Ba năm trước, tôi đến Quảng Trị, đi qua bến thả hoa
Thạch Hãn, đọc được bài thơ
"Lời người bên sông" khắc trên những tấm bia đá hai bờ Thạch
Hãn:
"Đò lên Thạch Hãn ơi... chèo nhẹ
Đáy sông còn đó bạn tôi nằm
Có tuổi hai mươi thành sóng nước
Vỗ yên bờ, mãi mãi ngàn năm"
Bài thơ không đề tên tác giả bên dưới. Đa phần du khách từng qua đây, thầm lướt
qua bài thơ chắc đều đã biết tác giả của bài này là ai. Hoặc khi
tham quan Thành cổ Quảng Trị, ắt chúng ta cũng sẽ được nghe người
hướng dẫn viên giới thiệu về bài thơ và tác giả. Gõ vào thanh công
cụ kiếm tìm của Google trên Internet sẽ giúp chúng ta giải đáp câu
hỏi này trong vòng 0,21 giây với gần 8 triệu kết quả-bằng cách gõ
"Tác giả bài Lời người bên sông" vào thanh công cụ tìm
kiếm... Vậy mà, ít ai có thể ngờ được, bài thơ này lại là bài
thơ... khuyết danh. Hàng triệu du khách, mỗi lần đi qua bến thả hoa hai
bờ Thạch Hãn, đọc bài thơ đều trào dâng trong tim một cảm xúc bồi
hồi, thương cảm. Những câu thơ này đã từng được nhà thơ Giang Nam mô
tả là thơ thần vì nó làm lay động tâm trí người đọc. Vậy vì sao
bài thơ không được đề tên tác giả?
Bài thơ bên bờ Bắc sông Thạch Hãn có vết xóa tên
tác giả - Ảnh chụp năm 2010.
Những ngày đầu tháng 5 này, tôi lại có dịp trở lại
bến sông Thạch Hãn. Việc làm đầu tiên của tôi là đến chỗ tấm bia đá
khắc bài thơ. Ngay dưới bài thơ, nơi để tên tác giả bài thơ bây giờ
là một... nhành hoa sen. Quả thật, đây là một sự sáng tạo chưa từng
có. Tôi mày mò tìm trong tất cả các kho tàng văn thơ, dân ca, lịch
sử... mà chẳng thể tìm thấy ở đâu dùng hình ảnh hoa văn, chim muông,
cây cỏ... mô tả tên tác giả một bài thơ, văn, hay câu nói nổi tiếng
của vĩ nhân... Tôi đem nỗi niềm này hỏi nhiều người tôi gặp ở Quảng
Trị thì đều nhận được một cái lắc đầu và câu trả lời: "Không
hiểu vì sao!". Một vài vị lãnh đạo địa phương thì trả lời
rằng: "Do thơ của Lê Bá Dương đã trở thành thơ của nhân
dân(?)". Tôi lại lục tìm tài liệu về khái niệm "Thơ nhân
dân" để hiểu ý nghĩa là gì thì trong tất cả các tài liệu tôi
chỉ thấy danh hiệu Nhà thơ Nhân dân hoặc bài thơ mang tiêu đề Nhân Dân
của Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm chứ không có một khái niệm nào mô tả
"Thơ nhân dân" cả.
Bài thơ giờ có tên
tác giả là một... bông sen - Ảnh chụp tháng 5-2013.
Tôi lại tự mình đi tìm giải thích hợp lý cho cả về
lý lẫn về tình của việc bài thơ không để tên tác giả. Nếu xét về
lý, Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (Sửa đổi năm 2009) đã nêu rõ quyền
tác giả và quyền liên quan:
"Quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm
do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu". Quyền này bao gồm quyền Nhân
thân và quyền Tài sản được quy định rõ trong điều 18, Mục 1, Chương 2,
Phần 2 của Luật Sở hữu trí tuệ. Như vậy, việc khắc bài thơ trên bia
đá bên hai bờ Thạch Hãn mà không để tên tác giả được xem là đã vi
phạm theo quy định tại Mục 5, Điều 28 - Luật Sở hữu trí tuệ 2005. Đó
là: "Sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc tác phẩm dưới bất kỳ
hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác
giả". Rõ ràng, nếu xét về lý, bài thơ không hề hợp lý chút
nào khi khắc trên bia đá mà bỏ qua tên tác giả. Nếu xét về tình, bài
thơ chỉ có thể được mọi người dân Quảng Trị, nói riêng, hay người dân
cả nước, nói chung, yêu mến và thuộc lòng chứ cũng chẳng thể
thành... thơ nhân dân được. Truyện Kiều của Nguyễn Du đã nằm lòng tử
thuở nằm nôi của mỗi người Việt Nam hàng bao đời nay, nhưng cũng không
ai nói Truyện Kiều là Thơ nhân dân cả.
Trong suốt gần 40 năm qua kể từ sau ngày giải phóng,
CCB Lê Bá Dương vẫn hằng năm lặn lội ngược xuôi Nam, Bắc để thực hiện
các công việc nghĩa tình với đồng đội và đồng bào Quảng Trị. Tới
chợ Đông Hà hỏi không ai không biết, mỗi năm đến những ngày lễ kỷ
niệm 30-4, 1-5 (ngày giải phóng Quảng Trị), ngày Thương binh - Liệt
sĩ, Lê Bá Dương đều về đây mua hết hoa, nhang, nến của các o, các chị
để thắp và thả trên sông Thạch Hãn; viếng anh linh đồng đội ở các
nghĩa trang Quảng Trị. Việc làm này cũng chính là nguồn gốc của
hầu hết các lễ hội, các hoạt động tri ân Liệt sĩ và tri ân đồng
bào Quảng Trị hằng năm hiện nay. Khi hỏi về tác giả bài thơ, bất cứ
ai ở Quảng Trị cũng có thể trả lời là của Lê Bá Dương với một
tình cảm rất chân thành và đặc biệt dành riêng cho ông. Tình cảm của
Lê Bá Dương đối với Quảng Trị là vậy, nhưng tại sao người ta lại quên
tên tác giả bài thơ của ông khi khắc trên bia đá hai bờ Thạch Hãn?
Dù muộn cũng còn hơn không, chúng ta hãy trả đúng tên tác giả về cho bài thơ tâm linh
này để duy trì những gì cao đẹp
trong văn hóa.
Bài và ảnh: Ngọc Long
Trần Bình gởi đăng
No comments:
Post a Comment