ĐỌC "MỘT MÌNH VÁ ÁO" - THƠ NGUYỆT LÃNG - Châu Thạch

MỘT MÌNH VÁ ÁO

 Nguyệt Lãng

chiếc áo một ngày không hẹn, rách.

vụng về sợi chỉ mấy đường may

cây kim sứt mũi đâm vào vải

những tiếng buồn thiu giữa ngón tay!

con chim b́ìm bịp gù trong lá

ai giấu niềm đau ở cuối vườn

ta giấu niềm đau nơi mảnh vá

mảnh vá quàng như một vết thương!...

Lời bình: Châu Thạch

Có những bài thơ khi đọc xong, nếu trong ta có vết thương ḷòng thì bài thơ hình như hàn gắn lại cho vơi bớt nỗi đau, nhưng cũng có những bài thơ đọc xong, dầu trong ta không có vết thương nào cũng thấy lòng nhói đau như có vết, còn nếu trong ta có vết thì bài thơ khơi thêm niềm đau ấy âm ỷ trong lòng ta măi miết. Cả hai lọai thơ ấy đều là những bài thơ hay mà tác giả của nó phải là những thi sĩ tài hoa, đă từng sâu nhiệm trường đời. Với tôi bài thơ “Một mình vá áo” là bài thơ thuộc lọai thứ hai, nó đă hành hạ tôi chẳng khác chi cây kim sứt mũi đâm vào vết thương mà tôi lầm rằng thời gian đă làm liền da lại. Chỉ với câu thơ đầu tiên của “một mình vá áo” Nguyệt Lãng đă đưa tôi vào cảm giác bất ngờ và liên tưởng đến biết bao điều bất hạnh đột xuất trong một đời người:

            Chiếc áo một ngày không hẹn, rách.

Không hẹn, dấu phết, rách: Chữ “rách” khác chi một tai nạn ập xuống đầu, một biến cố đến trong giây phút mà con người không đóan trước. Tất nhiên chiếc áo không hẹn mà rách là việc bình thường, nhưng ở đây còn có ngụ ý nói về một đổ vở xảy ra trong cuộc đời luôn biến động.

Rồi thì tác giả làm gì với chiếc áo rách của mình đây?:

                Vụng về sợi chỉ mấy đường may

Áo rách thì bỏ đi và may áo mới. Áo rách mà đem vá lại cho ta một hình ảnh rất buồn về sự gượng ép hàn gắn vết thương, về cuộc sống nghèo nàn của chủ nó. Đã thế, áo được vá lại một cách vụng về. Điều đó nói lên chủ áo là người phong lưu chưa từng biết vá áo, nay phải gượng gạo vá lại chiếc áo của ḿnh nên đường may mới phải vụng về. Không nữa, thì cũng nói lên người chủ áo cô đơn chẳng có một người nữ nào sống bên mình.

Hai câu thơ đầu chỉ là phác họa một bức tranh.

Hai câu thơ sau mới là hòan thiện bức tranh buồn vô hạn:

                     Cây kim sứt mũi đâm vào vải

                     Những tiếng buồn thiu giữa ngón tay

Không ai vá áo bằng cây kim sứt mũi, chỉ có nhà thơ Nguyệt Lãng của chúng ta mới vá áo một cách tài tử như vậy mà thôi, Kiểu vá áo nầy nếu không phải của anh chàng lè phè thì là của anh chàng đang sa cơ lỡ vận, và hình ảnh vá áo kiểu nầy nếu không làm cho người ta cười thì làm cho người ta khóc. Trong bài thơ nầy hình ảnh vá áo là hình ảnh làm cho người ta khóc vì:

                     Những tiếng buồn thiu giữa ngón tay.

Tiếng của cây kim cụt đầu đâm vào vải là tiếng kêu rất nhỏ. Những tiếng kêu rất nhỏ nhưng vào thơ Nguyệt Lăng thành tiếng dội u buồn, Điều kỳ lạ là những tiếng buồn ấy chỉ ở giữa những ngón tay nhưng người đọc lại thấy rằng cả tác giả khi viết thơ và cả mình khi đọc thơ đều có nỗi đau âm ỉ, kéo dài của những vết thương tron lòng do cây kim cụt đầu, do đường may thô thiển của sợi chỉ gây nên.

Bốn câu thơ ở vế đầu là phần mở của bài thơ, Phần mở chỉ giới thiệu cái h́nh ảnh c̣n lẻ loi trong góc tối, phát họa niềm đau c̣n ẩn chứa trong ḷng. Bài thơ không có vế thân bài, chỉ có phần kết luận, và ở phần kết luận tác giả mở toang--6 cánh cửa để nỗi đau trong ḷng ḿnh tràn ra trùm lên cảnh vật trong tiếng gù ấm ức của con chim b́m bịp ở cuối vườn:

                      Con chim bìm bịp gù trong lá

                      Ai giấu niềm đau ở cuối vườn

Không mấy ai từng nghe tiếng chim bìm bịp, nhưng đă nghe được th́ì không mấy ai cảm thấy hài lòng, Chim bìm bịp không hót, chim bìm bịp gù, và tiếng gù như nỗi đau ẩn chứa trong lòng, và nỗi đau ấy dầu ẩn chứa trong lòng nhưng âm thanh lại loan ra như sóng, trùm niềm đau lên cây lá, trăng sao, xói niềm đau vào lòng người nghe sao mà da diết quá. Tác giả tưởng rằng “ai dấu niềm đau ở cuối vườn” nhưng niềm đau ở cuối vườn không ai dấu, đó là niềm đau ở trong lòng tác giả, nó đă thành ma nhập vào hồn tiếng gù của con chim bìm bịp. Hăy tưởng tượng tiếng buồn đi trong đường chỉ và tiếng buồn vọng lên từ con chim gù trong lá. Tiếng buồn nào lớn hơn? Tiếng buồn nào đau hơn? Và tiếng buồn nào sẽ làm ta rơi lệ? Với tôi cả hai tiếng buồn đều như nhau, vì cả hai đều một thể, là nỗi khắc khỏai của tâm hồn, là sự quặn thắt của con tim, là tâm tư sầu thảm của con người vừa nghèo túng vừa cô đơn đang ngồi vá lại chiếc áo rách với cây kim đă bị gảy đầu,với sợi chỉ chắc lượm được từ đâu đó.

Hai câu thơ cuối của bài thơ như sau:

                     Ta giấu niềm đau nơi mảnh vá

                     Mảnh vá quàng như một vết thương

Niềm đau làm sao giấu nơi mảnh vá được?

 Bởi vì mảnh vá thể hiện niềm đau của tác giả: vá một đường chỉ thì niềm đau còn ít, vá hai đường chỉ thì niềm đau tăng lên, mà vá ba đường chỉ trở lên thì niềm đau vở ̣ra đến lạnh cả không gian, làm se thắt đến cả tiếng chim gù trong lá. Dưới con mắt tác giả mảnh vá được hình dung như một vết thương, và một nghịch lý đã xảy ra giữa vết thương trên áo và vết thương trong lòng tác giả. Vết thương trên áo thì được vá liền nhưng vết thương trong lòng thì lại xé tọac thêm ra. Bởi vậy tác giả nói “ta giấu niềm đau trong mảnh vá” không phải là muốn nói niềm đau được vá lại mà là để ám chỉ đến vết thường trong lòng giống như mảnh vá hằn lên trên vải, nó sẽ tồn tại và nó chỉ rụi tàn khi nào thân xác như chiếc áo trở thành tro bụi.

Bài thơ “Một mình vá áo” là một bài thơ cô đọng và hàm xúc. Đó là một bài thơ ẩn dụ, dùng cây kim, mảnh vá để nói đến niềm đau, sự ấm ức, nỗi khắc khỏai và tiếng kêu thương sâu kín trong tâm hồn ấy đă làm cọng hưởng cả tiếng chim trời, cả cây lá ở cuối vườn kia.

Đọc “Một mình vá áo” để ta cảm thấy cô đơn, để ta cảm thấy âm thầm đau đớn, và để ta cảm thấy cả cơi lòng chùng xuống chịu đựng nỗi buồn ẩn chưa trong sợi chỉ, giữa ngón tay và thóat xác thành tiếng gù của con chim bìm bịp, để ta và tác giả hòa nhập cùng nhau mang nỗi buồn dài năm tháng ./.

                                                                 Châu Thạch