(Tặng nhóm bạn Nguyễn Hoàng 64-71 cùng du xuân Hiến, Thi,
Hữu, Khôi, Phước, Hiền, Cúc, Dưong, Ngọc, Thúy)
Đầu năm nay tôi có dịp đi dọc sông Ô Lâu, một vùng đất mà
nhièu lần qua lại chứ chưa có cơ hội để hiểu sâu sơn về vùng giáp ranh giữa 2
tỉnh Quảng Trị và Thừa Thiên. Thú thật tôi thực sự ngạc nhiên về những nẻo
đường làng quanh co, những đình chùa miếu mạo, những bến sông huyền hoặc khói
sóng. Ẩn tàng sâu hút trong những thôn xóm yên bình dân dã là những tầng sâu
văn hoá riêng biệt mà cổ kính, khiêm tốn mà tự tin, khép kính mà bình tâm như
vại cho dẫu làn sóng đô thị hoá cứ chực chờ dòm ngó. Cái chợ Mỹ Chánh vẫn vậy,
xôn xao thị tứ bên quốc lộ mà quê kiểng vẹo xiêu như không thèm đếm xỉa tới
thời gian, tới biến động hừng hực quanh mình. Có người cứ bảo sao mà chậm phát
triển, sao mà cổ lổ sĩ đến vậy trong khi cuộc sống cứ lao về phía trước. Nhưng
không hiểu sao trong nét cổ xưa ấy tôi lại tìm thấy bóng mình với một nỗi niềm
an ủi. Nhớ ngày còn trẻ cùng người bạn về đây lục dưới tủ thờ trong căn nhà của
Nguỵ Ngữ, những trang viết đánh máy dở dang mà nhà văn còn bỏ lại. Nơi bến chợ
này là bối cảnh những truyện ngắn đầy ray rứt ngập ngụa bi kịch, ám ảnh của
chiến tranh trong một không gian vang vọng những ý thức phản tỉnh đầy nhân văn
cuốn hút bạn đọc miền Nam từ cuối thập niên 60 của nhà văn sinh ra trên vùng
đất Ô Lâu, đặc biệt là truyện ngắn Con thú tật nguyền được chuyển thể thành
phim. Ngày ấy tôi còn nhớ đứng bên này cầu Mỹ Chánh nhìn ra bến sông, chiều
chưa kịp xuống mà nhìn đâu cũng thấy một không khí ngột ngạt chiến tranh
Năm bảy năm trước khi làng cổ Phước Tích gần đó còn là một
làng cổ, tôi về lại nhiều lần nằm đong đưa bên võng dưới mái hiên ngôi nhà cổ
của người bạn đắm chìm trong không gian của hoa nhài, hoa lan, hoa bưởi, hoa
cau, những ngõ làng còn trải cơ man là những mảnh gốm vụn dấu tích của một ngôi
làng nổi tiếng là làng “độôc đôộc” bây giờ được xem là một địa chỉ du lịch đã
bê tông nhiều thứ, hàng quán ầm ào xe ngựa, tự dưng nơi mình đã mất đi niềm say
đắm thuở nào. Bởi vậy lần đầu về thăm người bạn gái cùng trường ở làng Hội Kỳ
thật sự xúc động. Bạn đã sống hết đời của một công dân làm việc nhà nước ở thị
xã Quảng Trị rồi bỏ hết chốn phù hoa về lại nơi ngôi nhà cổ xưa trong làng. Khu
vườn rộng thênh thang nhiều hoa trái, bạn chỉ sống một mình lặng lẽ giữa sương
đêm. Cứ tưởng rằng chắc là bạn mình buồn bã lắm nhưng ngược lại suốt cả ngày
bạn lạc quan vui vẻ, trong những tiếng cười rộn rã đó chứng tỏ con người đã bỏ
hết thị phi tuế toái của đời vì tìm thấy nỗi vô vi đốn ngộ nơi ngôi nhà của
chính mình. Bạn trở lại ngôi nhà cũ còn để lo hương khói cho ông bà cha mẹ Thái
độ và tâm trạng của bạn như còn phảng phất hình bóng của Nguyễn Trãi khi trở
lại Côn Sơn : Thân xưa hương hoả chăng còn ước / Chí cũ công danh đã phỉ nguyền…(Thuật
hứng-Quốc âm thi tập)
Năm nay tiết trời rét quá, bạn chỉ tiếc vườn mai đại lão
không kịp nở hoa để đón bạn bè.
Mô hình lập làng của Hội Kỳ có nét na ná Phước Tích, vẫn
quanh co lối xóm những hàng chè tàu, những nhà vườn cây trái và những ngôi nhà
cổ hằng trăm năm trầm tích tư lự neo bóng bên dòng sông, khác chăng với Phước
Tích là Hội Kỳ vẫn thế, trăm năm nước chảy qua cầu Mỹ Chánh, con người vẫn gìn
giữ được nếp nhà xưa. Tôi thầm cám ơn thôn xóm hiền hoà này bởi đã đánh thức
nỗi hoài cảm trong tâm hồn
Chúng tôi gồm một nhóm bạn cũ của mấy chục năm về trước, tóc
ai cũng lấm tấm hạt đau của mây trời nhưng hình như suốt cả cuộc hành trình
không bao giờ thiếu tiếng cười. Mấy người bạn tại chỗ chỉ con đường làng đi học
ngày xưa, bới cơm vừng, khoai sắn đi về hơn hai chục cây số, mùa mưa đường lầy
lội rét căm căm mà nhóm học sinh con nhà nghèo chỉ phong phanh áo tơi lá, thế
mà vẫn kiên trì không vắng một buổi học nào. Rồi sau đó lên cấp 3 lại phải khăn
gói cơm đùm gạo bới ra trường tỉnh học khốn khổ trăm bề nhưng vẫn đeo đuổi dù
có người vì hoàn cảnh phải dừng lại giữa đường nhưng giấc mơ đèn sách vẫn luôn
nuôi dưỡng trong lòng. Vùng đất học bên Ô Lâu rạng danh từ rất lâu khi cụ Bùi
Dục Tài người ở Câu Nhi là người đỗ tiến sĩ từ thời vua Lê Hiển Tông, đây là vị
tiến sĩ khai khoa của xứ Đàng Trong. Ông từng thăng quan đến chức Tả thị lang
Bộ Lại nhưng vì bản tính cương trực, thẳng thắn nên đã bị gian thần hãm hại.
Trên những con đường chân quê của mấy trăm năm trước, bằng những khát vọng đầy
trời những sĩ tử đời sau vẫn không ngừng chăm chắp bước tới để bây giờ làng Câu
Nhi được dân gian gọi bằng một cái tên thật đáng tự hào : làng tiến sĩ. Tôi về
làng, nơi ngã ba sông nhìn ra bến chợ và dòng sông , ngôi đình được dựng theo
góc nhìn phong thuỷ truyền thống. Đình làng nghe nói được lập từ thời Lê sơ, di
dời về đây từ thời Tây Sơn rồi can qua chiến trận xây đi dựng lại trùng tu tôn
tạo vẫn còn vương vấn một màu lịch sử của sáu trăm năm không ngừng biến động.
Đi dọc triền sông từ Lương Điền, Văn Quỷ, Hà Lỗ, Đồng Dương,
Hưng Nhơn mỗi làng mỗi không gian quê kiểng riêng biệt. Có một điều dễ nhận ra
cái chung nhất chính là ý thức lập vườn của con người. Nhà nhỏ nhà to thường có
cổng ngõ chè tàu, hồ nước, hoa nhài hoa sói, vườn cây trái xum xuê nên tâm tính
người dân thiên về hướng nội, dạt dào tình cảm. Thêm nữa, về đây đi đâu cũng
gặp sông. Sông Ô Lâu từ miền cao của Huế chảy ra, quẫy một vòng cung uốn lượn
theo hình con rắn ngoằn ngoèo để lại những ngôi làng như những ốc đảo Phước
Tích, Mỹ Xuyên, Hội Kỳ trước khi về Mỹ Chánh gặp sông Thác Ma ( còn gọi là sông
Mỹ Chánh) lượn lờ rồi xuôi ra biển.
Chia tay với Ô Lâu ở ngã ba sông ở làng Câu Nhi, sông Mỹ
Chánh mang một tên mới là Ô giang trôi xuôi một đường ra huyện Triệu Phong để
gặp sông đào Vĩnh Định trong nỗi cô đơn không hề muốn cùng ai chia sẻ . Cuộc
chia tay đầy quyến luyến không dứt để lại nơi ngã ba Câu Nhi những hẹn hò bên
lở bên bồi và những bến đò ở hạ nguồn dằng dặc với những tình sử miên man buồn
thảm một thời Trăm năm còn lỗi hẹn hò/ Cây đa bến cộ con đò khác đưa. Và trên
dòng sông mênh mang thơ mộng này biết bao câu hò điệu lý đầy mô tê của một vùng
xứ sở đa đoan thế sự hình thành một nền văn nghệ thấm đẫm màu khói sóng. Có một
nhạc sĩ tài hoa đã âm thầm lên đường mang nặng tâm thức hoài vọng của tình yêu
tuổi trẻ và đất nước để những dòng nhạc dù kinh qua khói lửa chiến tranh vẫn
mượt mà biêng biếc màu xanh của những dòng sông quê nhà. Tác giả của nhũng tình
ca bất hủ như Lời người ra đi, Sơn nữ ca, từ Mạc tư Khoa nghe câu hò xứ
Nghệ..,đó là Trần Hoàn.
Sông Ô Lâu ngày tôi về, tháng giêng non trời đất, dòng sông
một màu xanh thẳm để đất trời như bát ngát sâu hút hơn. Trong nỗi niềm yên ba
thâm xứ, tôi chợt nhận ra trong màu nước trong xanh kia đấy hình như còn in
bóng những giấc mơ lập thân của những bậc tiền nhân, những người đi trước nghĩa
khí ngất trời. Hẳn nhiên là thế, bởi ngày trước giao thương chủ yếu bằng đường
thuỷ cho nên trên những quảng sông này một thời vang bóng của khách thương hồ
xuôi ngược mua bán. Hệ quả để lại là vô số những bến đò, những đình làng bãi
chợ, những ngôi nhà vườn quay mặt về hướng sông. Lịch sử đã đi bằng những tháng
năm dài, những xôn xao sông nước đã không còn, để lại những con đò lơ thơ giăng
mắc trên bến vắng.
Ngược qua Ô giang, lên bến đò Hà Lỗ ghé thăm người bạn gái
cùng lớp. Khác với người bạn ở Hội Kỳ, bạn từng có nhiều năm bươn chải mưu sinh
chốn thị thành nhưng rồi tai nạn gia đình, bao nhiêu gánh nặng đè lên vai một
phụ nữ yếu đuối, không còn cách nào khác đành phải khăn gói quy cố hương, rồi
bạn được địa phương bố trí đi dạy trường làng. Ngôi nhà của bạn tuy đơn sơ mà
ấm cúng, trong vườn trồng rất nhiều chè và cây trái. Trong đôi mắt và những câu
chuyện đời của bạn, có lẽ đã qua đi thời tăm tối. Bạn vốn là người đa cảm, có
lẽ vì cảm động nên nước mắt rưng rưng. Có một nhà văn nói đúng : Chỉ có con
người phụ bạc quê hương nhưng quê hương luôn thuỷ chung cứ mãi chờ ta…Đối với
trường hợp bạn, quê nhà đích thực là nơi chốn để nương nhờ. Chia tay mà lòng cứ
bịn rịn.
Nhóm bạn chúng tôi trải qua những biến cố chiến tranh, vì
hoàn cảnh thời cuộc nên có người bên này bên kia chiến tuyến thế nhưng gặp lại
nhau chao ơi là thắm thiết như thể chưa hề có những khoảng cách. Hình như với
những ai sau những trải nghiệm đầy giông bão cuộc đời, điều còn lại là tình yêu
thương, một tình bạn đã gắn liền khúc ruột được chắt chiu từ một ký ức xa thẳm,
không ai có thể chia lìa. Gabrien Market nói đúng : Người ta già nua không phải
vì thời gian tuổi tác mà già nua chỉ đối với những ai không còn yêu thương được
nữa…Có lẽ chính tình cảm bạn bè được khơi gợi và bộc lộ chân thực nên suốt cuộc
hành trình, những người bạn sau nhiều năm gặp lại thấy mình như tuổi đôi mươi,
tâm hồn như bay bỗng trên sông nước.
Buổi chiều bên dòng Ô Lâu, dưới bóng cây đa cổ thụ, có người
bạn thể hiện một mong ước mà ai cũng chia sẻ, rằng bạn sẽ về dựng một ngôi nhà
bên sông, trồng rất nhiều cau, mà phải là giống cau quê, cây vừa cao hoa vừa
thoảng hương thanh khiết. Cau quê còn là nơi chim sẻ về làm tổ, buổi chiều tối
bầy chim sẻ trở về ríu rít, xôn xao cả một khoảng không nghe mới tuyệt làm sao…
HSB
Đà Nẵng, 2011
Ảnh : Ng. Khắc Phước
HSB
Đà Nẵng, 2011
Ảnh : Ng. Khắc Phước
No comments:
Post a Comment