ĐỌC SÁCH “NGƯỜI TÙ THÔNG MINH” QUÊ QUẢNG TRỊ - Phạm Xuân Dũng

Phạm Xuân Dũng

ĐỌC SÁCH 
“NGƯỜI TÙ THÔNG MINH” QUÊ QUẢNG TRỊ

(Nhân đọc truyện ký “Người tù thông minh” của Nhất Lâm, NXB Hội nhà văn, Hà Nội 2014)

Một hoạt động trong năm 2015 mang nhiều ý nghĩa của Sở thông tin và truyền thông Quảng Trị phối hợp với, Sở Thông tin và truyền thông, Hội văn học nghệ thuật tỉnh Quảng Trị là tổ chức buổi ra mắt truyện ký “Người Tù Thông Minh” của nhà văn Nhất Lâm viết về nhà cách mạng, nhà thơ Vĩnh Mai (1918-1981). Ông người làng An Tiêm, xã Triệu Thành, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Trước khi hoạt động văn chương chuyên nghiệp, ông từng là nhà cách mạng, giữ các chức vụ quan trọng như bí thư thị ủy Huế, thường vụ tỉnh ủy Quảng Trị, trưởng ban tuyên huấn tỉnh Quảng Trị, chủ bút hai tờ báo “Tiếng vang” bằng hai thứ tiếng Việt và Pháp trong kháng chiến chống Pháp. Sau năm 1954, khi hòa bình lập lại, ông ra miền Bắc, là biên tập viên tuần báo Văn nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam. Ông đã được Chủ tịch nước truy tặng Huân chương Độc lập hạng Nhì vào năm 2001.

Nhà văn Nhất Lâm thứ tư từ phải sang.

Thời trai trẻ  đầy nhiệt huyết cách mạng và sôi động của ông đã được nhà văn Nhất Lâm tái hiện trong truyện ký “Người tù thông minh”.

Đây là cuốn sách với độ dài hơn 300 trang (bao gồm cả phần phụ lục) phần nào tái hiện chân thực chân dung của một nhà cách mạng chiến đấu vì dân, vì nước, một trí thức đích thực, một nhà thơ, nhà báo bản lĩnh có nhiều cống hiến cho quê hương đất nước. Đó chính là nhà thơ Vĩnh Mai thân yêu của chúng ta.

Nhà văn Nhất Lâm, một người con Quảng Trị mặc dù tuổi tác đã cao, bệnh tình đe dọa vẫn tâm huyết sưu tầm tư liệu, vận động nhiều người đóng góp tinh thần và vật chất để cho ra đời một tác phẩm khá đầy đặn về một con người yêu nước đáng kính, một kẻ sĩ  tiêu biểu của thời hiện đại. Tác giả tận dụng thế mạnh tư liệu để khắc họa nhân vật bằng thể loại truyện ký. Bên cạnh đó bằng tâm cảm của một nhà văn, người viết đã có nhiều trang viết đậm chất văn chương. Như vậy bên cạnh giá trị tư liệu thì giá trị văn học cũng đã có những thành công nhất định đáng ghi nhận.

Nhà văn Nhát Lâm ngồi hàng đầu đang ký sách tặng.

Ngay trong chương một “Làng bên sông” khi giới thiệu về làng quê An Tiêm, người viết đã cho thấy bối cảnh của quê hương trong đêm trường nô lệ với sự  với sự kìm kẹp, khủng bố của thực dân Pháp. Những người yêu nước, trong đó có những trí thức như Nguyễn Hoàng (tên thật của nhà thơ Vĩnh Mai) không có con đường nào ngoài con đường cứu nước. Tác giả khẳng đinh :” Có một lớp thanh niên có học, trong đó có Nguyễn Hoàng là tiêu biểu, không những không chút lo sợ mà đi đầu trong việc tìm đến với các chiến sĩ cộng sản” (trang 15, SĐD).

Ba chương tiếp theo kể chuyện chàng thanh niên Vĩnh Mai vào học trường Khải Định ở Huế do thực dân mở ra để đào tạo những kẻ phục vụ chế độ thuộc địa. Nhưng đây lại là một chiếc nôi đào tạo trí thức và cũng là chiếc lò nung nấu những tâm hồn cách mạng. Ở Huế, Nguyễn Hoàng đã may mắn tiếp thu những luồng tư tưởng tiến bộ, ngay từ nước Pháp nổi tiếng với khẩu hiệu “tự do-bình đẳng-bác ái”. Những tấm gương của các chiến sĩ cách mạng, trong đó có những người con quê hương Quảng Trị như Đoàn Lân đã kích thích tinh thần phản kháng trong người thanh niên Nguyễn Hoàng. Anh càng quyết chí đi theo con đường cứu nước, cứu dân bất chấp mọi tai ương, nguy hiểm. Đọc những trang này, bạn đọc thích thú như được chứng kiến một Nguyễn Hoàng học giỏi có tiếng lại đàng hoàng, chững chạc tranh luận với các giáo sư người Pháp, không cam chịu cảnh tôi đòi để đổi lấy vinh hoa phú quý. Một Nguyễn Hoàng, một học trò nghèo đã gọi quan lớn tuần vũ Quảng Trị là” ông Tuần” không chút sợ sệt dù cho cường quyền thị uy trước mặt. Một dũng khí của một người có học từ thời trai trẻ đã hun đúc nên tiết tháo của nhà thơ Vĩnh Mai sau này. Chính khí tiết và trí thông minh của ông đã làm cho Chánh mật thám Trung Kỳ, con cáo già Xo-nhi phải chịu thua trong cuộc đấu trí trước một người tù cộng sản trẻ trung. Những trang viết của Nhất Lâm đã tái hiện sinh động một đoạn đời dũng lược của một người chân chính.

“Người Tù Thông Minh” là lời đánh giá của giám ngục người Pháp dành cho Nguyễn Hoàng khi anh từ lao Thừa Phủ (Huế) bị đày lên nhà tù Buôn Ma Thuộc. Cùng các đồng chí của mình, trong đó có anh Vịnh (tức đồng chí Nguyễn Chí Thanh), anh đã biến nhà tù thành trường học cách mạng, rèn luyện văn hóa và ý chí tranh đấu, tuyên truyền ngay cả gia đình tên giám ngục, khiến cho kẻ thù cũng phải ngả mũ kính phục. Cuốn sách còn thuật lại đoạn đời vượt ngục về “Xứ Nẫu” Tuy Hòa rồi lãnh đạo cuộc khởi nghĩa trong Cách mạng tháng Tám, giữ chức chủ tịch tỉnh  nơi đây.

Trong kháng chiến chống Pháp, bên cạnh công tác chính trị sôi động và có nhiều kỷ niệm, ông đã để lại bài thơ “Khóc Hoài” nổi tiếng khi tưởng niệm một người bạn, một đồng chí đã hy sinh. Bài thơ này đã được lưu truyền rộng rãi ở vùng Bình Trị Thiên và đến ngày nay vẫn còn được nhiều người nhắc nhở. Còn về  sau khi hòa bình lập lại, ông có bài thơ “Lên Vĩnh Yên” được các nhà thơ và độc giả nhớ đến.

Cuốn sách cũng cho ta thấy con người Vĩnh Mai không khoan nhượng trước cường quyền, không chấp nhận thói dối trá, luồn lọt, nịnh hót đê mưu cầu danh lợi hay chí ít là cũng được yên thân. Những mẩu chuyện về  việc Vĩnh Mai thích uống cà phê, hay nói tiếng Tây mà bị kiểm điểm vô lối trong những khắt khe thái quá của thời chiến và ngay cả thời bình càng làm nổi bật chân dung Vĩnh Mai chính trực và trung thực. Suốt đời cho đến phút cuối cùng ông vẫn là một trí thức thông tuệ, ngay thẳng, tư duy bằng bộ óc của mình, bảo vệ chính kiến và quan niệm sống đến cùng. Đó là cảm nhận của người đọc khi khép lại  cuốn truyện ký “ Người tù thông minh”.

Như đã nói, cuốn sách có giá trị tư liệu khá nổi trội. Nhưng bên cạnh đó, giá trị văn học cũng cần được nhìn nhận đúng mức. Nhiều trang viết ở các chương “Làng Bên Sông”, “ Người Tù Thông Minh”, “Cười Ra Nước Mắt”, “ Khát Vọng”… đã chiếm được cảm tình người đọc.

Nếu được góp ý về cuốn sách khá lý thú này thì xin có lời xem lại  về sự chính xác  văn bản bài thơ  Tú Xương được dẫn ra trong sách, rồi về sự giải thích xuất xứ tên gọi Chợ Sãi đã thuyết phục hay chưa?

Dẫu có vài hạt sạn nhỏ nhưng điều đó không ảnh hưởng nhiều đến giá trị tổng thể cuốn truyện ký này. Chúng ta thực sự trân trọng và yêu quý tình cảm sâu nặng và lao động nhà văn của tác giả Nhất Lâm dành cho nhà thơ Vĩnh Mai. Đây vẫn là tác phẩm cần thiết và bổ ích để giúp chúng ta hiểu sâu hơn về nhà thơ, nhà báo dù phải qua nhiều sóng gió cuộc đời vẫn luôn sống đúng với phẩm giá của mình; để tôn vinh đúng mức một người yêu nước, một nhà cách mạng, một trí thức đích thực của quê hương đất nước.

PXD

*****

Ảnh thứ 2 và 3 do tác giả cung cấp.