HÀN SAN TỰ và HÀN SAN TỬ - Chu Vương Miện

Hàn San Tự

và Hàn San Tử

(Phiếm luận)

CHU VƯƠNG MIỆN

Nhiều năm cho tới bây giờ Hàn San Tự (Chùa Hàn San) và Hàn San Tử (cao tăng thi nhân Hàn San) vẫn còn có nhiều người lẫn lộn. Ngay Lê Nguyên Lưu người soạn ra cuốn Ðường Thi dầy trên 2000 trang cũng vẫn lẫn lộn và nhiều người dịch thơ Ðường vô ý một chút là lẫn lộn ngay. Ngay chữ Hàn San Tự thường được dịch là (chùa trên núi lạnh) bởi từ khi có cao tăng thi nhân Hàn San và dân chúng vì ngưỡng mộ tài đức của ngài, nên khi ngài viên tịch thì mang tên ngài đăt cho tên một ngôi chùa nhỏ ở ngoại ô Tô Châu (Cô Tô) là Hàn San Tự.

Sau đây chúng tôi trích dẫn một ít tài liệu trong các sách có liên quan đến Hàn San.

1. Hàn San Tử là thi nhân thời danh thời Trung Ðường và cũng là vị tăng lữ, sống vào thời Trinh Quan thường được gọi là (Quốc Thanh tam ẩn) ông cư trú ở núi Hàn Nhai, huyện Ðường Hưng, Thiên Thai (nay là Thiên Thai Chiết Giang) thường đến chùa Quốc Thanh thăm bạn là thi tăng Thập Ðắc.

(Trích Từ Ðiển văn học Trung Quốc của Nguyễn Tôn Nhan trang 135.)

2. Hàn San tện một ngôi chùa danh tiếng ở ngoại thành Cô Tô do câu Cô Tô thành ngoại Hàn San Tự.

3. Hàn San hiệu của vị cao tăng đời nhà Ðường ẩn tu trong một hang núi có tuyết lạnh (tức là văn thù bồ tát).

(Trích Thành Ngữ điển tích Danh Nhân từ điển, trang 402 của Trịnh Văn Thanh, cuốn 1.)

4. Hàn Sơn hay Hàn San tên ngôi chùa ở Cô Tô phía Tây Phong Kiều huyện Ngô, chùa có tên ấy vì đời Ðường là nơi cư trú của hai nhà sư Hàn San và Thập Ðắc, nay vẫn còn, chùa thấp nhỏ bình thường. Sau vườn có gác chuông. Gần đây trong chùa dựng tấm bia khắc bài thơ (Phong Kiều Dạ Bạc) của thi nhân Trương Kế do Khang Hữu Vi đời Thanh viết, chữ to ba bốn tấc.

(Trich Ðường Thi tuyển dịch của Lê Nguyên Lưu, trang 1679.)

5. Hàn San Tự, theo tương truyền, khi chùa mới lập có hai vị cao tăng mồ côi tu tại chùa tên là Hàn San và Thập Ðắc, hai người rất thương yêu nhau như anh em ruột và dân chúng lấy tên một trong hai vị sư này để đặt tên ngôi chùa có từ thời vua Ðường Huyền Tôn trước năm 756 rất xa.

(Ký sự du lịch Trung Quốc, trang 348, Trịnh Hảo Tâm.)

Thực tế chùa Hàn San được xây từ năm 502, tên cũ là Diệu Lợi Phổ Minh Tháp Viện, sau đó đến nhà Ðường được gọi là Hàn San Tự, đến thởi Bắc Tống Thái Bình Hưng Quốc (976-984), Tiết Ðộ sứ Trung Ngôn Tôn Thừa Hữu xây Phật Tháp bẩy tầng. Đời vua Tống nhân Tôn (1056-1063), chùa được trùng tu đẹp hơn. Ðến triều nhà Thanh, đời vua Hàm Phong năm thứ 10 (1860), chùa bị binh lửa bỏ điêu tàn trong một khoảng thời gian khá dài, mãi đến năm 1910 mới được tu sửa lại hơn xưa, và có tên Hàn San Tự trở lại.

Hàn San Tự (chùa) cách trung tâm Tô Châu chừng 5 cây số (ở ngay Cô Tô) kinh đô cũ của nước Ngô (Phù Sai) tọa lạc bên con kinh đào hẹp và có một cây cầu đá dốc cao bắc ngang trước chùa cây cầu này qua xóm nhà bên kia kinh đào có tên là Giang Thôn nên gọi là Giang Thôn Kiều. Không phải là Phong Kiều trong bài thơ đã nói đến.

(Ký sự du lịch Trung Quốc, trang 34, Trịnh Hảo Tâm.)

Về cách đọc bài thơ phong kiều dạ bạc:

Thơ thì có nhiều cách đọc và nhiều cách dịch, tuy nhiên trước khi đi vào nội dung bài thơ nổi danh của thi hào Trương Kế, chúng tôi xin đi ra ngoài lề một chút, về chữ Hán (chữ Tàu), thường không phân biệt danh từ chung và danh từ riêng và cũng không viết Hoa. Hàn San được hiểu là sư Hàn San cũng được mà chùa trên núi lạnh cũng được, ngoài ra tiếng toàn quốc (và tiếng địa phương] âm đọc đôi khi giống nhau (nhưng nghĩa lại có khi khác nhau),

Ví dụ:

Khi Vướng An Thạch (lúc chưa làm tể tướng) đi chấm thi ở Hàng Châu (thi Hương), ông gặp một bài Phú rất hay, tuy nhiên trong bài Phú này có hai câu làm ông không hiểu (khó nghĩ) là:

Minh nguyệt sơn đầu khiếu

Hoàng khuyển ngọa hoa tâm

Dịch nghĩa :

trăng sáng gáy đầu núi

chó vàng nằm trong lòng hoa

Ông lấy bút ghi lại hai câu thơ này và sửa lại ra ngoài tờ giấy của ông như sau:

Minh nguyệt sơn đầu chiếu

Hoàng khuyển ngọa hoa âm

Dịch nghĩa:

Trăng sáng chiếu đầu núi

Chó vàng nằm dưới bóng hoa

Sửa xong thi Vương An Thạch thấy câu thờ tầm thường, cuối cùng thì Vương An Thạch cũng đánh rớt người khóa sinh đó. Sau vài năm thì ông mới hiểu ra rằng minh nguyệt và hoàng khuyển người Hàng Châu cho đó là một loài chim Minh Nguyệt (hót ở đầu núi đêm trăng sang) và Hoàng Khuyển là một loại sâu nhỏ nằm cuộn tròn trong lòng bông hoa mai hay hoa đào vào mùa xuân.

Bây giờ trở lại bài thơ Phong Kiều Dạ Bạc của Trương Kế. chúng tôi không bàn chi cho dài dòng và chỉ tóm tắt lại một bài kiên khảo đăng trong tờ Kiến Thức Ngày Nay (ỏ Việt nam),, hình như ấn hành vào thập niên 90. Bài viết này tường thuật một giáo sư học giả người Nhật sang tận nơi (Chùa Hàn San ở tận Tô Châu) để tìm hiểu bài thơ. Và hỏi rất kỹ về cách đọc làm sao cho đúng thì được nhà sư trụ trì giải thích như sau:

Nguyên tác bài thơ (Phong Kiều Dạ bạc) của Trương Kế.

Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên

Giang phong ngư hỏa đối sầu miên

Cô Tô thành ngoại Hàn San Tự

Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền

Bài thơ này đọc theo âm Quan Thoại:

Yùe lóa ù thỉ xuân mãn thện

Chiên phong ýu fò túi sầu mển

Củ tô sấn oải Hàn San xứ

Dé bán chung sâng táo khớ soàn.

Giai thích:

Câu 1:  Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên

Ngắt câu như sau: nguyệt, lạc ô đề, sương mãn thiên

Giải nghĩa câu 1:

Trăng, lặn về thôn Ô Đề, sương đầy trời

Câu 2:  Giang phong ngư hỏa đối sầu miên

Giải nghĩa câu 2:

Cây cầu, lửa chài đối diện với ngọn núi Sầu Miên [Sậu Miên Sơn]

Câu thứ 3 và câu thứ tư:  hiểu theo như cũ.

Và theo ý của sư trụ trì thì bài thơ bất hủ của thi hào Trương Kế chỉ là bài thơ Tả cảnh sông nước. trước mặt chùa Hàn San là núi Sầu Miên và bên cạnh chùa là cây cầu Phong Kiều, bên kia con lạch là thôn Ô Ðề (chỉ có vậy).

Tài liệu tham khảo thêm: Trung Quốc ký sự tập 4 trong cuốn 1(bộ 3 cuốn)

Phụ lục:

(Hàn San thi uyển)

Những bài thơ này được trích từ web (Chim Việt Cành Nam) do nữ si Quỳnh Chi phỏng dịch một số bài thơ của cao tăng Hàn San.

Theo sách Nhật thi như sau:

Cao tăng Hàn San tu ở núi Thiên Ðài. Những bài thơ này trích trong Hàn San Thập Ðắc của soạn giả Kusomoto Bunyu (nguuời Nhật) của nhà xuất bản Kodunsha, xuất bản năm 1995 (Hàn San thi uyển).

Nhân vấn Hàn San đạo

Nhân vấn hàn san đạo

Hàn San lộ bất thong

Hạ thiên băng vị thích

Nhất xuất vụ mông mông

Tự ngã hà đo giới

Dữ ngã tâm bất đồng

Quân tâm nhược tự ngã

Hoàn đắc đáo kỳ trung

Người hỏi đường tới Hàn San

Hỏi thăm đường đến Hàn San

Làm chi có lối mà mong hỏi tìm

Giữa hè băng tuyết chẳng tan

Mặt trời lên vẫn tỏa sương mịt mù

Đừng toan theo gót chân ta

Lòng người khác với lòng ta chẳng cùng

Ngày nao đến được hàn san

Là khi người đã một lòng cùng ta

Quỳnh Chi phỏng dịch.

(Chim Việt số 28 ra ngày 1/9/007)

Kỳ tam thập nhị

Đăng trắc hàn san đạo

Hàn San đạo bất cùng

Khê trường thạch lỗi lỗi

Giản khoát thảo mông mông

Đài hoạt phi quan vũ

Tùng minh bất giả phong

Thủy năng diêu thế lụy

Cộng tỏa bạch vân trung

Bài thứ ba mươi hai

Trèo lên đường núi lạnh căm

Đèo cao đường núi cây quanh chẳng cùng

Đá chừng róc rách suối tuôn

Cỏ lan dưới lũng sương lam mịt mờ

Rêu trơn chẳng phải vì mưa

Dù cho gió lặng thông già vẫn reo

Lụy trần ai chẳng mang theo

Trong mây tìm đến vui vầy cùng ta

Quỳnh Chi phỏng dịch

2/12/007

(Chim Việt số 29 ra ngày 2/12/007)

Kỳ tam thập ngũ

Yểu yểu hàn san đạo

Lạc lạc lãnh giải tân

Thu thu thường hữu điểu

Tịch tịch canh vô nhân

Tích tích phong xuy điện

Phân phân tuyết tích thân

Triều triều bất kiến nhật

Tuế tuế bất tri xuân

Bài thứ ba mươi lăm

Đường lên núi lạnh mịt mờ

Cheo leo ghềnh đá bên bờ suối tuôn

Tiếng chim rừng bvẳng xa xăm

Tịch liêu cảnh vắng đường không bóng người

Gió lùa rát mặt khô môi

Tuyết rơi la tả trên vai đong đầy

Sáng ra chẳng thấy mặt trời

Xuân về đâu để tháng ngày dần qua

Quynh Chi phỏng dịch

4/12/007

(Chim Việt số 29 ra ngày 2/12/007)

Sau khi rời khỏi Tô Châu (Cô Tô) thì cao tăng Hàn San về tu ở núi Thiên Thai Ðài thuộc tỉnh Chiết Giang. Thiền sư có làm nhiều thơ trong Hàn San Thập Ðắc thi uyển và nơi đây là mấu chốt dễ dẫn đến người đọc thơ Ðường và người dịch thơ Ðường đến chỗ lầm lẫn.

Ngôi chùa được mang tên Hàn San (tự) tọa lạc tại thành Cô Tô cũ (thuộc thành phố Tô Châu) là một mặt đất bằng phẳng, có sông lạch, có cầu và có núi (Sầu Miên) có thôn Ô Ðề nhưng những bài thơ trong Hàn San thi uyển thì thiền sư Hàn San hay nhắc tới (Nhân vấn Hàn San đạo) hoặc Đắng trắc Hàn San đạo, hoặc Yểu yểu Hàn San Ðạo, có nghĩa là nơi này toàn là đường núi tuyết lạnh căm không có dấu chân người, mặt trời lên mà sương núi vẫn mờ mịt.

Ðọc thoáng qua, hoặc chỉ căn cứ vào một vài bài thơ lẻ của thiền sư Hàn San đẻ chuyển dịch ra tiếng Việt thì thường hay bi lẫn lộn giữa chùa Hàn San (ở Cô Tô) và thiền sư Hàn San ở núi Thiên Thai (đài).

Nên Nhân vần Hàn San đạo chúng tôi chuyển dịch thành Hỏi thăm đường tới nơi cư ngụ của thiền sư Hàn San.

Chu Vương Miện