ĐỌC "HÀ NỘI CŨ" CỦA ĐINH TẤN PHƯỚC - Hoàng Dục

Nhà thơ ĐINH TẤN PHƯỚC

Mấy ngày này, tôi nhận nhiều thư của một em học trò cũ đang ở Hà Nội. Em bảo thích Hà Nội, có khi đang sống ở Hà Nội mà lại nhớ Hà Nội nữa. Tình cảm em dành cho Hà Nội thật sâu sắc và mãnh liệt làm tôi nhớ bài thơ Hà Nội cũ của Đinh Tấn Phước trong tập thơ “Gió mùa” mà bạn tặng đã lâu.

   

có một Hà Nội rất cũ

như bờ đê

chiều Yên Phụ

           lối mòn gót cỏ

gánh hàng hoa tan chợ đi về

có một Hà Nội rất xưa

như là cổ tích

những mái đình cong võng điệu thời gian

một Hà nội rêu phong

ven dòng sông Tô Lịch

ông đồ nho vẽ chữ

           bán bên đường

có một Hà Nội mùa đông

những cây bàng đỏ bầm chết rét

tiếng dương cầm lạnh ngắt

rơi từng giọt khói sương

có một Hà Nội rất thơ

như mùa thu và giọng nói

một Hà Nội cửa ô, một Hà Nội ả đào

ba mươi sáu phố phường

        bờ hồ liễu rủ…

anh vẫn yêu Hà Nội cũ

chưa cầu Thăng Long

không xe cộ ngợp trời

không nhà mái bằng

không chợ người khổ lụy…

khi Hà Nội còn trong anh… rất trăng!

         Tập thơ "Gió mùa" của Đinh Tấn Phước do Nxb Hội nhà văn, Hà Nội xuất bản vào tháng 12 năm 2003. Tập thơ có ba bài biểu lộ cảm xúc của tác giả về Hà Nội, đó là “Hà Nội cũ”, “Thu Hà Nội” và “Hà Nội”, nhưng tôi thích nhất là “Hà Nội cũ”, bởi tôi có cảm giác tác giả qua bài thơ này nói hộ lòng tôi.

        Ngay từ đầu, chỉ thoạt đọc tựa đề “Hà Nội cũ”, tôi cũng cảm thức được cảm hứng sáng tạo của tác giả. Xưa nay, nói đến cảm hứng sáng tác văn chương, người ta thường khẳng định chắc nịch rằng, sáng tạo văn học là một cảm xúc hoài niệm, hoài cổ. Có lẽ cũng không cần bàn cãi gì điều này vì cái lí nó sờ sờ ra đấy. Ngoại trừ những tác phẩm khoa học giả tưởng, còn tất cả mọi tác phẩm thuộc các thể tài văn học đều tái hiện – tái tạo hiện thực cả. Cho nên, không phải ngẫu nhiên chút nào khi cụ Nguyễn Du lại viết : “Những điều trông thấy mà đau đớn lòng”. Viết là thể hiện tình cảm, bày tỏ thái độ của người tạo tác trước hiện thực đang phơi mở trước mắt nhà thơ.  Nói cho cùng, sáng tác là nhớ lại những gì đã diễn ra trong hiện thực qua cái nhìn của người cầm bút, rồi biểu hiện nó bằng hình tượng với công cụ là ngôn từ nhằm gởi gắm một tình cảm thẩm mĩ nào đó đến người đọc ở tương lai. Nhưng với Đinh Tấn Phước thì có khác, đó là sự nhớ lại trong nhớ lại, đó là nỗi hoài nhớ được bao bọc trong hồi ức tuổi xưa. Không thế, sao lại có tựa là Hà Nội cũ!

       Tôi nghĩ, tác giả cũng như tôi đã có một Hà Nội cũ qua những tác phẩm của “Tự Lực văn đoàn”, qua thơ ca lãng mạn, qua những bài hát mang màu sắc hoài niệm khắc khoải của những người con Hà Nội đang sống ở miền Nam. Bởi chúng tôi cùng thế hệ, được học dưới mái trường trung học những năm 60 của thế kỉ XX và cùng đặt chân vào giảng đường đại học Huế năm 1971. Cho nên, khi tác giả đến với Hà Nội của thời điểm hiện tại, tâm thức bỗng có một Hà Nội xưa ùa về, chảy tràn thành thơ.

      Bài thơ, với cảm xúc ấy nên mới có cấu trúc đối lập một Hà Nội xưa và nay, một Hà Nội qua những trang viết, qua những giai điệu lãng mạn với một Hà Nội hiện thực không như là mơ. Và cũng vì thế mà cấu trúc đối lập ấy không cân đối chút nào. Cảm xúc thơ nghiêng về Hà Nội xưa, Hà Nội của kí ức đẹp; còn Hà Nội nay tác giả chỉ tái hiện qua một khổ thơ ngắn.

     Qua những khổ thơ đầu, những vẻ đẹp của Hà Nội xưa hiện hình cùng một kiểu lập ý : “có một Hà Nội rất… như là…”  và qua sự tăng tiến của ngôn từ : “rất cũ”, “rất xưa” và “rất thơ”. Chính những phương thức nghệ thuật này đã xếp bức màn thời gian lại cho ta chiêm ngưỡng một Hà Nội đẹp như cổ tích, mang màu sắc cổ điển. Để rồi ta cảm giác như lạc vào một mê cung Hà Nội thơ,  một Hà Nội của thi hứng, của cảm xúc trữ tình. Ta như bâng khuâng giữa “chiều Yên Phụ”, bâng khuâng thả hồn theo : “lối mòn gót cỏ – gánh hàng hoa tan chợ đì về”. Ta nghe hồn mình buông chùng mềm mại theo “những mái đình cong võng điệu thời gian” soi bóng xuống dòng Tô Lịch. Ta say mê ngắm nét bút “như phượng múa rồng bay” của ông đồ nho đang “vẽ chữ bán bên đường”. Ta cũng thả hồn bay theo chiếc lá vàng thu bên Hồ Tây liễu rủ và :  

 

… giọng nói

một Hà Nội cửa ô, một Hà Nội ả đào

ba mươi sáu phố phường

                bờ hồ liễu rủ…

      Hà Nội lung linh trong kí ức được hình thành từ trang văn đã học đã đọc, từ ước mơ là thế.

      Bên cạnh Hà Nội rất thơ lại chen ngang một Hà Nội :

anh vẫn yêu Hà Nội cũ

chưa cầu Thăng Long

không xe cộ ngợp trời

không nhà mái bằng

không chợ người khổ lụy…

      Khổ thơ khẳng định để phủ định. “Anh vẫn yêu Hà Nội cũ” có nghĩa là anh không có một chút tình cảm nào với Hà Nội thực tại, của thời hiện đại, của buổi kinh tế thị trường. Nói như thế không có nghĩa là Hà Nội hiện đại không đẹp. Hà Nội ngày nay vẫn có nét đẹp riêng, nhưng không thể thay thế được vẻ đẹp đã  làm tổ rất lâu trong kí ức tác giả. Đọc khổ thơ này tôi càng thấy rõ cảm xúc của tôi qua tâm tình của tác giả. Năm 1978, tôi lần đầu đến Hà Nội và sau đó trở lại nhiều lần nữa, ngắn thì một tuần, dài thì một tháng. Tôi đã ngỡ ngàng thấy một Hà Nội không trùng khít với  Thăng Long trong những trang văn tôi đã đọc, qua những giai điệu mượt mà tôi đã nghe. Những gì tôi chứng kiến là một Hà Nội thời bao cấp, một Hà Nội thời kinh tế thị trường, bùng nổ việc xây dựng cơ sở hạ tầng, nhà chóp, chợ người đường Giảng Võ,… Cho nên, dù tôi biết Hà Nội nay vẫn đẹp nhưng tôi vẫn đồng điệu với những chữ “không”, chữ “chưa” trong khổ thơ. Và tôi vẫn giữ mãi một lòng yêu Hà Nội cũ như Đinh Tấn Phước, khi bạn khép lại bài thơ, cũng là chốt lại một thái độ, một cái nhìn nghệ thuật về Hà Nội trong thơ:

khi Hà Nội còn trong anh… rất trăng!

     Câu thơ là một khổ thơ, nhưng không tạo cảm giác chông chênh, ngược lại vẫn cân bằng bởi có sự thống nhất tư tưởng, tình cảm của tác giả. Cho dù, thời gian có chảy trôi, không gian có đổi dời, trong tâm hồn của tác giả vẫn luôn hằng hữu một Hà Nội “rất trăng”.

      Và đó cũng là một Hà Nội trong tôi.

  

   HD, 4-12-2011