Văn Nghệ Quảng Trị: LẠI BÀN VỀ "BÓNG TÀ HUY BAY"

Thursday, December 12, 2019

LẠI BÀN VỀ "BÓNG TÀ HUY BAY" - Nguyên Lạc

Nhà thơ Nguyên Lạc

LẠI BÀN VỀ "BÓNG TÀ HUY BAY"

Nguyên Lạc

Tôi xin ghi lại những gì đã viết ở bài trước* có liên hệ đến hai chữ "Tà Huy"

I. Tà huy

Tà huy: The setting sun, sun set, sun đown - Tiếng Anh

1. Kết hợp Tà huy có thể hiểu trên cơ sở ghép nghĩa của các thành tố tạo nên nó:

Tà huy do ghép 2 chữ: Tà và Huy

-Tà 斜 : lệch, vẹo, nghiêng, xiên, chéo, dốc

- Huy 暉 :Ánh sáng (mặt trời), nắng, ánh nắng

Nghĩa của cả kết hợp Tà huy giống như Tà dương

- Ánh mặt trời chiều ngả về tây -Từ điển trích dẫn

- Ánh nắng nghiêng của buổi chiều.- Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

II. Về "Bóng tà huy bay"

- Tà huy, ánh sáng mặt trời chiiếu rọi vào cây cối, nhà cửa, núi đồi vân vân... tạo ra những bóng nghiêng. Do mặt trời chiều từ từ lặn, các bóng từ từ nghiêng thêm, nếu có thế nói là đi, chạy dần trên mặt đất, hoặc lên/ xuống trên mặt đứng như bức tường, núi...; sao gọi là bay được mà viết là "bóng tà huy bay"?

Viết "Bóng tà huy nghiêng" thì có thể chấp nhận được.

Hoặc:

- Viết TÀ HUY BAY - không có chữ BÓNG - như cụ Bùi giáng thì hay:

Em về giũ áo mùa sa

Trút quần phong nhụy cho TÀ HUY BAY - Bùi Giáng

- Xin được thưa thêm, nếu câu thơ được viết như thế này thì "đắc địa": "Áo tà huy bay": Áo em màu nắng chiều đang bay không đẹp sao? Cũng như thi sĩ Nguyên Sa đã từng viết tương tự:

"Là áo sương mù hay áo em?"

III. Lại bàn về "Bóng tà huy bay"

Có nhiều phản biện về cụm chữ "Bóng tà huy bay" nên hôm nay tôi muốn cùng các bạn bàn rõ thêm về cụm chữ này.

Hai chữ quan trọng cần xét trong cụm chữ này là BÓNG và BAY

1. BÓNG

Bóng có thể là:

- Bóng dáng như : Bóng chim, bóng em - bóng người con gái, bòng chàng - bóng người con trai ... vân vân.

- Bóng do ánh sáng chiếu rọi vào vật cản in trên NỀN như: Bóng cây, bóng nhà... vân vân.

Riêng về BÓNG NẮNG: Vì nắng trong suốt nên không thể là vật cản, lại nữa nó không thể tự chiếu nó để tạo ra bóng. Ta chỉ biết bóng của nắng thông qua bóng cây, bóng lá, bóng nhà. v.v...

2. BAY

- Muốn bay được thì phải có khoảng không thoáng để dịch chuyển. Thí dụ: Chim bay, mây bay, chiếc máy bay/ phi cơ bay...

Bạch vân thiên tải không du du

- Nếu vật dính vào mặt đất hay cái gì đó thì không bay được

Thí dụ

. Chim đậu (dính) trên cành cây, dây điện đường... thì không gọi là chim bay.

. Chiếc phi cơ nằm, chạy trên phi đạo nghìa là còn dính trên NỀN đất thì không gọi là bay được, chỉ khi nào nó rời phi đạo tung vào trời không.

3. BÓNG BAY

Ta phân biệt hai trường hợp:

- Nếu BÓNG với nghĩa BÓNG DÁNG thì có thế bay được. Thí dụ như: Bóng chim bay, bóng em bay - hình dáng mây/ sương giống người tình bay.

- Nếu BÓNG là do ánh sáng chiếu rọi vào vật cản in trên NỀN thì không thể bay, chỉ dịch chuyển gần xa - nếu NỀN ngang, lên xuống - nếu NỀN nghiêng/đứng.

4. TÀ HUY BAY

Vì ánh sáng mặt trời / nắng là khoảng không gian lớn không có sự dịch chuyển, chỉ có mây dịch chuyển: Tại A nắng rọi mây khỏang A, dịch chuyển tới B nắng rọi mây khoảng B, tại C cũng vậy . vân vân, vì vậy ta tưởng rằng nắng bay, thật ra nắng vẫn không thay đổi, chỉ có mây bay.

Và nên nhớ nắng chỉ rọi mây, "cho màu" mây chứ không phải là cái BÓNG của nắng vì nắng trong suốt đău phải là vật cản.

5. BÓNG TÀ HUY

- Xin nhắc lại: Bóng do ánh sáng chiếu rọi vào vật cản in trên NỀN và Tà huy = nắng nghiêng/ xiên.

Nắng/ ánh sáng mặt trời trong suốt - là một tập hợp 7 màu : Đỏ, cam, vàng, lục, lam, chàm và tím - màu của nó ta thấy là do sự khúc xạ qua "lăng kính" sương lúc sáng hoặc chiều. Vì trong suốt nên tự nó không thể là vật cản. Ta biết được BÓNG TÀ HUY nhờ thông qua bóng cây, bóng lá, bóng nhà vân vân... Vì mặt trời chiều dịch chuyển nên các bóng này cũng dịch chuyển.

- Sẵn đây tôi xin đóng góp thêm vài lời này:

Trong “Tây sương kí” có câu:

“Liễu ti trường ngọc thông nan hệ,

Hận bất sai sơ lâm quải trụ tà huy”

Nhượng Tống dịch:

Rừng thưa ơi! có thương ta?

Vì ta, mi níu bóng tà lại nao!

Trong bài thơ Vân Mộng tôi có viết:

Dang tay cố níu bóng tà huy

Thấy em tóc xõa dáng xuân thì

Mạn phép giải thích câu thơ tôi dùng:

Tà huy là ánh nắng chiều, rọi vào các vật. Vì mặt trời từ từ lặn nên bóng các vậ̣t từ từ đi/chạy, tác giả muốn níu lại bóng - bóng này có thể là bóng liễu rũ có dạng tóc xõa, có nghĩa là không muốn cho đêm đến vội, cũng như không muốn thời gian qua mau, không muốn "đêm cuộc tình", không muốn "đêm cuộc đời"(= chết ) . "Níu" vì "bóng tà huy" đang đi/ chạy xa trên mặt đất, chứ tác giả không dùng chữ "với", vì "với" dùng cho vật ngoài tầm tay, vật đang bay: "Bóng tà huy bay".

6. BÓNG TÀ HUY BAY?

-- BÓNG TÀ HUY = BÓNG NẮNG NGHIÊNG ta biết nhờ thông qua các bóng cây, bóng lá như đã nói trên. Vì các bóng này hiện ra/ dính vào nền ngang, nghiêng hay đứng, nên không thể BAY. Mặt trời dịch chuyển thì các bóng này dịch chuyển: Xa/gần, lên / xuống. BÓNG TÀ HUY/ thông qua bóng cây, bóng nhà ... mà BAY chỉ khi nào cái NỀN/ mặt đất, bức tường... BAY.

Các câu thơ của thi sĩ Bùi Giáng tôi thường gặp TÀ HUY, TÀ HUY BAY, BÓNG TÀ HUY, chứ chưa thấy câu thơ nào có chứa cụm chữ BÓNG TÀ HUY BAY. Nếu vị nào có gặp, xin vui lòng chỉ ra, rất cám ơn.

-- Thật tình, tôi không dám sử dụng cụm chữ BÓNG TÀ HUY BAY, xin dành cho các các thi sĩ "cao nhân" khác.

-- Thử xét các câu thơ sau đây của bài thơ mà bạn XY đã dẫn chứng với tôi rằng ông thi sĩ đã dùng cụm chữ BÓNG TÀ HUY BAY:

Chiều Đông

Dệt mộng mình ta

Buồn rơi lặng lẽ

Bóng Tà Huy bay

Phan Cát Linh

Ngoài nghĩa Bóng Tà Huy "bay" như tôi đã bàn luận trên, theo bạn XY bay còn có nghĩa khác:

- Bay có nghĩa là biến mất. "Bóng Tà Huy bay" muốn nói bóng chiều biến mất - Tức là đêm đã phủ xuống.

Tôi xin trả lời:

- Nếu như ý bạn nói bay là biến mất, vậy thay vì dùng chữ BAY, ta dùng chữ PHAI câu thơ hay hơn, nhiều nghĩa hơn và nhờ nó ta giải quyết cả luôn vấn nạn chữ BÓNG. Tại sao?

- Vì đêm đến/ xuống từ từ, màu nắng PHAI, nhạt từ từ chứ đâu có biến mất nhanh/bay. PHAI này còn còn gợi nhớ đến phai phôi của tình, phai tàn của thời gian.

- PHAI thay chữ BÓNG sẽ làm mất chữ BÓNG BAY, không còn vấn nạn về chữ BÓNG nữa. Câu thơ viết lại như sau hay gấp nhiều lần: "Bóng Tà Huy PHAI"

7. CỤM CHỮ "BÓNG TÀ HUY BAY" LÀ SÁNG TẠO?

Có ý kiến của bạn XY cho rằng cụm chữ "Bóng tà huy bay" là sáng tạo (?)

Đây là lời của bạn đó:

a. Không thể nói: chỉ vì Bùi Giáng không dùng từ BÓNG TÀ HUY BAY, nên không ai được thêm bớt của cụm từ TÀ HUY BAY... (xuất phát điểm). Văn học nghệ thuật là sáng tạo, sao có sự hà khắc ở đây? - XY

b. TÀ HUY BAY (do cảm thức, tâm cảm) thì BÓNG của TÀ HUY cũng BAY (do cảm thức, tâm cảm) sao "bắt buộc" chỉ có "CHẠY, DÂNG, RƠI hay RỤNG" thôi... theo cách suy luận định kiến một chiều. Bóng cũng bay chẳng hạn "bóng chim bay" – XY

Tôi xin trả lời từng mục:

a. Tôi ghi ra đầy đủ câu tôi đã nói"Tôi chưa bao giờ gặp bài thơ nào của BG có cụm chữ BÓNG TÀ HUY BAY, chỉ có TÀ HUY BAY hay BÓNG TÀ HUY, còn ông thi sĩ nào hơn BG thì tôi không biết."

- Tôi trả lời trên vì thấy bạn XY đã dẫn chứng các ông thi sĩ A, B, C … đã có dùng BÓNG TÀ HUY BAY coi như là mẫu để chứng minh với tôi, tôi không đồng thuận thì nói tôi "hà khắc".

Đây là quan niệm riêng của tôi. Lại nữa, trong bài viết tôi cũng thường nói: "không phải tất cả mọi điều của người trước viết/ nói là đúng, trừ các ông Thánh". Vậy là tôi hà khắc, một chiều sao?

- Bóng chim bay thì đã giải thích trên

b. Về sáng tạo:

- Sáng tạo trong ngôn ngữ thơ là tạo ra những chữ mới không ai đã sử dụng trước. Lấy một cụm chữ của người trước, người có tiếng rồi gán ghép thêm chữ , đôi khi khiến nghì̃a mù mờ là sáng tạo?

Thí dụ trên: Bùi Giáng đã dùng cụm chữ TÀ HUY BAY rất tuyệt vời - Nắng chiều bay/ chiều bay. Bây giờ ghép thêm vào chữ BÓNG vào, cho là cùng nghĩa - "chiều bay" là sáng tạo sao?. Các nhà phê bình tiền bối có nói: "Trong các câu văn thơ, nếu bớt được chữ mà câu vẫn nguyên nghĩa thì nên làm. Câu càng gọn càng hay". Ở đây lại ghép thêm chữ, than ôi.

Ghép chữ BÓNG vào để thành BÓNG TÀ HUY BAY cũng giống như ta viết "sông Hậu giang" "sông Tiền giang" - dư chữ: Giang là sông, dùng một trong hai, sao phải dùng cả hai ?

- Lại nữa, BÓNG (do ánh sáng chiếu tạo thành) CHIỀU - ta biết được thông qua bóng cây, bóng lá, nói chung là bóng vật cản - như đã nói trên - chúng "dính" vào nền thì làm sao bay? TÀ HUY BAY một mình nó cùng đủ nghĩa CHIỀU BAY rồi, vì "màu nắng" hiện lên trên mây và mây dịch chuyển như đã nói. "Màu nắng" này không phải là cái BÓNG của nắng, với BÓNG nghĩa giải thích trên.

8. PHẦN PHỤ LỤC

Rất là thích thú cùng bạn Phú Đoàn và các bạn khác "thương thảo" để tiến bộ. Tất cả điều tôi muốn nói đều có trong các phần trên, nên tôi không bàn thêm. Tuy nhiên, để trả lời các phản biện của bạn, tôi chỉ muốn "nhấn mạnh" thêm ý này của riêng mình về chữ BÓNG - nó cũng đã được nói trong bài:

- BÓNG = BÓNG DÁNG (Bd) vật, ta thấy được- trừ những "vật trong suốt"

- BÓNG (B ) = Cái BÓNG được tạo ra trên NỀN khi ánh sáng chiếu rọi "vật cản". Nên nhớ ở đây "vật cản" phải là thật, nếu trong suốt, chân không thì không tạo BÓNG.

1. Bd như con chim, phi cơ... thì có thể BAY, tuy nhiên B của chúng, do ánh sáng chiếu hiện trên NỀN, không BAY được vì chúng "bị dính" vào nền ngang/ nghiêng/ ̣đứng như đã nói trong bài.

2. Vì NẮNG trong suốt nên ta không thấy được Bd nó, ta chỉ nhận biết Bd của nó thông qua "màu nắng" hiện ở các đám mây. Mây bay thì "màu nắng" bay theo. Tuy nhiên "màu nắng" không phải là Bd thật sự của nắng = Tà Huy. Nó cũng không phải là B.

3 NẮNG = Tà Huy vì trong suốt và cũng không thể tự chiếu rọi nó, nên như đã nói, nó không có B thật sự, ta chỉ biết B của nó thông qua bóng cây, bóng lá v.v..Dĩ nhiên những bóng cây, bóng lá này hiện, dính vào nền nên BÓNG NẮNG/ BÓNG TÀ HUY không thể BAY như ̣đã nói về mục BAY trong bài viết

Tóm lại TÀ HUY BAY là đúng, BÓNG TÀ HUY - bóng theo nghĩa B - không thể BAY, sử dụng BÓNG TÀ HUY BAY theo chủ quan tôi không chính xác.

4. Có một anh bạn cùng nhóm với tôi trong vụ giải oan cho thi hào Nguyễn Du trong một bài viết gần đây có dùng cụm chừ BÓNG TÀ HUY LẠNH, tôi thêm cả luôn BÓNG TÀ HUY NÓNG: Đó là sử dụng cụm từ đúng, còn nếu bạn dùng BÓNG TÀ HUY BAY là không chính xác. Tại sao?

- Như đã bàn trên, BÓNG (B) TÀ HUY chỉ biết được thông qua bóng lá, bóng cây... tự nó TÀ HUY/NẮNG trong suốt và không thể "tự chiếu rọi" để tạo ra BÓNG mình. Những bóng cây, bóng lá ... này hiện trên nền tuyết lạnh hoặc nền hè nóng... thì thì ta nghĩ những BÓNG TÀ HUY này lạnh /nóng. Có thể nói luôn khi "tâm" ta lạnh/ nóng thì ta thấy những BÓNG TÀ HUY này cũng lạnh / nóng. Đó là cảm xúc. BÓNG TÀ HUY (B) theo tôi dứt khoát không thể nói BAY - thị giác - vì bóng cây/ lá "hiện/dính" vào nền.

Chào bạn cùng lời chúc sức khỏe

III. Lời kết

Để kết bài viết này, tôi xin được ghi lại những lời này:

- Thơ văn viết ra mà người đọc không cảm, không hiểu là lỗi ở tác giả.

- Chưa chắc tất cả mọi điều của người "đi trước" "người có tiếng" đưa ra là đúng, ngoại trừ các ông Thánh.

Nguyên Lạc

...........

[*] VÀI Ý VỀ CHỮ DÙNG TRONG THƠ (8) - Nguyên Lạc

https://phudoanlagi.blogspot.com/2019/11/vai-y-ve-chu-dung-trong-tho-8-nguyen-lac.html

2 comments:

Bâng Khuâng said...: - Từ ngữ “BÓNG TÀ HUY” làm cho tôi có cảm nhận sự “đài các”, “trang trọng” và “kiểu cách” của văn chương hàn lâm...

- Từ ngữ “BÓNG TÀ”, “BÓNG CHIỀU” mà nhà thơ Nguyễn Du dùng nghe dung dị nhưng lại thấm đẫm hồn Việt:

“Bóng tà như giục cơn buồn,
Khách đà lên ngựa, người còn ghé theo.
Dưới cầu nước chảy trong veo,
Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha”.
*
“Một vùng cỏ áy bóng tà,
Gió hiu hiu thổi một vài bông lau”.
(Truyện Kiều - Nguyễn Du); December 12, 2019 at 3:58 AM
Bâng Khuâng said...: BÓNG NẮNG:

Bóng nắng: Ánh nắng (tiếng Anh: The sunlight)

“Bóng nắng in trên sàn, bóng nắng tót lên vách, bóng nắng đôi khi sa vào trong một hốc nhỏ rồi xô nhau nhảy nhót trong vũ điệu sớm mai, bóng nắng chiếu qua ô cửa”.

“Bóng nắng dọi trứng gà bên vách…”
(Hàn Nho Phong Vị Phú- Nguyễn Công Trứ)

*
HOÀNG HÔN:

Hoàng hôn hay còn gọi là chiều tà (tiếng Anh: sunset)
Hoàng hôn hay còn gọi là chiều tà chỉ một khoảng thời gian kể từ ngay sau khi Mặt Trời lặn cho tới khi trời tối hẳn (buổi tối).
Nó là khái niệm gắn liền với vị trí biểu kiến của Mặt Trời ở phía dưới đường chân trời, trong tiếng Việt còn có các tên gọi như nhá nhem, chạng vạng, nhá nhem tối, tối nhọ mặt người, Hán-Việt: bàng vãn, bạc mộ...

*
BÓNG NẮNG CHIỀU:

Ánh nắng chiều, bóng nắng chiều (tiếng Anh: evening sun)

*
RÁNG CHIỀU:

Hiện tượng ánh sáng mặt trời lặn, phản chiếu vào các đám mây, làm cho một khoảng trời sáng rực, nhuộm màu vàng đỏ hay hồng sẫm

*
CẦU VỒNG:

Cầu vồng là hiện tượng quang học thiên nhiên mà bản chất là sự tán sắc ánh sáng Mặt trời khi khúc xạ và phản xạ qua các giọt nước mưa. Cầu vồng thực ra có rất nhiều màu sắc, trong đó có 7 màu sắc nổi bật là đỏ, cam, vàng, lục, lam, chàm, tím.

*
Qua các định nghĩa trên, ta thấy ánh nắng (bóng nắng), cầu vồng, ánh nắng chiều (bóng nắng chiều), ráng chiều, ánh hoàng hôn (ánh chiều tà, bóng tà) thì ánh nắng có lúc chiếu hoặc phản chiếu lên NỀN TRỜI. Ánh nắng mặt trời của ráng chiều, của cầu vồng chính là BÓNG NẮNG in trên NỀN TRỜI có đủ màu sắc chứ không hẳn trong suốt, “thắm”, “vàng vọt”

Nhà thơ Vương Bột nổi tiếng với câu thơ:

“Lạc hà cô vụ dữ tề phi”
“Ráng chiều với con cò lẻ cùng bay”.

Ráng chiều bay, tà huy bay…

Ánh hoàng hôn (hay ánh chiều tà) với vị trí biểu kiến của Mặt Trời ở phía dưới đường chân trời, đang chiếu ngược lên NỀN TRỜI, Xuân Diệu rất tinh tế khi viết:

“Chín mùi cây cau song song vụt lên, giữ sáng ở trên đầu như những cây nến khổng lồ.
“Ánh vàng nhạt cứ bớt mãi, có ai kéo về trời để thắp các vì sao. Tàu lá cau trỗi nhất gượng bám chút bụi mặt trời”
“... Không còn cái gì rõ nữa. Bóng chập chững, mọi vật mập mờ, bảng lảng, đương rung rinh. Mây rách từ đâu lê tới những mảnh đen thất thểu, thêm vào cái cảm giác không đều; giữa không trung, dường như có những chụm bóng đặc BAY lởn vởn”
“Bóng càng lên mau, càng đậm mãi, xuất tự đất đen, trong khi ở sát da trời, còn mơ hồ ánh sáng. Trí tôi thấy, tuy mắt tôi không, những lớp bóng càng ở trên càng nhạt một tý, và cái đen tối cứ lên hoài, cho đến lúc ngập cả trời cao.”
(Xuân Diệu)

Bóng tà bay, tà huy bay…; December 12, 2019 at 4:10 AM

Văn Nghệ Quảng Trị

Chúc Mừng Năm Mới

Thursday, December 12, 2019

LẠI BÀN VỀ "BÓNG TÀ HUY BAY" - Nguyên Lạc

2 comments:

Contributors

Total Pageviews