"NGƯỜI HAM CHƠI" NÓI THẬT - Phạm Xuân Dũng

Tác giả PHẠM XUÂN DŨNG

                                                                                    

     Ở đời cũng lạ, có những văn bản mũ cao áo dài, hình dong đạo mạo lại chỉ như đùa. Còn nhàn đàm như "Người Ham Chơi" Hoàng Phủ Ngọc Tường thì người ta tin là thật, vì biết đó là những giải bày gan ruột.

      "Người Ham Chơi" nói thật nhiều chuyện, có vẻ như thượng vàng hạ cám đều đủ cả.Từ con mèo tuổi thơ đến triết học hiện sinh, từ Kinh Dịch Trung hoa đến cơm hến Huế ...Trên "cái mẹt" nhàn đàm, Người Ham Chơi ngẫu hứng bày ra những thứ nhặt nhạnh được từ chiếc túi Xê Dịch (của thể xác và tâm linh), không phải để đổi chác, bán mua, mà để trần tình, khơi gợi."Đại học chi đạo" khuyên rằng: phái Tân dân và phái Thân dân đều đúng, như hai mặt của một đồng tiền.Trong tư duy cũng như trong ngôn luận, chỉ có đối thoại thực sự bình đẳng mới làm sáng danh chân lý. Sự vật chỉ phát triển khi còn mâu thuẫn, nếu cố tình triệt tiêu mâu thuẫn, sự vật dường như ngừng tiến hóa. Bởi vậy, đáng sợ nhất là những kẻ suốt đời chỉ đọc một cuốn sách. Cũng với nguyên lý bổ sung uyển chuyển như vậy, bài "Chim nhạn và cây thông" là một cách nhìn xác đáng về hai tính cách văn chương trái ngược nhau, đó là Tồn Chất Nguyễn Công Trứ và Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu.Trái ngược nhau nhưng không có nghĩa là loại trừ nhau. Như nước với lửa, như âm với dương, tương khắc tương sinh. Từ đó, tác giả rút ra phương châm sống của kẻ sĩ thời nay trước sự lựa chọn nhập thế và xuất thế: "Thế nên dám chọn cuộc dấn thân kèm theo một khoảng cách tâm thức để nhìn rõ chân tướng sự vật chính là phương thế hành xử khôn ngoan của trí thức Việt". Tác giả cũng đã phát hiện và đinh danh về con người ham chơi bên cạnh con người ham làm, con người ham nghĩ trong văn hóa Việt nam. Thực chất Người Ham Chơi là người sau khi đã nghĩ rất nhiều và làm cũng không ít cho đời mới dám chơi, dám sống và chơi cho ra chơi và sống cho ra sống."Bởi vì ham chơi phải đâu là do lười biếng. Ham chơi là cách sống đạt đạo của con người đã nhìn thấy từ lâu bản chất phù hư của thế giới, hiểu rõ rằng những giá trị vật chất có khả năng đến đâu trong cuộc mưu cầu hạnh phúc cho con người". Nhàn đàm nhưng không hề tếu táo cho vui mà đã có những bài viêt tỏ rõ chính kiến về những điều bất cập của lịch sử, hay nói đúng hơn những định kiến sai lầm khi phán xét lịch sử .Tác giả đã lập công án trong bài "Vương triều Nguyễn trên đường phố Huế" đề nghị đặt tên đường với sự xem xét các danh nhân lịch sử đã bị đánh giá bất công như  Nguyễn Hoàng, Nguyễn Phúc Lan, Nguyễn Phúc Tần, vua Minh Mạng, Hàm Nghi, Duy Tân. Cũng với cái nhìn nhàn đàm nhưng thâm thúy, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã chỉ ra một cách thuyết phục những vấn đề tưởng chừng thuần túy học thuật cao siêu. Đó là khi luận giải về "quẻ Càn" trong Kinh Dịch, vốn là một kinh thư khó đọc vào bậc nhất. Thì ra ý nghĩa thâm sâu, gốc rễ của quẻ Càn bác học kia lại là chuyện hết sức đời thường, hết sức thế tục nhưng không thể thiếu được: đó là cái ăn của con người. Thảo nào người xưa tâm niệm: nước lấy dân làm gốc, dân lấy cái ăn làm gốc .Vậy đó, chân lý thường là giản dị, có những điều tưởng chừng cao xa mà ý nghĩa lại vô cùng gần gũi, thiết thực.Đáng tiếc là chỉ ít người hiểu  được như thế. Cũng  như khi luận về quẻ Vị tế trong Kinh Dịch, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã chỉ ra thâm ý của người xưa. Đó là quẻ cuối cùng của Kinh Dịch nhưng tên gọi của nó có nghĩa là: chưa qua sông, kết thúc mà vẫn chưa kết thúc. Hành trình của triết học và loài người không thể có giới hạn cuối cùng. Quẻ Vị tế, vì thế thấy rất nghịch lý nhưng đầy minh triết. Nó luôn nhắc nhở và cảnh báo con người về đoạn đường phía trước.

      Một mảng đề tài mà nhàn đàm thành công là chân dung, hành trạng của các văn nghệ sĩ, các nhà khoa học như Văn Cao, Trịnh Công Sơn, Lê Bá Đảng, Trần Quốc Vượng ... Tác giả vẽ thần thái Văn Cao, nhà nghệ sĩ đốn ngộ: "Ông đã ngồi như thế mấy chục năm trời trong căn phòng nhỏ của ông ở phố Yết Kiêu, trong tư thế của Bồ Đề Đạt Ma nơi hang núi, để thấu suốt tất cả, và từ đó, đã cưu mang hết số phận của dân tộc mình và báo trước những nguy cơ đang đến với con người". Đó là chân dung của Phùng Quán, thi sĩ của Sự Thật, sứ giả của Sự Thật. Một con người thà cuộc đời chìm nổi, thà ăn nửa ổ bánh mì cầm hơi chứ nhất định không chịu nói nửa vời Sự Thật. Một Trần Quốc Vượng, vị giáo sư thông thái, nhà ký ức học lịch sử, người có khả năng chuyện trò cùng đất đá, cảm thông với tiền kiếp và hậu vận của đất đá và không chỉ của đất đá mà thôi. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện ra rằng trong âm nhạc của người bạn tâm giao Trịnh Công Sơn, nhạc sĩ đã chọn Người Tình để tâm sự những "Ý tưởng triết học đa đoan", rồi mỗi khi hát lên dòng Kinh Nhật Tụng ấy sẽ thấy thân phận con người chấp chới bay. Đó là âm nhạc đã phiêu bồng qua muôn vàn huyền thoại và tư tưởng, giác ngộ sự hữu hạn của con người trong cõi vô thường, áo ước một tấm lòng "để gió cuốn đi".

     Đọc nhàn đàm Hoàng Phủ Ngọc Tường chợt nhớ chuyện Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan đi sứ. Khi vua Tàu hỏi: "Trên đường phố hàng ngày có bao nhiêu người qua lại?" Trạng Bùng điềm nhiên trả lời: Bẩm, chỉ có hai người, một người đi vì danh, một người đi vì lợi." Đúng quá, đúng đến gai người, nhưng đó là sự thật. Lạ quá, không thấy nhắc đến người đi chơi vì ham chơi, dường như đó là thiểu số đớn đau và hạnh phúc. Nói vậy không có nghĩa là tác giả nhàn đàm đã toàn tâm rũ bỏ lợi danh nhẹ nhàng như người ta rũ bụi trần khỏi áo, song chí ít cũng đã luyện được tâm thế xem thường danh lợi, biết khước từ những cám dỗ mật ngọt và cả những ảo ảnh sa mạc dọc đường hành hương của một kiếp người.Viết đến đây, chợt hình dung những bóng Người Ham Chơi sau bao nhiêu lang bạt kỳ hồ, rồi ngày kia, độc hành từng bước một, bỏ lại sau lưng tiếng sóng vỗ lao xao, từ biển, quay về với núi ...

                                                                         Phạm Xuân Dũng

Đài PTTH Quảng Trị
ĐT: 0985 972 975
dpthachthao@gmail.com