LAN MAN VỀ CA KHÚC “VÀ TÔI CŨNG YÊU EM” CỦA ĐỨC HUY - Phạm Đức Nhì

 
            Nhà bình thơ Phạm Đức Nhì

LAN MAN VỀ CA KHÚC “VÀ TÔI CŨNG YÊU EM” CỦA ĐỨC HUY - Một Bình Luận Độc Đáo

Dưới bài viết Lỗi Kỹ Thuật Trong Hai Bản Nhạc Của Đức Huy của tôi trên Facebook (Tủ Sách Thi Văn Việt) có một bình luận như sau:

Theo em, cảm nhận của mỗi người ở mỗi tầng khác nhau. Trong mỗi tầng lại có nhiều ngăn khác nhau, nghĩa là góc nhìn. Vậy nên, nhiều người sẽ có góc nhìn đơn giản, người khác lại có góc nhìn nghiêm khắc. Người hiểu biết nhiều lại càng nghiêm khắc hơn.

Từ lâu, khi 2 bài hát này ra đời, đại đa số người yêu dòng nhạc này đều yêu và “chấp nhận”, chứ không phải bị “đầu độc”.

Thuyết nhà Phật cũng cho rằng: “Đời tương đối mà!”

Bản thân em, dù rất yêu mến anh qua bao nhiêu bài bình, nhưng lần này em đứng về phía Đức Huy. Muốn yêu dài lâu, yêu đậm sâu, yêu nồng nàn, yêu chứa chan..... cũng chỉ là một cách dành tình cảm hết lòng cho đối phương.

Em chúc anh luôn khoẻ và cũng rất mong đọc được nhiều những lý lẽ của anh trong chuyện này để em có dịp nâng tầng cảm nhận của mình. (1)

Thú thật, trên FB rất hiếm khi gặp bình luận kiểu này. Về lý thì Nàng đã thẳng thừng đẩy tôi về bên kia chiến tuyến. Về tình thì ngôn ngữ lịch sự và ngọt ngào như tẩm đường phèn, kèm theo một câu khen rất khéo khiến người được khen mát lòng, mát dạ. Đặc biệt, câu cuối nghe thì có vẻ hiền như “ma – sơ” (ma sœur) nhưng lại chứa một cái bẫy mà nếu không khéo, người “phía bên kia” sẽ rớt xuống một hầm chông nhọn hoắt.

Yêu Em Chứa Chan?

Nghe kỹ ca khúc Và Tôi Cũng Yêu Em tôi thấy có cái gì “kỳ kỳ, sượng sượng” ở 2 chữ cuối của điệp khúc – cũng được dùng làm đoạn kết (kiêm CODA). Đó là 2 chữ “chứa chan” trong đoạn:

Và tôi cũng yêu em.

Và tôi cũng yêu em. 

Yêu em rộn ràng, yêu em nồng nàn

Yêu em chứa chan.

(Và Tôi Cũng Yêu Em, Đức Huy, sáng tác năm 1984)

Theo wiktionary.org thì “chứa chan” là tĩnh từ (adjective) có nghĩa là:

1/ Quá đầy do chứa nhiều đến mức tràn ra.

Chị Dậu lại chứa chan nước mắt (Tắt đèn) .

Mưa nhiều ao hồ chứa chan nước.

2/ (Tình cảm) Đậm đà, thắm thiết và sâu nặng

Chứa chan tình thương.

Hi vọng chứa chan.

Những tháng ngày chứa chan hạnh phúc. (2)

 “Chứa chan” là tĩnh từ nên không thể bổ nghĩa cho động từ “yêu” được. Phải thay thế “chứa chan” bằng một trạng từ (adverb) mới đúng văn phạm.

Trong tiếng Việt có những chữ (hoặc nhóm chữ) vừa là tĩnh từ, vừa là trạng từ.

Thí dụ: Giỏi, thành công

Cậu ấy là học sinh giỏi trong lớp tôi. (tĩnh từ)

Cô ấy bơi giỏi lắm. (trạng từ)

Màu Tím Hoa Sim là một bài thơ thành công về mặt nghệ thuật. (tĩnh từ)

Anh ấy đã bảo vệ thành công luận án Tiến Sĩ. (trạng từ)

Nhưng cũng có những chữ (nhóm chữ) chỉ có một nhiệm vụ, hoặc là tĩnh từ, hoặc là trạng từ.

Thí dụ: Bao la (tĩnh từ), ngày mai (trạng từ)

Lòng mẹ bao la như biển Thái Bình dạt dào (Lòng Mẹ, Y Vân). “Bao la” chỉ có thể là tĩnh từ.

Nếu viết:

Anh yêu em bao la như lòng đại dương.

là sai. “Bao la” là tĩnh từ không thể dùng bổ nghĩa cho động từ “yêu” được.

Ngày mai chị ấy đi Sài Gòn. “Ngày mai” là trạng từ chỉ thời gian, bổ nghĩa cho động từ “đi”

“Ngày mai” chỉ có thể làm nhiệm vụ của trạng từ, không thể dùng làm tĩnh từ được.

Tôi ủng hộ việc thi sĩ, – trong cơn cao hứng - đạp bỏ một số luật tắc của thơ để được tự do phóng bút, nhưng không nên đánh đồng tĩnh từ với trạng từ trong ngôn ngữ nghệ thuật như nhạc sĩ Đức Huy. Làm thế, cánh đồng Văn Chương sẽ héo úa rất nhanh chóng.

Giải thích lan man như vậy để thấy nhóm chữ “yêu em chứa chan” sai đến mức vô phương bào chữa, chống đỡ. Muốn đưa hai chữ “một cách” vào để “chạy tội” cho tác giả cũng không được. Cố hiểu là “yêu em một cách chứa chan” thì người khác sẽ nghĩ là mình điên. Đưa nó vào làm ca từ của một bản nhạc là làm xấu bản nhạc. Gọi nó là ngôn ngữ nghệ thuật trong ngữ cảnh đó là bêu xấu nghệ thuật.

Đức Huy đã chọn “yêu em chứa chan” trong Và Tôi Cũng Yêu Em là để đoạn cuối được suôn sẻ - vừa hợp vận, vừa hài hòa với âm và nhịp điệu của đoạn nhạc. Để có được điều đó, anh đã hy sinh cái đẹp văn chương của ca từ.

Anh nghĩ rằng với nhạc điệu nhanh và hấp dẫn như thế, “bức tường đề kháng” của người thưởng thức sẽ bị xuyên thủng. Lý trí không đủ thời gian làm công việc “gạn đục khơi trong”, sẽ mở cửa để cả nhạc lẫn lời đi thẳng vào tâm hồn.

Và anh đã nghĩ đúng. Đã 35 năm trôi qua, bản nhạc Và Tôi Cũng Yêu Em được hát không biết bao nhiêu lần, mà 2 chữ “chứa chan” vừa sai, vừa dở như thế cũng vẫn được người nghe chấp nhận, không một lời phản đối. Bản nhạc vẫn được nhiệt liệt hoan nghênh.

Đó là cái Tài của anh. Đó cũng là cái tội. Tội vô tình đưa “rác” vào tâm hồn người nghe nhạc.

Đức Huy Không Ác Ý

Trả lời bình luận của vị nữ độc giả FB (xin phép được xưng hô “anh, em” như thường lệ):

Anh không nghĩ là Đức Huy có ác ý để “đầu độc” người nghe nhạc của anh ấy. Anh đã từng gặp ở chợ An Đông một bà cầm lá rau xà lách có con sâu to tổ bổ cuốn bánh xèo chấm mắm ăn ngon lành. Người bán hàng rửa rau không kỹ chứ không phải có ác ý “chơi khăm” khách hàng của mình.

Sống trong một gia đình nghèo ở khu lao động tỉnh lẻ, đầu óc của anh đã thấm rất nhiều những bản nhạc “sến”, những câu thơ, câu nói “cả đẩn”, những bài vọng cổ rất ít chất văn chương. May được lên Sài Gòn “du học”, được tiếp xúc với loại nhạc “cao tầm” hơn, được nghe, đọc những câu thơ, câu văn “nên thơ” hơn, được xem những tuồng cải lương có ngôn ngữ chắt lọc hơn, đẹp hơn, anh đã từng bước nâng tầm trình độ thưởng thức nghệ thuật của mình.

Nhờ làm thơ, viết văn, yêu văn nghệ (đàn hát, võ vẽ viết ca khúc) anh may mắn được tiếp xúc, gần gũi, thân thiết với rất nhiều người tài giỏi ở những lãnh vực này, được họ tận tình chỉ bảo. Rồi bị đụng xe, nghỉ lao động, cắp sách đến trường, anh cũng học được nhiều điều hay của Văn Chương Anh Mỹ (và thế giới).

Dài dòng như vậy để em biết, anh đã vô số lần – trong chốn văn chương, văn nghệ - cầm lá rau xà lách có con sâu còn to hơn con sâu của bà ở chợ An Đông, cuốn bánh xèo chấm mắm rồi vừa nhồm nhoàm nhai vừa ư ử hát trong miệng “Đời đẹp quá như a à á a a bài thơ” (Đêm Đô Thị, Y Vân)

Trở lại bản nhạc Và Tôi Cũng Yêu Em của Đức Huy, hai chữ “chứa chan” là con sâu to tướng. Trình độ của em, đọc phần giải thích ở trên, chắc đã nhận rõ điều này. Với những bản nhạc dở hoặc “thường thường” anh cũng chẳng mất công dính vào; tự nó cũng sẽ chết. Nhưng đây là bản nhạc hay, được nhiều người yêu mến. Anh không nỡ tiếp tục nhìn những người ấy (biết đâu trong đó có em) vừa nhai nhồm nhoàm con sâu trong miệng vừa như anh ngày nào, ư ử hát “Ca vang khúc yêu đời”. (Văn Phụng)

Hơn nữa, nếu viết chỉ để người đọc hiểu ý mình, và đọc chỉ để hiểu được ý người viết thì sáng tác thơ, đọc thơ, sáng tác nhạc, nghe nhạc làm chi cho mệt. Văn xuôi làm việc đó dễ dàng và chính xác hơn nhiều.

Đọc thơ, nghe nhạc (ca khúc), dĩ nhiên, ai cũng muốn hiểu tác giả muốn nói gì, muốn chia sẻ với mình tâm trạng gì. Nhưng bên cạnh đó còn có những mục đích khác:

1/ Thưởng thức những nét đẹp của thi ca, âm nhạc mà văn xuôi không có.

2/ Để tâm hồn có cơ hội được rung lên trước những cung bậc cao thấp của chữ Tình.

3/ Và nếu độ rung mạnh đến mức làm chữ Lý hoảng sợ trốn biệt, tác giả và nguời đọc thơ, nghe nhạc còn may mắn được trò chuyện với nhau bằng một thứ ngôn ngữ thơ hoặc ca từ vô cùng tinh khiết: Tiếng Người Chân Thật.

Còn nói như em:

“Muốn yêu dài lâu, yêu đậm sâu, yêu nồng nàn, yêu chứa chan..... cũng chỉ là một cách dành tình cảm hết lòng cho đối phương.”

là tác giả đã thành công trong chức năng truyền thông nhưng đã buộc em, một người thưởng thức, “quên” cái đẹp của ngôn ngữ nghệ thuật, hạ giá trị nghệ thuật những cung bậc cao thấp của chữ Tình. Nghe nhạc như thế là chấp nhận thiệt thòi rất lớn cho tâm hồn mình.

Lỗi Về Bố Cục, Thế Trận

Nghỉ hè nên em Cún, con dì Lan, được gởi đến nhà bé Hồng để học thêm tiếng Anh. Cơm nước thì không nói làm gì; đến quà bánh, sách vở, đồ chơi mẹ cũng dặn bé Hồng chia sẻ với em. Bé Hồng (8 tuổi) thỏ thẻ riêng tư với mẹ:

“Mẹ thương em Cún nhiều, phải không mẹ?”

Mẹ trả lời:

“Đúng rồi. Mẹ thương em Cún nhiều vì em Cún là con dì Lan, là cháu của mẹ, là em họ của con. Nhưng mẹ thương con nhiều nhất vì con là con của mẹ.”

Thế là bé Hồng gục đầu vào lòng mẹ cười hạnh phúc.

Nhưng nếu bà mẹ trong câu chuyện trên lại trả lời

“Mẹ thương em Cún, và mẹ cũng thương con”

thì với cấu trúc câu như vậy, có thể bé Hồng không hiểu được sự khác biệt nhưng người lớn nghĩ sâu xa một chút, sẽ thấy sai cả về lý lẫn tình.

1/ “Em Cún” là nhân vật phụ, nhân vật “ăn ké” mà được đặt ở phần đầu, phần chính, còn “Con” là nhân vật chính, nhân vật trung tâm mà lại đặt sau, và đặc biệt, lại ở sau nhóm chữ “và …  cũng …” – chuyên được dùng để “thêm thắt râu ria” – là không hợp lý.

2/ Dùng như vậy cũng không hợp tình. Tình thương của mẹ phải dành cho con trước. Có san sẻ cho người khác, dù sự san sẻ đó có cần thiết và cao thượng đến đâu đi nữa, con vẫn phải đứng đầu, phải được ưu tiên.

Giả dụ tình trạng tài chánh trở nên eo hẹp, người mẹ không thể bảo bọc cho đứa cháu thì sẽ bắt buộc phải “buông cháu” để lo cho con.

Sau đây là một đoạn thơ nói đến tình trạng eo hẹp đó.

Chạm tay vào phin cà phê

con đã léo nhéo:

“Bố uống ít thôi còn để tiền mua gạo”

Cho tay vào túi áo

định moi điếu thuốc lá

vợ đã cằn nhằn:

“Ông hút vừa chứ còn để tiền mua thức ăn”

Trước khi vào mâm cơm

vợ bấm vai thì thầm:

“Mình ăn rau luộc chấm mắm

có tí bạc nhạc bò kho mặn

nhường cho con

kẻo nó còi xương”

(Vì Thế Tôi Ra Đi, Phạm Đức Nhì, trang Đặng Xuân Xuyến) (3)

Tình trạng khốn khó đến nỗi vợ con người tù cải tạo trở về phải “tấn công” quyết liệt vào những thói quen, đam mê – có thể nói là không có gì quá đáng - của người chồng, người cha đáng thương.

Với cách đặt những thứ chỉ là “hương hoa” của cuộc sống khá giả, an nhàn ở vế chính, ở tầng bậc (level) cao hơn, còn người yêu thì lại ở vế phụ, ở tầng bậc thấp hơn như Và Tôi Cũng Yêu Em thì thử hỏi trong hoàn cảnh “dòng suối tình” không suôn sẻ như thí dụ ở trên, “tình yêu Tôi dành cho Em” liệu có còn chút trọng lượng nào không?

Những chất liệu lãng mạn làm nên tính nghệ sĩ của Đức Huy như “biển vắng”, “tiếng chim hót đầu ngày”, “con đường ngập lá vàng”, “mái tranh dưới hàng dừa” … dưới sức nặng của cuộc sống kham khổ sẽ tự động rơi rớt. Còn “ly cà phê buổi sáng”, “điếu thuốc”, “ly rượu ngon” – dùng lâu ngày dễ thành ghiền – thì Đức Huy tính sao? Mẹ phải “buông cháu” để lo cho con; còn anh có “buông” người tình hoặc vợ con (ở vế phụ) để thỏa mãn những nhu cầu thiết yếu của mình (ở vế chính) hay không?

Đâu đó đã có người phán một câu xanh rờn: “Tao thà bỏ vợ chứ không bỏ thuốc (hoặc rượu)”. Tôi không biết là Đức Huy có mê những thứ mà anh liệt kê sau hai chữ “tôi yêu” đến như vậy hay không.

Nhưng cách dàn trận trong ca từ của anh đã “mở đường” cho người nghe nhạc suy nghĩ theo hướng đó.

Đánh Giá Ca Từ

Thơ nên là món ăn dễ tiêu. Càng dễ tiêu càng dễ đi thẳng vào tâm hồn người đọc. Tuy nhiên, ngôn ngữ thơ, nhất là trong các bài viết theo lối Kiếm Tông, chú trọng chiêu thức, thường cô đọng. Nhiều khi không chỉ nghĩ mà phải “ngẫm” mới may ra hiểu đựợc ý tác giả. Rồi lại còn những “bài thơ trí tuệ” của những thi sĩ viết không phải để bộc lộ tâm trạng mà để phô diễn kiến thức cũng như kỹ thuật thơ mới lạ của các ngài. Đọc những bài thơ này, lý trí phải làm việc cật lực, “đổ mồ hôi, sôi nước mắt”, mà lắm khi cũng chả hiểu các ngài muốn nói gì.

“Ca từ” khi chưa được nhạc sĩ tuyển chọn, chỉ là cô gái – có khi còn thuộc hàng “lọ lem” - ở ngoài đời. Nhưng khi đã bước vào ca khúc, cô gái đã tự động có một cuộc sống khác, một địa vị khác trong xã hội. Trong trường hợp Và Tôi Cũng Yêu Em, cô gái đó đã được sống trong một gia đình khá giả, chồng có uy tín, danh vọng. Cô đã “thay da đổi thịt”, lây ngay được cái vẻ đài các, cao sang của gia đình chồng.

Vài bạn đọc trên FB chê ca từ của Và Tôi Cũng Yêu Em là “nông và nhạt”, “Chả có gì hay. Chỉ bàn cho vui vì từ vựng ‘lạ hóa’ mà thôi”. Tôi không nghĩ như vậy. Đức Huy chỉ kể ra những thứ mà anh yêu thích – “biển vắng”, ngày nắng”, “mái tranh dưới hàng dừa”, “con đường ngập lá vàng”, “tiếng chim hót đầu ngày”, ly cà phê buổi sáng”, “điếu thuốc”, “ly rượu ngon” …  - để người đọc tự khám phá, tự cảm nhận cái chất lãng mạn, nét đẹp nghệ sĩ trong tâm hồn anh. Thủ pháp “gợi, không kể” ở đây là cây cầu rất ngắn, chỉ một bước là qua phía bên kia để có sự đồng cảm với tác giả. Nhạc sĩ Đức Huy đã phô diễn để khoe cái chất nghệ sĩ trong con người mình. Và anh đã làm việc đó rất khéo.

Đặc biệt là nhờ không kể lể, biện giải dài dòng, ca từ chỉ toàn những “món dễ tiêu”, lại được chảy trên dòng nhạc tươi trẻ, hấp dẫn nên đã dễ dàng xuyên thủng “bức tường đề kháng” của người thưởng thức để đi thẳng vào tâm hồn họ. Và một hai cộng rác lẫn theo dòng chảy đó cũng là điều khó tránh khỏi.

Cho nên, trong ca khúc, ca từ nên được đánh giá lúc đang khoác chiếc áo nhạc trên người, lúc đã thành bạn đời của một người khác - có khi thuộc tầng lớp cao sang. Dĩ nhiên, trong Và Tôi Cũng Yêu Em, cô gái, nếu bắt đứng riêng, chỗ này, chỗ khác vẫn còn đôi chút “lọ lem”, nhưng chúng ta - những người thưởng thức - nên đối xử lịch sự với nàng, vì phu quân của nàng (phần nhạc trong ca khúc chứ không phải nhạc sĩ Đức Huy) tuy chưa phải danh gia vọng tộc nhưng cũng là con nhà có chút địa vị và ít nhiều uy tín trong xã hội.

Kết Luận

Và Tôi Cũng Yêu Em là ca khúc được nhiều người thưởng ngoạn, cả ở hải ngoại lẫn trong nước - đặc biệt là giới trẻ – yêu thích. (4) Nhưng rõ ràng, như đã phân tích ở trên, phần ca từ của ca khúc đã có hai lỗi kỹ thuật khá nặng. Lỗi kỹ thuật, đương nhiên, sẽ làm giảm giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Viết bài này, cũng như những bài bình thơ khác, tôi chỉ muốn đưa Và Tôi Cũng Yêu Em vào vị trí tương xứng với giá trị nghệ thuật của nó.

Tôi cũng đã lan man một chút về việc đánh giá ca từ. Do được đồng hành cùng dòng nhạc, ca từ có sức mạnh có thể xuyên thủng những “bức tường đề kháng” của nhiều người nghe nhạc “yếu nội lực”. Đồng ý là không nên tách ca từ khỏi dòng nhạc rồi mặc tình nắn bóp, chê bai. Nhưng cũng không phải vì thế mà cứ lặng im, bất động, dù biết, dù thấy cũng không thèm đưa tay nhặt một hai cộng rác đã hoặc sắp sửa trôi qua cánh cửa tâm hồn mình.

                                                           Phạm Đức Nhì

                                                     nhidpham@gmail.com

CHÚ THÍCH:

1/ https://www.facebook.com/groups/1698980110347437/2412877502291024/?comment_id=2413966242182150&reply_comment_id=2414212082157566&notif_id=1562801303207309&notif_t=group_comment_mention

2/ https://vi.wiktionary.org/wiki/ch%E1%BB%A9a_chan#Ti%E1%BA%BFng_Vi%E1%BB%87t

3/ https://dangxuanxuyen.blogspot.com/2018/05/thu-i-thu-lai-trao-oi-ve-bai-tho-vi-sao.html

4/

“… ông nhiều lần về nước biểu diễn, xuất hiện trong nhiều chương trình ca nhạc như Duyên dáng Việt Nam... Ông đã phát hành album mang tên Và Con Tim Đã Vui Trở Lại năm 2005 và tổ chức Liveshow riêng cùng tên vào năm 2007. Ông cũng từng tham gia làm giám khảo cho cuộc thi Bước Nhảy Hoàn Vũ 2011 và Gương Mặt Thân Quen.

Đặc biệt, trung tâm Thúy Nga đã từng thực hiện Paris By Night 33: Nhạc Tình Đức Huy (1995) và Paris By Night 118: 50 Năm Âm Nhạc Đức Huy (2016) để vinh danh dòng nhạc của ông.”

https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%A9c_Huy