GÁC CU LÀ NGU - phiếm luận của Chu Vương Miện

Thế gian thường nói "thông minh nhưng chậm hiểu", kẻ viết bài phiếm luận này thì chỉ hoàn toàn chậm hiểu, hoàn tòan không có một chút thông minh nào. Tính ra nghe từ “gác cu” này từ những năm 1956 –1957 chi lận, gần 45 năm đến bây giờ mà nói hiểu hẳn cũng chưa chắc là đúng [mà hiểu chưa đầy đủ có lẽ đúng hơn]. Năm đệ lục về bộ môn quốc văn có học về tác phẩm “Lục súc tranh công”, tác gỉả là vô danh thị; tác phẩm văn chương này nói về con chó, con lợn, con dê, con gà, con ngựa, con trâu. Ông thầy giảng qua loa và kết luận mơ hồ rằng:

-Bọn gia súc “animaux domestiques” là một bọn ngu độn, tranh hơn, y như ở đời có bốn cái ngu “mai dong, nhận nợ, gác cu, cầm chầu”.

Ông thầy giảng giải thêm “gác cu” là ngu có nghĩa là hàng ngày cầm cái lồng có nhốt một con cu mồi để nó gáy để bẫy chim cu khác, công việc này cứ kể là ngu. Mà thôi, chương trình quốc văn năm đệ lục chỉ có chừng đó, thôi thì trâu chó, heo ngựa, gà …  thú vật đương nhiên là ngu rồi.  Tiếp theo đó là thêm bốn cái ngu nữa. Thiên hạ có ngu là việc của thiên hạ còn riêng phần mình có ngu hay không, ngu ít hay ngu nhiều là cái quyền của mình.

Gần hai chục năm sau, do hoàn cảnh ngẫu nhiên, gia đình chúng tôi lại được ở gần nhà ông thầy cũ. Ngày trước ông dậy trung học, sau học hành đỗ đạt, ông được mời dậy Đại học văn khoa. Sau năm 1975, tôi với ông thầy cũ làm cùng một nghề là mua bán sách cũ [để sống], ông thường qua nhà tôi và tôi cũng thường qua nhà ông, có khi còn ngủ lại trên gác nhà ông nữa. Có lần tôi nhắc lại chuyện gác cu thì ông thầy thong thả giảng như vầy:

Ở đời có bốn cái ngu

Mai dong, nhận nợ, gác cu, cầm chầu. 

1/ Mai dong: là làm cái nghề mai mối, nhưng làm amateur, không có tính cách chuyên nghiệp, không ăn tiền ăn bạc của ai, làm chuyện khơi khơi, họ lấy được nhau, sống hạnh phúc thì không nói làm gì, chứ lâu lâu uýnh lộn, uýnh lạo, chửi bới nhau thì họ đào mồ cuốc mả ông [bà] mai lên mà chửi. 

2/Nhận nợ: là hai bên, bên vay và bên cho vay, chỉ quen nhau sơ sơ thôi, nhưng không ai tin ai, nhưng hai bên lại là chỗ quen thân với bản thân mình, nhờ mình đứng ra bảo lãnh [chịu trách nhiệm], nếu người vay không trả [quịt] thì mình dơ lưng ra mà nhận món nợ đó.

3/ Gác cu: là một con chim cu nhốt trong lồng gù gáy làm sao cho đồng loại mình bị lừa bị bắt  thì làm vui lòng chủ, mà gáy mồi để đồng lọai bị bắt thì không nỡ hối hận. 

4/ Cầm chầu: Trong bốn thứ, thứ này phải kể lòng dòng lâu lắm. Đại khái nhiều làng xã ở Việt Nam, gần Tết hay có giỗ đình vào đám chi đó, các viên chức trong làng xã thường hay mời đoàn hát chèo đến làng mình hát một hay hai đêm để mua vui cho bà con lối xóm mấy ngày xuân, tuy nhiên cái ngặt là cai [cầm chầu] tiền quĩ của làng đưa cho vị chức sắc một số tiền cố định, ví dụ là 10 đồng để làm tiền thưởng cho đoàn hát. Số tiền này được đổi thành 100 cái quạt [nan], những cái quạt nan này được đặt trong một cái mâm gỗ hay một chậu thau, hay cái mẹt, khi mở màn, đào kép diễn tuồng tích lúc nào ca hay thì vị chức sắc cầm chầu đánh khen, kèm theo tiếng trống đánh khen, thì có một cháu nhỏ [khoảng 13, 14 tuổi], cầm một cái quạt nan ném lên sân khấu. Tuy nhiên, khen ít thì không nói làm gì mà khen nhiều quá,  quăng lên sân khấu quá 100 cái quạt nan thì khi mãn tuồng, vị cầm chầu móc tiền túi ra mà thưởng cho đào kép, nếu cầm chầu mà kẹo quá, không khen hoặc khen ít quá, thì những diễn viên [đào kép] hát kiếm cớ để chửi.

Tóm lại: Bốn cái nghề này là đòn kê, trung gian, hoàn tòan không dính dáng chi đến bản thân của chính mình mà chỉ mang thiệt hại vào thân, nói chung là bốn cái nghề đếu NGU cả.

Sau nhiều năm thì tôi nghĩ câu thừ ba [gác cu] hoàn toàn không đúng, vì gác cu là chỉ con người làm nghề gác cu, chớ không phải là con chim cu, người thường ngày đi mồi chim cu để thỏa thích với hương đồng cỏ nội, hay độ nhật kiếm ăn, thì thấy cũng chả có gì làm nghề này mà ngu cả, chỉ có hơi vất vả chút đỉnh. 

Thế rồi nhiều năm sau, tình cờ trong một buổi nhậu, tôi cố tình gợi ra bốn cái ngu này, thì có một vị cao niên bàn góp: -Ngoài xứ tôi thịnh hành câu ca dao này: Trong đời có bốn cái ngu / Mai dong, nhận nợ, gác cu, cầm chầu. 

Một vị cao niên khác bác ngay: -Mai dong, gác cu, cầm chầu có thể coi là công phu được, chớ nhận nợ dùm thì có đáng gì là công phu? 

Câu chuyện đến đó tạm dẹp.

Năm 1995 cũng do tình cờ làm thợ nhà in [in sách và in báo], nơi đây, tình cờ tôi lại lại hân hạnh được gặp anh của một nhà văn, nhà văn này với tôi khi xưa cũng có một chút thân tình. Lúc ăn trưa, tôi đưa ý kiến này ra để hỏi anh nhà văn, thì được giải nghĩa như sau: 

-ăn cơm nhà vác ngà voi, 

-ăn cơm nhà thổi tù và hàng tổng, 

-gác cu 

đều mang một ý nghĩa giống nhau. 

Ngày xưa thời phong kiến, phái bộ đi sứ, mà chuyến đi này phải mang theo mấy cặp ngà voi cùng sừng tê giác [hay bạc vàng] thí phái đoàn sứ thần này đi qua địa phương nào thì dân chúng địa phương ấy phải thay nhau mà vác chùa. Khi phái đoàn qua trấn Nam Quan thì dân chúng địa phương Quảng Tây vác tiếp.

Nhiều tỉnh miền Bắc như Hải Dương, Kiến An, Quảng Yên hay bi cái nạn giặc Tàu Ô tràn vào cướp bóc, nên làng xã giao công tác cho một số thanh niên có nhiệm vụ canh gác và thổi tù và [báo động] cho bà con lối xóm cảnh giác khi có giặc cướp tới, nhiệm vụ này hoàn tòan free.

Ở vùng trung châu Bắc Việt như vùng Nam Định, Thái Bình, Kiến An, cứ đến tháng mười mùa lúa chín, thì chức sắc của làng thường chỉ định một số người [đa số là thanh niên] hoặc có người tự nguyện làm cái nghề gác cu chim cu này là cu ngói. Gác đây là động tự canh gác [chớ không phải là gác cái lồng cu lên cành cây]. Khi thấy xa xa đàn chim vài chục con, vài trăm con thì người gác cu phải la lớn lên để người giăng bẩy bắt chim cu giật dây xập bẫy bắt hết. Nếu ham chơi, để chim xà xuống ăn lúa ăn xong chim bay đi  mới hô hoán thì bị chửi. Câu thứ ba [gác cu] là nói về việc làm không mang lại cho người làm một sự lợi ích nào cả; làm tốt không ai khen mà làm không tốt thì bị chửi. Sau 45 năm nghiền ngẫm từ  gác cu, tôi mới tạm hiểu là như thế, có vị độc giả nào có cao kiến gì xin chỉ giáo. 

                                  Chu Vương Miện