ĐỌC “MÙA GỌI” CỦA VĨNH THUYÊN - Châu Thạch

                                   

MÙA GỌI

Xuân hãy đi đi đừng quay nhìn lại

Nắng hạ vô tình đốt cháy vết đau

Có vì Sao băng nghìn thu mới rụng

Ngay giữa trời đông lạc mất bốn mùa

Mấy lượt bốn mùa chưa đến mùa em

Một đời như không thành hai nỗi khát

Như hoa lìa cành hoa tan nhuỵ nhạt

Như Sen xa hồ hồ đục Sen khô *

Về nha Giang Tân đó đây còn đợi?

Mưa gió thay mùa  bão tố thay tên

Có còn ai không tôi ơi muốn  đổi?

Mòn mỏi trăm mùa xin một mùa em.

Vĩnh Thuyên

***

Lời bình: Châu Thạch

Có  người hỏi tôi vì sao viết lời bình thơ Vĩnh Thuyên và một vài tác giả khác hơi nhiều. Tôi trả lời: Châu Thạch chỉ là con ếch trong bài thơ “Tiếng Quê” của nhà thơ Lê Văn Thật. Ếch nằm bên bờ ruộng không quen biết vì sao nào, mà cũng chẳng có vì sao nào để ý đến ếch làm chi. Đêm đêm ếch nhìn lên bầu trời, thấy có vì sao nào phát ra tia sáng hợp với lòng mình thì phình bụng kêu to. Tiếng kêu của ếch có khi làm chói tai ai đó nhưng cũng góp phần làm rộn cho đêm.

Bài thơ Mùa Gọi là tia sáng mới mà ếch vô cùng tâm đắc. Tất nhiên trên bầu trời văn chương còn biết bao ngôi sao chói lọi phát ra tia sáng lung linh, nhưng ếch chỉ nhìn được gì mắt nó thấy mà thôi.

 Đọc bốn câu thơ  của vế đầu Mùa Gọi, cảm xúc của lòng tôi dâng tràn. Tôi nghe được giọng trách móc nhẹ nhàng và hờn lẫy trong thơ. Tôi cũng nghe được nỗi buồn chất chứa trong thơ tràn ngập, như hoa lá bốn mùa đều bị nước lũ mùa đông xóa sạch:

                      Xuân hãy đi đi đừng quay nhìn lại

                      Nắng hạ  vô tình đốt cháy vết đau

                      Có vì Sao băng nghìn thu mới rụng

                      Ngay giữa trời đông lạc mất bốn mùa

Tôi chưa đọc bài thơ  nào mà thi sĩ không luyến tiếc xuân đi. Tôi cũng chưa biết ai không phải làm nghề nông lại không muốn mùa xuân kéo dài thâm qua mùa hạ. Lần đầu tiên tôi thấy Vĩnh Thuyên đuổi xuân đi và cấm xuân nhìn quay lại. Thú thật tôi không tin lời nói ấy là thật chút nào. Câu thơ “Xuân hãy đi đi đừng quay nhìn lại” hiểu ra chỉ là một lời dỗi hờn mà thôi, và câu kế tiếp “Nắng hạ vô tình đốt cháy vết đau” mới tỏ bày được tâm trạng người thơ. Một là tác giả trách mùa xuân đã bỏ đi mau, hai là nếu không phải thế, thì tác giả dục xuân đi mau, tránh mùa hạ khắt nghiệt, vô tình đến lạnh lùng “đốt cháy vết đau”. “Vết đau” đã là một điều đau đớn mà mùa hạ lại “đốt cháy vết đau” thì khác chi phải chết hai lần. Đó là điều oan khiên không ai muốn có.

Rồi tiếp theo câu thứ  ba “có vì sao băng qua nghìn thu mới rụng” diễn tả khối buồn thương u uất trôi dài.  Hai chữ “băng” và “rụng” là hai giai đoạn của đau thương. Sao băng là sao còn bay qua nền trời và sao rụng là sao đã tan tành tắt đi ánh sáng.  Sao băng là thời gian thoi thóp trước phút lâm chung. Sao rụng  là giờ tắt thở. Từ sao băng đến sao rụng diễn tả một cuộc đi dài trong đêm tối, vô vọng trong cuộc đời, để cuối cùng tan vào trong cõi hư vô.

Ở câu thứ tư “Ngay giữa trời đông lạc mất bốn mùa” diễn tả một sự đổ vỡ hoàn toàn, mất sạch, trắng tay. Bốn mùa đã lạc mất trong thời điểm mùa đông nghĩa là sự tê tái đã làm tê liệt hết cả niềm vui.

Trong bốn câu thơ nầy không đề cập đến đời, không đề cập đến tình, nên ta có thể hiểu chung nó là chữ “hoại” trong lẽ vô thường của Phật giáo. Đọc vế thơ mở đầu nầy ta thấy nó mang hình ảnh cao rộng của đất trời, cái lung linh của thơ trong văn tứ, và sâu nhiệm triết lý sâu xa trong lẽ sống.

Qua vế thứ hai của bài thơ tác giả mới nói đến em và chữ em cũng chỉ được nhấn mạnh có một lần, chừa chữ cho những biểu tương khác mang hình ảnh của đời:

                       Mấy lượt bốn mùa chưa đến mùa em

                       Một đời như không thành hai nỗi khát

                       Như hoa lìa cành hoa tan nhuỵ nhạt

                       Như Sen xa hồ hồ đục Sen khô *

Nếu suy luận hời hợt ta có thể hiểu nhầm ở câu một  của bài thơ, tác giả dùng mùa xuân để đại diện cho em, và đuổi mùa xuân đi không cho nhìn lại là lời nói dỗi hờn với em. Nhưng theo tôi thì không phải thế. Qua vế hai của bài thơ tác giả nói “Mấy lượt bốn mùa chưa đến mùa em” có nghĩa em là một mùa cá biệt khác với những mùa kia. Hoặc em là tổng hợp của bốn mùa, hoặc em là một mùa đẹp hơn cả bốn mùa kia, mà anh đang chờ, đang đợi, đang mong. Vậy mùa xuân ở câu một của bài thơ chỉ là mùa xuân của cuộc đời, nó đã bỏ đi trong anh từ ngày anh chạy theo em, vì em chính là một mùa quyến rủ con tim. Và “Một đời như không thành hai nỗi khát” diễn tả sự vô vọng trong cuộc tình, nỗi trăn trở theo tháng ngày nhân lên gấp bội. “Đời như không” là đời kể như không có niềm vui nào hết. “Hai nỗi khát” là khao khát có em và khao khát niềm vui cuộc đời, vì có em mới có niềm vui cuộc đời và nếu có niềm vui cuộc đời thì phải có em.

Hai câu thơ kế tiếp là hai vế song song bày ra bốn bức tranh tỉnh vật đượm buồn. Câu thơ “Như hoa lìa cành hoa tan nhụy nhạt” vẽ ra bức tranh hoa lìa cành và bức tranh hoa khô héo. Câu thơ “Như Sen xa hồ hồ đục Sen khô” vẽ ra bức tranh hoa sen đã tàn và bức tranh hồ sen khô héo. Tùy theo cảm quan của mỗi người, bốn bức tranh nầy thể hiện  anh và em mà cũng có thể, thể hiện tâm trạng của chính một mình  anh. Nếu bốn bức tranh thể hiện cho anh và em thì nói lên sự cần thiết có nhau như hoa và cành, như sen và hồ đã tàn tạ vì đã xa nhau. Nếu chỉ thể hiện tâm trạng của chính một mình anh thì có thể hiểu bản chất tình yêu trong linh hồn anh là cành và hồ, còn tình yêu nẩy nở trong linh hồn để anh yêu em là hoa và sen. Như thế, với hai câu thơ và bốn bức tranh tác giả nêu sự tượng quan giữa anh và em, giữa em và tình, để đồng hóa tình yêu với em như một, không có tình yêu nào khác cũng không có ai khác ngoài em.

Vế hai của bài thơ thật sự là một bức thơ tình, một bức thơ tình thổ lộ tâm tư. Lời lẽ trong thơ như trách móc, như than thở, điềm đạm nhưng bộc bạch hết những ẩn chứa trong tận đáy lòng.

Vế  ba của bài thơ là đỉnh điểm của nỗi sầu mà tác giả đã dồn nén lại trong lòng ở hai vế thơ trên, đến đây ức chế bung ra thành gió mưa, thành bão tố:

               Về nha Giang Tân đó đây còn đợi?

               Mưa gió thay mùa bão tố thay tên

               Có còn ai không tôi ơi muốn  đổi?

               Mòn mỏi trăm mùa xin một mùa em  

“Về nha Giang Tân đó đây còn đợi?”. Đánh dấu hỏi nghĩa là đang thắc mắc. Chữ “đó đây” nói lên sự lo sợ khắp cả vùng không còn ai mong đợi. “Mưa gió thay mùa bão tố thay tên” là một câu ta thán tuy không đánh dấu than (!) nhưng vẫn cảm thấy buồn vô hạn cho những biến đổi từng ngày trong cuộc sống. “Có còn ai không tôi ơi muốn đổi” nói lên tiếng thét gào của nỗi cô đơn. “Có còn ai không” nghĩa là hiện thời thấy không còn ai hết. “Tôi ơi” nghĩa là chỉ có một mình tôi, nghĩa là tôi than, tôi khóc, tôi gọi, tôi gào với chỉ chính tôi. Và cuối cùng “Mòn mỏi trăm mùa xin một mùa em” là sự vỡ òa buồng tim chất chứa nhớ thương, buồn giận, trông chờ, để mọi sự tràn ra như nước vỡ bờ, và tâm hồn thi nhân mềm nhủn, chắp tay van xin một mùa có em để có một mùa hạnh phúc.

Mùa của thời tiết không bao giờ gọi ai, nó tự nhiên đến và  đi. Vậy Mùa Gọi của Vĩnh Thuyên là mùa nào? Tất nhiên là em, người đã để anh phải đợi chờ mòn mỏi suốt trăm mùa của thời tiết trôi qua. Ôi! Cái “Mùa” trong thơ Vĩnh Thuyên thâm thúy biết bao, tự nhiên như hoa gọi bướm bay tới, như cây mời chim đến đậu líu lo, như em đi qua làm anh ngẩn ngơ suốt cả một đời. Đó là hương tóc, là ánh mắt, là bước đi, là dáng dấp, là tiếng nói của ai lôi kéo ta cho đến dại khờ. Trong chúng ta ai cũng có một ai và ai cũng có một lần trông đợi một mùa cá biệt như Vĩnh Thuyên, nhưng nó đến hay không còn tùy theo duyên số mỗi người. Đó là mùa tình yêu hòa nhịp trong tâm hồn nam nữ và đơm hoa kết trái giữa đời.

                                                           

                                                        Châu Thạch