyên quanh năm tại các chợ từ Phò Trạch, Mỹ Chánh về tận Thanh Hương, Đại Lược, Thế Chí. Thương nhân họ mua bán rất dễ tính, vừa bán sĩ vừa bán lẽ, bán theo nhu cầu của người mua, có khi mua chỉ một lá để hút, họ cũng bán rất vui vẻ. Mặt hàng nầy họ đưa đi khắp nơi để bán, về tận các làng quê hai tỉnh Quảng Trị và Thừa Thiên, loại thuốc lá nầy ở Thừa Thiên có làng Mỹ Lợi huyện Phú Lộc, ở Vĩnh Linh - Quảng Trị có xã Vĩnh Thái, đều được người tiêu dùng rất ưu chuộng, khi hút vào đậm đà, thơm ngon và thàn (tàn thuốc) trắng. Riêng thuốc lá Phù Lai được xếp vào bốn loại hàng đặc sản mà có câu ca dao ở trong vùng rằng.
Nhất thuốc Phù Lai
Nhì khoai Tân Trường
Ba Nưa Kẻ Lạng
Bốn sắn càng Câu Nhi
Từ làng Rào thuộc xã Phong Bình tỉnh Thừa Thiên đi về độ 4km là làng Thanh Hương chuyên trồng ớt trái. Cứ đến vụ thu hoạch, người dân làng hái quả đưa lên các chợ bán. Họ rất cẩn thận để nguyên cả cuống quả dùng cho dài ngày. Loại ớt nầy chế biến rất nhiều món, ngâm với muối hạt cho vào thẩu gọi là ớt chua, mua tươi về vằm thật nhỏ bỏ váo ít đường và ruốc tươi trộn đều ăn với cơm rất ngon, phần còn lại phơi khô đưa vào cối giả mịn mà ngày nay dùng máy xay nhỏ gọi là ớt bột để gia vị lúc chế biến các món ăn thường ngày. Hiện nay ở làng Thanh Hương, dân làng trồng ớt quanh năm để bán ra thị trường.
 |
| TRỒNG THUỐC LÁ Ở LÀNG PHÙ LAI"PHONG LAI" |
Nói chung, các làng có các mặt hàng trên trước tiên là do thổ nhưỡng của đất theo từng vùng phù hợp với từng loại cây để trồng cho năng suất và có giá trị kinh tế cao đã được người tiêu dùng công nhận là đặc sãn, nhưng tiếc thay làng Câu Nhi và Văn Quỹ nay không còn trồng sắn trên đất củ nửa và đã mất đi một mặt hàng giá trị mà đã bao đời ông cha ta lưu truyền lại. Các vùng đất trồng sắn ngày xưa nay đã có nước để trồng lúa hai vụ nên các HTX nông nghiệp cho quy hoạch để bà con trồng lúa. Hiện nay, tất cả các làng quê thuộc hai bên sông Ô Lâu, ngoài các mặt hàng đặc sản đó ra, người ta trồng rất nhiều rau, củ, quả như mướp đắng, mướp ngọt, bầu, bí đao, bí ngô ... cung cấp cho thị trường với số lượng khá lớn, quanh năm suốt tháng, ngày nào các chợ đều có hàng để bán theo nhu cầu của thị trường ./.
 |
| THUỐC LÁ PHƠI KHÔ XÂU THÀNH XẾP ĐỂ ĐƯA ĐI BÁN |
 |
| GÁNH CHÈ MỸ CHÁNH ĐẾN BÁN TẬN TỪNG NHÀ |
 |
| ỚT TƯƠI VÀ NGÒ | | | | | | | | | | | | | |
|
|
|
|
 |
| MẮM TÔM CÒN GỌI LÀ RUỐC BIỂN |
 |
| RAU TONG (PHOTO: NHƯ KHOA &VĂN HIỀN) |
 |
| RAU TONG VÀ NƯỚC RUỐC CHẤM KHI ĐÃ CHẾ BIẾN XONG |
Viết bài: Nguyễn Văn Hiền
Văn Quỹ
