Ngọc Châu - GIỚI THIỆU TẬP "108 BÀI THƠ ĐƯỜNG CHỌN DỊCH" của dịch giả Phạm Đình Nhân

Ngọc Châu 
GIỚI THIỆU TẬP

"108 BÀI THƠ ĐƯỜNG CHỌN DỊCH"

của dịch giả Phạm Đình Nhân

(do NXB Văn Học vừa xuất bản quí 2 năm 2013)

Dịch giả Phạm Đình Nhân là Chủ tịch Quỹ Giải thưởng Phạm Thận Duật, nguyên Phó Giám đốc Trung tâm UNESCO Thông tin tư liệu LS&VHVN, hiện ở 110 Ngõ 158 Ngọc Hà, Ba Đình, Hà Nội

Năm nay bác đã trên 80 tuổi, thuộc vào lớp người "xưa nay hiếm". Hiếm vì là nhà thơ cao tuổi đã đành, nhưng hiếm nhất chính là vi bác thông hiểu Hán tự. Lớp người như bác đúng là càng ngày càng ít đi đối với đất nước chúng ta hiện nay. Vậy nên khi nhận được tập "108 BÀI THƠ ĐƯỜNG CHỌN DỊCH" của bác gửi tặng tôi nghĩ mình có trách nhiệm phải giới thiệu càng rộng rãi càng tốt tới mọi người yêu thơ - nhất là với những người yêu thích thơ luật Đường (TLĐ), hiện đang sinh hoạt ở rất nhiều Câu lạc bộ TLĐ trên toàn quốc. Cũng là góp phần nhỏ vào việc lưu giữ cho thế hệ sau một tài liệu tham khảo cho kho tàng thơ Đường thu thập được từ trước đến nay.

Tập thơ gồm 108 bài thơ chọn dịch, chia làm hai phần.
Phần thứ nhất gồm 50 bài thơ Đường của 30 nhà thơ Trung quốc xếp theo vần A-B-C, phần thứ hai gồm 58 bài thơ chữ Hán của 36 nhà thơ Việt Nam xếp theo thời gian.
Tuy người giới thiệu có được học 6 năm Trung văn ở trường phổ thông nhưng từ ngày ấy đến nay ít dùng, tri thức về Hán học rất hạn chế nên chỉ mong muốn được giới thiệu tới nhiều độc giả mà không dám luận bình gì về các bản dịch. Phần này xin giành cho người đọc có những phẩm bình sau khi đọc tác phẩm thơ của dịch giả Phạm Đình Nhân (mail của bác Nhân: (phdinhnhan@gmail.com ), điện thoai: 04.37221708 – 0987552467
Do dung lượng tập thơ khá dài nên mỗi lần chỉ giới thiệu từ 1 đến 2 tác giả, Ngọc Châu cũng mạn phép làm theo người xưa là góp thêm một số bản dịch của mình chỉ để cho sự cảm nhận bài thơ nguyên tác được phong phú hơn mà thôi.

1. BẠCH CƯ DỊ

(772 – 846)

                        Bạch Cư Dị, tự Lạc Thiên, hiệu là Hương Sơn cư sĩ, sinh vào năm thứ 7 niên hiệu Đại Lịch đời Đường. Ông là nhà thơ nổi tiếng, dòng dõi tướng Bạch Khởi nhà Tần, người quê phủ Thái Nguyên, tỉnh Sơn Tây (Trung Quốc). Sinh tại huyện Tân Trịnh, tỉnh Hà Nam. Đỗ tiến sĩ năm 28 tuổi. Làm quan nhiều nơi, về kinh làm việc được phong Hàn lâm Học sĩ, rồi được phong chức Thái tử Tả tán thiên Đại phu. Bị kẻ xấu vu hại nên ông bị giáng làm Tư mã Giang Châu thuộc huyện Cửu Giang, tỉnh Giang Tây. Sau đó được phục chức và đổi làm Thứ sử Hàng Châu thuộc tỉnh Triết Giang, rồi Tô Châu thuộc tỉnh Giang Tô. Ít lâu sau được phong làm Thái tử Thiếu phó, tước Phùng Dược hầu. Về hưu với hàm Thượng thư Bộ Hình, mất vào năm 846, thọ 75 tuổi. Tác phẩm để lại gồm 3.840 bài thơ văn.

1. ĐÔNG DẠ VĂN TRÙNG

Nguyên tác :  冬  夜   聞   蟲

          蟲  聲  冬  思  苦  於  秋

         不  解  愁  人  聞  亦  愁

         我  是  老  翁  聽  不  畏

         少  年  莫  聽  白  君  頭

Phiên âm :  Đông dạ văn trùng

Trùng thanh đông tứ khổ ư thu,

Bất giải sầu nhân văn diệc sầu.

Ngã thị lão ông, thính bất úy,

Thiếu niên mạc thính, bạch quân đầu.

             

          DỊCH THƠ

Bản gốc do bác Phạm Đình Nhân dịch năm 2003:             Đêm đông nghe tiếng dế Dế than rên siết giữa đêm đông, Kẻ chẳng buồn thêm nặng nỗi lòng. Ta vốn lão ông, nghe chẳng  sợ, Trẻ nghe, đầu tóc bạc như bông.

Bản Ngọc Châu mới dịch thêm Tiếng Dế đêm đông                    Đêm đông tiếng dế kêu than Không buồn cũng thấy lòng man mác buồn Ta già chẳng chút hãi hơn Trẻ nghe đầu tóc xạc sờn bạc ra.

2. CHU TRUNG DẠ VŨ

Nguyên tác :     舟 中  夜  雨

江  雲  黯  悠  悠

江  风  冷  修  修

夜  雨  擿  船  背

夜  浪  打  船  頭

船  中  有  病  客

左  降  向  江  州

Phiên âm :   Chu trung dạ vũ

Giang vân ám du du,

Giang phong lãnh tu tu.

Dạ vũ trích thuyền bối,

Dạ lãng đả thuyền đầu

Thuyền trung hữu bệnh khách,

Tả giáng hướng Giang Châu.

          Dịch thơ :

Bản gốc do bác Phạm Đình Nhân dịch năm 2003: Trong thuyền một đêm mưa Mây sông tối âm u, Gió sông lạnh vi vu. Mưa đêm mái thuyền thấm, Sóng đêm vỗ mạn thuyền. Trong thuyền có người bệnh, Bị giáng về Giang Châu.

Bản Ngọc Châu mới dịch thêm Đêm mưa  dưới thuyền               Âm u mây tối trên sông Vi vu gió ướp lạnh đông sông dài Mái thuyền thấm nước mưa dai Sóng đêm nhóc nhách vỗ hoài mạn nghiêng Trong thuyền người bệnh lặng im Cách quan, lệnh giáng về miền Giang Châu.

3. XUÂN ĐỀ HỒ THƯỢNG

 Nguyên tác :                春  題  胡  上

              胡  上  春  来  似  畫  圖

              亂  蜂  圍  嬈  水  平  鋪
              松  排  山  面  千  重  翠

月  點  波  心  一  顆  珠

碧  毯  綫  頭  抽  早  稻

青  羅  裙  帯  展  新  蒲

未  能  拋  得  杭  州  去

一  半  勾  溜  是  此  湖

Phiên âm :   Xuân đề hồ thượng

          Hồ thượng xuân lai tự hoạ đồ,

          Loạn phong vi nhiễu thuỷ bình phô

          Tùng bài sơn diện thiên trùng thúy

          Nguyệt điểm ba tâm nhất khoả châu

          Bích thảm tuyến đầu trừu tảo đạo,

          Thanh la quần đới triển tân bồ.

          Vị năng phao đắc Hàng Châu khứ,

          Nhất bán câu lưu thị thử hồ.

    Dịch thơ :      

Bản gốc do bác Phạm Đình Nhân dịch năm 2007: Đề thơ xuân trên hồ Xuân đến mặt hồ tựa bức tranh, Nước trong lặng lẽ núi vây quanh Thông đan lưng núi, nghìn trùng thắm, Trăng dọi mặt hồ, hạt ngọc xanh. Lúa sớm đầu đường như trải thảm, Cỏ non cuối bãi tựạ dăng mành. Vì chưa dứt bỏ Hàng Châu được, Một nửa hồ đây đi chẳng đành.

Bản Ngọc Châu mới dịch thêm:          Thơ xuân viết trên hồ    Hồ xuân đẹp tựa bức tranh Nước trong lặng lẽ vây quanh núi đồi Ngàn thông lưng núi rực ngời Sáng trong trăng rọi châu rơi mặt hồ Đầu đường lúa thảm nhấp nhô Cỏ non cuối bãi lô xô dăng mành Hàng Châu dứt bỏ không đành Nửa hồ xuân mãi loanh quanh khó rời.

4. LÂM GIANG TỐNG HẠ CHIÊM

Nguyên tác :     臨  江  送  夏  瞻

                   悲  君  老  別  淚  沾  巾
                   七  十  無  家  萬  里  身
                   愁  見  舟  行  風  又  起
                   白  頭  浪  里  白  頭  人

Phiên âm :   Lâm giang tống Hạ Chiêm

Bi quân, lão biệt, lệ triêm cân,

Thất thập vô gia vạn lý thân,

Sầu kiến chu hành phong hựu khởi,
Bạch đầu lãng lý bạch đầu nhân.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              

Dịch thơ :     Bên sông tiễn Hạ Chiêm

                   1. Thương ông, lão tiễn lệ nhoà,

                   Bảy mươi không cửa không nhà độc thân,
                   Buồn theo thuyền lướt gió xuân,
                   Bạc đầu cùng với sóng ngân bạc đầu.

Dịch 2004

2. Thương ông lão tiễn lệ nhòa khăn

Đã bảy mươi mà vẫn độc thân

Gió nổi thuyền đi buồn tiễn biệt

Bạc đầu lẫn sóng bạc đầu ngân

  Dịch 2011

5. TỲ BÀ HÀNH ⁽¹⁾

Nguyên tác :          琵  琶  行

潯 陽 江 頭 夜 送 客 
楓 葉 荻 花 秋 瑟 瑟 
主 人 下 馬 客 在 船 
舉 酒 欲 飲 無 管 弦 
醉 不 成 歡 慘 將 別 
別 時 茫 茫 江 浸 月 
忽 聞 水 上 琵 琶 聲

主 人 忘 歸 客 不 發 
尋 聲 暗 問 彈 者 誰 
琵 琶 聲 停 欲 語 遲 
移 船 相 近 邀 相 見 
添 酒 回 燈 重 開 宴 
千 呼 萬 喚 始 出 來 
猶 抱 琵 琶 半 遮 面 
轉 軸 撥 弦 三 兩 聲
未 成 曲 調 先 有 情 
弦 弦 掩 抑 聲 聲 思 
似 訴 生 平 不 得 志 
低 眉 信 手 續 續 彈 
說 盡 心 中 無 限 事 
輕 攏 慢 撚 抹 復 挑 
初 為 霓 裳 後 六 么 
大 弦 嘈 嘈 如 急 雨 
小 弦 切 切 如 私 語 
嘈 嘈 切 切 錯 雜 彈 
大 珠 小 珠 落 玉 盤 
閒 關 鶯 語 花 底 滑 
幽 咽 流 景 水 下 灘 

水 泉 冷 澀 弦 凝 絕 
凝 絕 不 通 聲 漸 歇 
別 有 幽 愁 暗 恨 生 
此 時 無 聲 勝 有 聲 
銀 瓶 乍 破 水 漿 迸 
鐵 騎 突 出 刀 鎗 鳴 
曲 終 收 撥 當 心 畫 
四 弦 一 聲 如 裂 帛 
東 船 西 舫 悄 無 言 
惟 見 江 心 秋 月 白 
沈 吟 放 撥 插 弦 中 
整 頓 衣 裳 起 斂 容 
自 言 本 是 京 城 女 
家 在 蝦 蟆 陵 下 住 
十 三 學 得 琵 琶 成 
名 屬 教 坊 第 一 部 
曲 罷 曾 教 善 才 服 
妝 成 每 被 秋 娘 妒 
五 陵 年 少 爭 纏 頭 
一 曲 紅 綃 不 知 數 
鈿 頭 銀 篦 擊 節 碎 
血 色 羅 裙 翻 酒 污

今 年 歡 笑 復 明 年 
秋 月 春 風 等 閒 度 
弟 走 從 軍 阿 姨 死 
暮 去 朝 來 顏 色 故 
門 前 冷 落 車 馬 稀 
老 大 嫁 作 商 人 婦 
商 人 重 利 輕 別 離 
前 月 浮 梁 買 茶 去 
去 來 江 口 守 空 船 
繞 船 明 月 江 水 寒 
夜 深 忽 夢 少 年 事 
夢 啼 妝 淚 紅 闌 干 
我 聞 琵 琶 已 歎 息 
又 聞 此 語 重 唧 唧 
同 是 天 涯 淪 落 人 
相 逢 何 必 曾 相 識 
我 從 去 年 辭 帝 京 
謫 居 臥 病 潯 陽 城 
潯 陽 地 僻 無 音 樂 
終 歲 不 聞 絲 竹 聲 
往 近 湓 城 地 底 濕

黃 蘆 苦 竹 繞 宅 生

其 間 旦 暮 聞 何 物 
杜 鵑 啼 血 猿 哀 鳴 
春 江 花 朝 秋 月 夜 
往 往 取 酒 還 獨 傾 
豈 無 山 歌 與 村 笛 
嘔 啞 嘲 哳 難 為 聽 
今 夜 聞 君 琵 琶 語 
如 聽 仙 樂 耳 暫 明 
莫 辭 更 坐 彈 一 曲 
為 君 翻 作 琵 琶 行 
感 我 此 言 良 久 立 
卻 坐 促 弦 弦 轉 急 
淒 淒 不 似 向 前 聲 
滿 座 重 聞 皆 掩 泣 
座 中 泣 下 誰 最 多 
江 州 司 馬 青 衫 濕

Phiên âm :   Tỳ bà hành

         Tầm Dương giang đầu dạ tống khách

         Phong diệp địch hoa thu sắt sắt

         Chủ nhân hạ mã khách tại thuyền

         Cử tửu dục ẩm vô quản huyền

         Túy bất thành hoan, thảm tương biệt

         Biệt thời mang mang giang tẩm nguyệt

         Hốt văn thủy thượng tỳ bà thanh

         Chủ nhân vong quy khách bất phát

         Tầm thanh ám vấn đàn giả thùy ?

         Tỳ bà thanh đình dục ngữ trì

         Di thuyền tương cận yêu tương kiến

         Thiêm tửu hồi đăng trùng khai yến

         Thiên hô vạn hoán thủy xuất lai

         Do bão tỳ bà bán già diện

         Chuyển trục bát huyền tam lưỡng thanh

         Vị thành khúc điệu, tiên hữu tình

         Huyền huyền yểm ức, thanh thanh tứ

         Tự tố bình sinh bất đắc chí

         Đê mi tín thủ tục tục đàn

         Thuyết tận tâm trung vô hạn sự

         Khinh long mạn nhiên mạt phục khiêu

         Sơ vi “Nghê thường”, hậu “Lục yêu”

         Đại huyền tào tào như cấp vũ

         Tiểu huyền thiết thiết như tư ngữ

         Tào tào thiết thiết thác tạp đàn

         Đại châu tiểu châu lạc ngọc bàn

         Gian quan oanh ngữ hoa để hoạt

         U yết tuyền lưu thủy hạ than

         Thủy tiền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt

         Ngưng tuyệt bất thông thanh tiệm yết

         Biệt hữu u sầu ám hận sinh

         Thử thời vô thanh thắng hữu thanh

         Ngân bình sạ phá thủy tương bính

         Thiết kỵ đột xuất đao thương minh

         Khúc chung thu bát đương tâm hoạch

         Tứ huyền nhất thanh như liệt bạch

         Đông thuyền tây phảng tiễu vô ngôn

         Duy kiến giang tâm thu nguyệt bạch

         Trầm ngâm phóng bát sáp huyền trung

         Chỉnh đốn y thường khởi liễm dung

         Tự ngôn: “Bản thị kinh thành nữ

         Gia tại Hà Mô lăng hạ trú

         Thập tam học đắc tỳ bà thành

         Danh thuộc giáo phường đệ nhất bộ

         Khúc bãi tằng giáo Thiện Tài phục

         Trang thành mỗi bị Thu Nương đố

Ngũ Lăng niên thiếu tranh triền đầu

Nhất khúc hồng tiêu bất tri số

Điền đầu ngân bề kích tiết toái

Huyết sắc la quần phiên tửu ô

Kim niên hoan tiếu phục minh niên

Thu nguyệt xuân phong đẳng nhàn độ

Đệ tẩu tòng quân, a di tử

Mộ khứ, triêu lai nhan sắc cố

Môn tiền lãnh lạc xa mã hy

Lão đại giá tác thương nhân phụ

Thương nhân trọng lợi, khinh biệt ly

Tiền nguyệt Phù Lương mãi trà khứ ?

Khứ lai giang khẩu thủ không thuyền

Nhiễu thuyền nguyệt minh, giang thủy hàn

Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự

Mộng đề trang lệ hồng lan can

Ngã văn tỳ bà dĩ thán tức

Hựu văn thử ngữ trùng tức tức

Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân

Tương phùng hà tất tằng tương thức

”Ngã tòng khứ niên từ đế kinh

Trích cư ngọa bệnh Tầm Dương thành

Tầm Dương địa tịch vô âm nhạc

Chung tuế bất văn ty trúc thanh

Trú cận Bồn Giang địa đê thấp

Hoàng lô khổ trúc nhiễu trạch sinh

Kỳ gian đán mộ văn hà vật

  Đỗ quyên đề huyết viên ai minh

  Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ

  Vãng vãng thủ tửu hoàn độc khuynh

  Khởi vô sơn ca dữ thôn địch

  Âu nha trào triết nan vi thính

  Kim dạ văn quân Tỳ bà ngữ

  Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh

  Mạc từ cánh tọa đàn nhất khúc

  Vi quân phiên tác tỳ bà hành

  Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập

  Khước tọa xúc huyền, huyền chuyển cấp

  Thê thê bất tự hướng tiền thanh

  Mãn tọa trùng văn giai yểm khấp

  Tọa trung khấp hạ thùy tối đa ?

   Giang Châu tư mã thanh sam thấp

Dịch thơ :   Khúc Tỳ Bà

Tầm Dương đưa khách canh thâu

Hơi thu hiu quạnh, lách lau tiêu điều

Người xuống ngựa, khách buông chèo

Rượu nồng muốn cạn, sáo diều lại không.

Muốn say ngại biệt nỗi lòng

Trăng soi ánh nước mênh mông giữa dòng

Tỳ bà chợt vẳng trên sông

Chủ nhân nán lại, khách không muốn về

Tiếng đàn theo gió não nề

Đàn ngưng như dục người đi tìm hình

Thuyền bơi theo tiếng đàn tình

Rượu thêm, đèn sáng, tiệc dành khách vui

Khách qua thuyền, thấy ngậm ngùi

Ôm đàn che khuất nửa người tài hoa

Tám dây đàn luyến dạo qua

Nàng đang đưa đẩy khúc hòa quyện bay

Buồn sao từ mấy đầu dây

Than thân trách phận bấy nay đã nhiều

Mày chau, tay gảy phiêu diêu

Nỗi lòng sau trước trăm điều sót sa

Tiếng khoan dìu dặt ngân nga

Nghê Thường đi trước, sau là Lục Yên

Tiếng như mưa đổ thác nghiêng

Lại như trò chuyện những điều nhỏ to

Tiếng cao, tiếng thấp, thăm dò

Hạt châu, mâm ngọc nhỏ to dãi dầu

Nghe như oanh ríu rít nhau

Nghe như tiếng suối chảy mau từ nguồn

Dòng suối lạnh, tiếng đàn ngưng

Ngưng đàn, im cả giọng nhung ngọt ngào

Đàn tình lắng đọng trăng sao

Không thanh mà thắng cao trào hữu thanh

Bình nước bạc vỡ tan tành

Ngựa sắt sô tiếng đao rành như tuôn

Cung dương lựa khúc u buồn

Bốn dây như sé như tuôn mưa sầu

Đông tây thuyền lặng dãi dầu

Chỉ vầng trăng sáng khúc đầu sông trong

Trầm ngâm đàn đã trình xong

Áo xiêm chỉnh đốn những mong tự tình

Rằng : “Xưa vốn kẻ thị thành

Quê hương vốn ở nội thành Hà Mô

Học đàn từ thuở mười ba

Sớm thành tên tuổi tài hoa giáo phường

Gã thiện tài phục cô nường

Thu Nương ghen tức, cả phường ngợi khen

Ngũ Lăng say đắm một phen

Mang bao the gấm chuốc khen tiếng đàn

Vành lược bạc gõ nhịp đàn

Rượu làm hoen ố quần đào nhiều phen

Bao năm vui bén giao duyên

Gió trăng quên cả xuân niên qua dần

Em đi lính, mẹ lìa trần

Sắc xuân biến đổi mất dần tuổi xanh

Cửa ngoài xe ngựa vắng tanh

Liền cùng với khách thương đành kết duyên

Khách buôn ham lợi hám tiền

Phú Lương nay đến mai liền nơi xa

Bên sông nước, một gái già

Trăng thanh, nước chảy biết là về đâu?

Đêm khuya, đơn lạnh u sầu

Phấn son nhòa lệ còn đâu hình hài”

- “Tỳ bà nghe những u hoài

Lại nghe rầu rĩ một hai tự tình

Cùng lận đận cõi u minh

Biết nhau trước đã sau thành quen nhau

Kinh kỳ ta sống bấy lâu

Tầm Dương dưỡng bệnh mong sau yên lành

Tầm Dương  nhạc vốn không sành

Lâu nay chẳng có khúc hành nghe vui

Đất  Bồn Giang vốn lấp vùi

Lau vàng, trúc mọc quanh vùng vươn cao

Mà nghe tiếng ở đâu đâu

Đỗ quyên ríu rít, cuốc sầu thâu đêm

Hoa Xuân sớm, ánh trăng êm

Một mình với chén rượu riêng một mình

Chẳng đàn ca, chẳng sáo tình

Muốn nghe tiếng nhạc thực tình có đâu

Đêm nay tiếng nhạc vui sao

Tưởng như tiên hát ngọt ngào bên tai.

Hãy ngồi lại trổ thêm tài

Ta vì nàng sẽ soạn bài cầm ca.”

Cảm hoài nàng tạ lời ta

Bèn ngồi so lại dây đà kịp ngân

Nghe u uất khác mọi lần

Tiệc hoa lệ rớt tuôn dần xuống mâm

Lệ sao chan chứa âm thầm

Giang Châu tư mã áo đầm châu xa

                                        Dịch năm 2010

(Còn tiếp)

Ngọc Châu giới thiệu

VNQT: Vì có table và chữ Hán nên chúng tôi giữ phần lớn format của bản gốc từ email của tác giả.