TÔI NGƯỜI CHẤP BÚT - Hồi ký của Lâm Bích Thủy

          
                        Tác giả Lâm Bích Thủy

              TÔI NGƯỜI CHẤP BÚT            

                                           Hồi ký của Lâm Bích Thủy

  Thời gian trôi nhanh quá! như dòng nước xiết cuốn hết bốn mùa vào quá khứ. Muốn giữ cũng không được! Thoáng đó mà đã mười mấy lần xuân qua. Mùa thu này, tôi và các em từ hai đầu đất nước rong ruổi về quê để làm mân cơm tưởng nhớ cha - người thi sĩ của “Bến My Lăng”, đã ra đi vào thu năm ấy! (15/8/1998 âm lịch)

      Hôm nay chợ Gò Chàm cũng đang phiên, thời gian ở đây dường như dừng lại. Trong không khí thiêng liêng của đất trời, tôi như nhìn thấy bóng dáng người cha thân yêu đang tựa lưng trên chiếc ghế gỗ ở góc trái nhà, mắt hướng về khu chợ đầy mùi cần lao, để cảm nhận quá khứ và hiện tại của thị trấn mà ông gắn bó cả một đời.       

     
Ảnh của nhà văn Mang Viên Long. Nhà thơ Yến Lan ngồi bên phải, nhìn ra chợ Gò Chàm

    Con người được sinh ra, trưởng thành, già rồi chết - là qui luật tự nhiên, công bằng với mọi vật có mặt trên trái đất. Có nghĩa người cũng mang một con số như bao đồ vật khác. Con số ấy; nó vận vào ngôi sao vận mệnh như định mệnh trời ban. Với Yến Lan - ba tôi, dường như phận đời ông rơi vào ngôi sao không may mắn!!!

  Bồi hồi nhớ lại ngày giỗ thứ 10 (15/8/2008 âm lịch). Hôm đó, má tôi khoe: “Con biết không, ngày giỗ ba, anh em ở Hội Văn Học Nghệ Thuật Quy Nhơn “Tổ chức đêm thơ Yến Lan.” Đầu giờ chiều, cơ quan lên đón gia đình ta xuống dự. Hôm ấy, má thấy người đến dự đông lắm con à!” Niềm tự hào về người chồng thi sĩ lộ rõ trên khuôn mặt già nua tuổi 90 của bà. Có một điều gì đó như vỡ òa ra rồi trộn lẫn vào tôi; khiến sự tổn thương về người cha trong tôi như tan biến đâu mất! Và, tôi cảm nhận được sự có mặt của ông trong ngày giỗ cũng đã nhận được chút ân tình ở đời nên nhẹ nhàng vút vào không giang…!

        

               Bà  Nguyễn Thị Lan-Vợ Nhà Thơ Yến Lan và Mang Viên Long 
                             ( Một góc phòng lưu niệm nhà thơ Yến Lan) 

   Thời gian qua, người yêu thơ Yến Lan, bạn đồng niên, vong niên, ai cũng chạnh lòng về ông - người bằng văn chương làm rạng danh cho quê hương mình với cái Bến My Lăng huyền ảo và bốn bài thơ mang tên Bình Định: Bình Định 1935; Bình Định 1945; Bình Định 1947; Bình Định 1975-76. Nhưng quê hương dường như cố tình quên ông! Điều đó thể hiện rõ trong đêm Festival Bình Định, đêm thơ hoành tráng với chủ đề “...dành cho thi nhân Bình Định.”

Dành cho thi nhân Bình Định, nhưng người yêu thơ Bình Định chỉ nghe thơ của hai thi sĩ gốc Thanh Hóa và Quảng Trị; khiến cho nỗi lòng người yêu thơ Yến Lan rất bức xúc:

-“Chúng ta thật vô tình và không công bằng với Yến Lan!!!”

  Lần giỗ thứ 12 vào rằm trung thu 2009, gia đình tôi mời  anh em Văn nghệ sĩ ở thị trấn. Những gì thể hiện hôm ấy đã làm ấm lòng gia đình tôi. Ai cũng tỏ ra vô cùng tiếc nuối cho ông-người công dân số 3 của Tứ Hữu Bàn Thành - một nhóm thơ mà bằng văn chương của mỗi người đã làm nên niềm tự hào cho miền đất võ Bình định.

  Một nhà văn trẻ, vẻ mặt ưu tư, chân thành nói:

 -  “Gia đình hãy làm cái gì đó cho Yến Lan đi, đừng để ông thiệt thòi mãi như vậy!”.

 Còn anh giáo viên dạy văn ở Đập Đá, như thấy mình có lỗi:

- Từ lâu, hầu như chúng ta đều lãng quên Yến Lan! Thế là có lỗi với cụ. Việc khơi dậy một nhà thơ như ông, sớm muộn gì cũng phải làm. Giờ tuy mưộn còn hơn không!

  Nhà thơ Chế Lan Viên đã viết (trong tác phẩm thơ Yến Lan, xuất bản vào năm 1986):

 “Có nhiều lý do. Nhưng thơ là cái đẹp lặng im, đi lầm lũi trong im lặng. Nếu không ai nhắc đến, chỉ ra, gọi tên, tán dương thì nó bị vùi lấp đi, đầu là trong im lặng mà sau là sự lãng quên”

 Vâng! vậy đó, có thể nói là đã đến lúc rồi. Song, nếu người nhà không làm cái việc ấy thì làm sao người ngoài biết được những gì mà Yến Lan đã tâm huyết cả đời mình.

 Nhưng là ai trong gia đình tôi? Từng khuôn mặt các em hiện ra: Tú Thủy, Huy Ánh, Hưng Đạo, Bạch Đàn? có đứa nào để tâm đến việc này; ngay cả Lâm Huy Nhuận, nó mang danh là nhà báo, nhà thơ là phóng viên của Đài tiếng nói Việt Nam mà không ý kiến gì đến! Tôi ư? Khi còn ngồi ghế nhà trường, tôi là đứa dốt văn nhất lớp lại ít gần gia đình, vì sống và học trong Trường học sinh Miền Nam tại Hải Phòng.

 Đầu óc tôi lộn xộn, rối như tơ vò, nghĩ không ra. Có lần, nhà văn Mang Viên Long gợi ý và tôi hứa sẽ cố gắng viết bài gởi vào blog của anh. Song tôi cò cưa thoái thác dần. Nhưng, anh không để tôi yên, hai ba lần anh điện vào Sài Gòn giục: “Em bảo về nhà viết bài gửi, sao để anh chờ hoài vậy?”  Và, như hiểu cái khó của tôi, anh động viên: “Em viết đi, viết một cách tự nhiên, có gì không thông, anh giúp”. Lại nữa, nhà văn Nguyễn Hòa - Văn Chương Việt cũng vào cuộc; động viên:- “Em cố gắng viết, đừng ngại, nhà thơ Yến Lan phải được đặt đúng vị trí mà lẽ ra từ lâu ông đã phải được đứng; các anh luôn bên em…”

Tôi đang bâng khuâng; bỗng như có ai gợi mở cho tôi lối đi là hãy bắt đầu từ “Phòng Lưu Niệm Yến Lan”. Phòng lưu niệm này có là nhờ tâm sức của má tôi và sự giúp đỡ của anh Long.

  Tôi lên lầu, nhìn mấy tủ sách, tài liệu. Đầu tiên là sự ngạc nhiên về người mẹ của tôi. Ngày thường, bà chỉ là người nội trợ trong gia đình, sao bà có được ý thức thu thập, gìn giữ, bảo tồn những kỷ vật của ba tôi một cách cẩn trọng và phong phú đến vậy?!...

  Tôi bắt đầu từ các xấp báo, thư từ, rồi đến những bài viết về Yến Lan. Lần giở từng tờ báo, tôi dán mắt vào bài: 

“Yến Lan, một nhà thơ lớn của văn học Việt Nam và của tỉnh Bình Định”:                            

“Đi vào cỏi bất tử, nhà thơ Yến Lan đã để lại cho dân tộc, cho kho tàng thơ việt Nam nhiều bài thơ độc đáo, đặc sắc từ ý đến lời. Anh đã được đặt ngang hàng với các nhà thơ lớn như Lưu Trọng Lư, Xuân Diệu, Huy Cận…Trong thời Pháp thuộc anh là bạn của Hàn Mặc Tử, Quách Tấn, Bích Khê, Chế Lan Viên, anh có đăng nhiều thơ trên các tập san và các báo trong thời điểm lúc bấy giờ. Trong kháng chiến chống Pháp anh sáng tác được nhiều thơ. Thơ anh đã đến với nhân dân và phục vụ cách mạng đúng lúc. Tập kết ra Bắc anh lại càng sáng tác nhiều thơ và đã xuất bản nhiều tập thơ phục vụ kịp thời những biến động của sự phát triển lịch sử cách mạng ở Miền Bắc. Ngày 14 tháng 4 năm 1991 anh được Hội đồng Nhà nhước tặng thưởng Huân chương lao động hạng Nhất …”   Văn nghệ BĐ/91-Trà Văn Tri

 Bài viết của ông Trà Văn Tri đã mở lối cho tôi:

 Bài báo đặt một vấn đề rất lớn, tôn vinh “Yến Lan” một nhà thơ lớn của nền Văn học Việt Nam và của tỉnh Bình Định. Bài báo có một tầm khái quát cao về cuộc đời thơ Yến Lan. Nó như nhan đề của một quyển sách Văn học sử, có thể dày đến hai ba trăm trang. Mà yêu cầu nghệ thuật viết văn học sử về những vấn đề như vậy thì quyển sách (hay bài báo) lại thiếu các phần sau đây:

  1/ Tiểu sử nhà thơ (trong này phải nêu rõ những đặc điểm về tiểu sử có liên quan mật thiết đến những khía cạnh về mặt nội dung tư tưởng toàn bộ các tác phẩm của nhà thơ)

  2/ Những tư tưởng, quan điểm, chính kiến, lòng nhân đạo của nhà thơ. Đặt điểm về nội dung tư tưởng ấy đạt đến đâu, như thế nào. Nó kế thừa những gì của quá khứ và sáng tạo sự mới mẻ. Ý nghĩa các tư tưởng này đối với thời đại như thế nào trong thực tiễn đấu tranh xã hội, khám phá thiên nhiên và nhất là trong thực tiễn sáng tác của nhà thơ lúc còn sống và khi qua đời.

 3/ Những đặc điểm về nghệ thuật nhà thơ đã sử dụng để chuyển tải những nội dung tư tưởng những tác phẩm của nhà thơ. Mỗi nhà thơ lớn đều có một bài thơ làm biểu tượng. Ví dụ: Nguyễn Bính có “Lỡ bước sang ngang”, Bảo Định Giang có “Tháp Mười đẹp nhất bông sen” Tố Hữu có “Từ ấy” thì Yến Lan phải là bài “Bến My Lăng, Bình Định 1935” Nhưng trong bài viết trên không nói gì đến “Bến My Lăng” mà chỉ dẫn chứng một bài “Nhớ” và 4 câu thơ của bài Bình Định 1935...

 Hai hôm sau, chị em tôi tạm biệt mẹ, bay vào Sài Gòn để kịp làm mâm cơm theo dương lịch 5/10/2010. Ngồi chờ ở sân bay Phù Cát, tôi lấy tờ “Báo Bình Định” thấy bài:

  "Năm tháng còn trên mấy đốt tay" của tác giả Lê Hoài Lương: 

 “Năm tháng đời người còn trên mấy đốt tay? Không, còn trong sự tưởng vọng nhiều đời dành cho những giá trị chân chính.!

 Một lần cùng người bạn đến thăm nhà thơ Yến Lan lúc ông nằm trên giường bệnh mấy tháng trước khi qua đời, ông nói: “Cái đáng sợ nhất của tuổi già là sự tỉnh táo!” Câu nói không hẳn là sự chiêm nghiệm của ông khiến tôi lạnh người. Người già thường sợ sự cô đơn, hoặc sợ lú lẫn làm phiền con cháu, với ông, một thi sĩ, sự tỉnh táo của tuổi già còn đáng sợ hơn. Cũng lần này, hỏi thăm ông về mấy năm tháng buồn vì tai nạn nghề cầm bút, ông im lặng nói lảng sang chuyện khác. Ôi cái sự tình của ông, sao nghĩ tới thấy buồn thương.

 Trong nhóm thơ Bình Định, ông là linh Lân. Lân, vận vào ông sao đúng thế. Sách xưa mô tả lân là linh thú, mình giống nai, đuôi giống trâu, móng như ngựa, lưng có lông ngũ sắc, bụng thì vàng, một sừng. Đặc biệt đây là con thú nhân đức, không ăn các sinh vật, đi cỏ không nát! Ông hiền lành đức độ một đời, văn nhân thi hữu nhiều lứa tuổi khác nhau đều chung nhận xét này. Linh lân lành hiền và từng chói sáng trên thi đàn với “Nhóm thơ Bình Định” và “Trường thơ loạn” ít nhất tới giờ mọi người vẫn ngưỡng mộ với Bến My Lăng và Bình Định 1935. Riêng Bến My Lăng cái bến thơ đẹp lộng lẫy và kỳ ảo không thể thiếu trong danh mục những bài thơ hay nhất nước Việt Nam thế kỷ XX .!....

 Ông đã về với cái bến trăng huyền ảo của ông cách đây đúng 10 năm. Lạ lùng thay lại nhằm đúng vào đêm trăng đẹp nhất trong năm: Trung thu. Ông lặng lẽ về với trăng trong niềm hân hoan lớn của trẻ nhỏ tùng cắc múa lân, ông - con linh – thú - lân lành hiền đi không làm đau cỏ!

 Đọc bài viết, chị em tôi xúc động theo từng con chữ. Tâm tư tôi lại xáo trộn, và tôi nhận ra trách nhiệm của người chị cả: Trách nhiệm quá lớn đối với một người chưa từng cầm bút để viết về một nhà thơ, mà nhà thơ đó là một trong bốn nhà thơ nổi tiếng của Tứ linh đất võ. Mà nhà thơ đó đã để lại trong lòng người yêu thơ rất nhiều nỗi niềm bâng khuân: Chính một cô giáo-đồng hương Bình Định đã nhận xét: 

-Nhà thơ Yến Lan là người khá cầu toàn, em cảm nhận một cách rõ ràng, sâu thẳm trong trái tim ông luôn muốn hoàn thiện về giá trị nhân văn của văn học để thế hệ sau có thể tự hào về tiền bối của mình mà chưa làm được; vì lực bất tòng tâm”  

Với ý nghĩ “nếu mình không làm thì rồi đây những gì cha để lại cho đời sẽ mai một đi do sự lãng quên của con người. Tôi đành nhờ đến cụ Thổ Địa vậy. Tôi ghi nội dung vào hai mãnh giấy:

1/-  Con đừng viết, vì không đủ trình độ 

2/-  Con cứ viết, có khó khăn gì ta sẽ giúp . 

Tôi bỏ hai mẫu giấy ấy vào đĩa, nơi thờ thần Thổ Địa, thần tài; thắp nhang; khấn, bốc một; trúng mẫu số 2.

 Và, sau đó, không hiểu sao, ký ức về tuổi thơ, tình yêu, nhân cách sống về người cha thi sĩ của tôi ồ ạt xô vào tâm trí tôi. Rồi, tối đó, trong giấc chiêm bao tôi thấy ông đứng trước mặt, tay trái cầm tờ giấy khổ A4, tay phải huơ huơ lên trang giấy. Tôi không hiểu người âm, nên hỏi cô bạn nhà bên. Cô ấy bảo: - “chắc cụ muốn chị viết gì đó”.

Vậy là rõ: Tôi-người cha chọn để cầm bút .

  Trước kia, khi đối diện với vô vàn khó khăn trong đời sống. Chị em tôi cằn nhằn, gây áp lực cho cha: “Sao ba không làm việc gì dễ kiếm tiền, làm chi nghề nhà thơ để “Bút sa gà chết, lại nghèo xác xơ thế này?! Nỗi bức xúc đó chúng tôi chỉ nhận được sự im lặng của cha. Ông để con tự hiểu, không đôi co, không giải thích. Nhưng, khi bốc mẫu số 2, tôi như được ai đó âm thầm dẫn qua mọi ngõ ngách, góc khuất của  82 năm đời và hơn 60 năm làm thi sĩ của cha tôi.

  Dần dà tôi nhận ra được chân dung con người thật của cha qua thư bè bạn ông và qua cuộc sống thực tế mà ông đã chiêm nghiệm.

 Hồi ấy, tôi thuờng nghe người ta tranh luận về thơ ba tôi, nào là:

- “Thơ của Yến Lan là thực tế và là lời nhắc nhở sự tìm tòi Nào là nhận xét của Văn Cao hoàn toàn đúng với thơ của Yến Lan, không phải chỉ thời đó mà còn cả các tập thơ mới xuất bản sau này”; hay như “Những điều Yến Lan đưa ra trước đây, giờ mới thấy ông đúng.” họ còn cho rằng:

 “Yến Lan là nhà thơ biệt lạ! v.v…”

Tôi chú ý đến một lá thư của bác Quách Tấn. Bác dặn:

 - “Những chuyện của chú nên kể cho con trẻ biết. Bây giờ chúng ta chưa nhận ra, hoặc xem nó bình thường nhưng sau này, đối với trẻ là vàng, là ngọc quí đó chú ạ”.

   Còn nhà nghiên cứu văn học hiện đại Đinh Tấn Dung thì cho rằng: “rồi đây lớp trẻ sẽ nhìn Yến Lan với cái nhìn khác so với bạn cùng thời với ông”.

Tôi thấy trách nhiệm là con phải tìm cho ra sắc ngọc trong ba tôi để chuyển tải nó trước hết cho con cháu mình.                                     

Tuy cha tôi không để lại một thiên hồi ký nào viết về “tôi làm thơ” nhưng mỗi tác phẩm của ông là lời nhắn nhủ, là chính cuộc đời ông đã chiêm nghiệm. Nó như bức thông điệp mà ông muốn gửi lại cho thế hệ trẻ mai sau.

  Khi bắt tay vào những trang đầu của hồi ký, tôi phải lội qua ma trận của giới văn chương mà trước đó tôi chẳng hiểu tí gì  Tôi thật sự lúng túng! Nhưng nhờ sự giúp đỡ thấu tình đạt lý của nhạc sĩ La Nhiên-con trai nhà danh cầm nổi tiếng của Bình Định vào thập niên 50 của thế kỷ XX, của thầy giáo dạy triết Trường Đại học Qui Nhơn - anh Cao Kế, nhà nghiên cứu văn học Khổng Đức, nhà văn Mang Viên Long, Nguyễn Hòa. Và tôi đã đủ niềm tin để vững tâm cầm bút viết hồi ký về người cha thi sĩ của mình.

                                                                           Lâm Bích Thủy