TÌNH QUÊ HƯƠNG TRONG THƠ DUY PHI - Vũ Từ Sơn

Nhà thơ DUY PHI (1940-2013)

TÌNH QUÊ HƯƠNG TRONG THƠ DUY PHI

Với 74 tuổi đời, Nhà thơ Duy Phi (1940 – 2013) đã làm nên một sự nghiệp văn chương tầm cỡ ( Thơ 11 tập, văn 8 tập, biên soạn biên dịch 13 tập, tổng là 32 tập). Ngoài ra, còn một số tác phẩm khác được in chung như: Phận đèn, Miền quê quan họ … Đặc biệt những năm cuối đời khi thấy dấu hiệu của sức khỏe không được tốt Duy Phi đã tập trung làm tuyển tập thơ: Ngó ý, hoàn thành vào tháng 1 – 2013, đã toại nguyện mỉm cười khi cầm tuyển tập trong tay, ký tặng bạn bè. Sau khi ông mất, một số bạn bè của ông là: Đặng Tiến Huy, Đỗ Nhật Minh, Vũ Từ Sơn đã biên tập tuyển tập văn cho ông: Người độc hành không nghỉ. Như vậy đến nay chắc ông linh thiêng sẽ hài lòng vì cả hai tuyển tập đã được “trình làng “ một cách cẩn thận, đầy đủ và chu đáo, gây được tiếng vang trong bạn bè văn chương và gây ấn tượng trong lòng bạn đọc .

Chúng ta cùng nhau điểm qua các tập thơ đã xuất bản của ông: Cánh buồm mở hướng (1983), Đối thoại cùng sông (1984), Ngổn ngang trăm mối (1992), Rêu thức (2000 ), Đêm Thần Minh (2002), Chóp nón đi nghiêng (2005), Vòm trời lưng nghé (2005), Phiêu diêu (2010), Giọt nhũ (2012), Ngó ý  (2013).

Với đóng góp xứng đáng  trong văn nghiệp và trong hoạt động xã hội, ông đã là hội viên xứng tầm của 3 hội văn chương tên tuổi của đất nước: Hội Nhà văn Việt Nam, Hội VHNT Bắc giang, Hội VHNT các DTTS Việt Nam.

        

TÌNH THƠ VỚI QUÊ HƯƠNG BẮC NINH

Duy Phi quê gốc xã Mão Điền, huyện Thuận Thành , tỉnh Bắc Ninh, nơi có truyền thống hiếu học, có những con người tài hoa văn chương như Nguyễn Gia Thiều (Tác giả của Cung oán ngâm khúc ), thi sĩ Hoàng Cầm, thi sĩ Sái Thuận … Duy Phi được ăn học chu đáo, trở thành giáo viên văn học với nhiều tài năng sớm phát lộ và chin chắn dần lên.

Ngay từ niên thiếu anh đã nhậy cảm với cây cối ,hòa nhập với thiên nhiên xung quanh. Cây bưởi trong vườn nhà đã sớm vào thơ anh: Chợt lắng bồn chồn hoa bưởi rụng / Trinh trắng hồn quê ngát ngõ quê. Con sông Đuống quê anh mầu mỡ phù sa, đôi bờ có quan họ lên thuyền thướt tha, thơ mộng, có tranh Đông Hồ đậm chất dân gian: Bên kia quan họ / Bên này Làng Tranh / Thuyền tôi hạ thủy / Phiêu diêu sóng duềnh (Sông Đuống). Bài thơ thật ngắn gọn , tài tình , sắc nét , miêu tả con sông Đuống với 16 từ gọn ghẽ , phóng khoáng .

Một người phải có tình yêu quê hương tha thiết đến mức nào mới có những vần thơ sống động, dí dỏm mà nhuần nhuyễn: Bút xưa thấm huyết kề nghiên / Cớ chi Bút Tháp hứng lên đỉnh trời ? / Trưa hè bóng tháp đổ xuôi / Hồn tôi bay ngược gửi lời mây bay (Trưa Bút Tháp ).

Bóng hình người mẹ luôn được đưa vào thơ của các con trung hiếu với muôn hình muôn vẻ, Duy Phi viết về mẹ thật sâu đậm, tài tình :

Mẹ khuất mấy thu sân cỏ lan

Bể không người vục nước mưa tràn

Xõa tóc soi tìm mình chẳng thấy

Lạ lùng ai đó bóng thời gian? ( Nhà xưa )

Cả không gian, thời gian về cuộc đời mẹ và một phần đời khá dài của con được miêu tả với từ ngữ dung dị điêu luyện, tài hoa: Lạ lùng ai đó bóng thời gian ?

Thật là khéo léo, chân thực  khi nhà thơ viết về người mẹ trẻ Việt Nam: Nắng chiều về mồ hôi / Áo nửa khô nửa ướt / Con khát lăn vào ngực / Là lúc em nghỉ ngơi. Và : Ngủ lưng chẳng chạm gường / Gánh, chân không bén đất / Em mãi là tiếng hát / Trong cuộc đời riêng tôi. Không biết em hàng xóm hay là vợ đây? Vợ nhà thơ là giáo viên cơ mà!

Miền quê Thuận Thành của Duy Phi có làng tranh Đông Hồ nổi tiếng. Một trong những bức đẹp là: Hứng dừa. Bức tranh càng đẹp, ẩn ý sâu xa thêm khi được nhà thơ của quê hương thổi hồn văn học vào, nó giống như bài thơ hay được phổ nhạc thành bài hát bay bổng diệu kỳ: Đẹp đôi , chồng đón vợ đưa / Kìa ai nâng váy hứng dừa mà quên … / Ngày xuân được phút thiên nhiên / Đất đai chợt thức nỗi niềm chợt hoa (Đề tranh Hứng dừa).

Hội làng Bắc Ninh thật phong phú trò chơi đậm đà bản sắc dân tộc. Chơi đu là một trong số ấy. Duy Phi viết về “Cánh đu" thật đắc địa:

Gái đảm trai tài đu mới hay

Mắt cười trong mắt tay kề tay

Sầm sầm đu hạ gieo ngang đất

Thoắt lại bay rồi vút giữa mây

Bay theo sao hiện với trăng tà

Cùng cánh chim gần ngọn núi xa

Ta ngẩng cao đầu chân rẽ gió

Thử lại sức mình trong bao la

… Xin ai ở dưới đừng vội bắt

Hãy để mùa xuân những phút bay

và quê hương quí giá nhường bao khi nhà thơ viết trong bài “Gặp bạn xưa":

Cầm tay, bạn tưởng người thiên hạ

Đôi ba chuyện cũ thành hả hê

Cảm thương ký ức sau dâu bể

Tín nghĩa vàng ròng ta với quê .

TÌNH YÊU THẮM THIẾT MIỀN QUÊ KINH BẮC

Trấn Kinh Bắc xưa gồm 2 tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh và một số huyện xã khác thuộc Lạng sơn, Hải Dương, Hà Nội hiện nay. Trong một số tập thơ của mình anh thường trích ngang mấy từ: Quê Kinh Bắc. Qua đó thấy Duy Phi thật tinh tế, kín đáo thể hiện tình cảm với quê hương. Khi viết về Nguyên Hồng, anh có bài “Cây đa ở Nhã Nam" thật ngồ ngộ, ý nhị :

Vòm lá xanh vòm trời xanh

Nổi chìm mấy nẻo đã thành chiêm bao

Xuềnh xoàng đa vận áo nâu

Rễ đa phải mượn dáng râu Nguyên Hồng

Bài thơ này mới đây được Hội nhà văn Hải Phòng đưa vào tuyển tập: Nguyên Hồng qua những trang thơ .

Và đây, anh viết bài “Kinh Bắc chiều xuân" để nói về miền đất này với phong tục ngàn đời :

Cánh xuân bổng thế, người ơi !

Kìa ai gửi cả tiếng cười vào mây

Lay phay mưa hoa lay phay

Đấu cờ giải lớn cuối ngày còn treo

Sân đình đã điểm trống chèo

Bóng cha gậy trúc áo điều, chiều quê .

Không khí thật thanh bình, dân dã, vui tươi, sống động hồn quê!

Vùng đất Kinh Bắc mến yêu có “Trai Cầu Vồng Yên Thế / Gái Nội Duệ Cầu Lim" xứng đôi; có lịch sử lâu đời. Nơi đây có cây cổ thụ đến ngàn tuổi. Duy Phi viết  bài thơ hay mà hiếm người viết đặng:

Tôi về bên cổ thụ

Chợt nhớ thuở Lý – Trần

Vòng tay mình bé nhỏ

Trước sinh khí tầng tầng

Chí nào thắp cõi tâm

Trụ giữa muôn bão tố

Đã bao nhiêu vầng trăng

Lạc vào trong thớ gỗ

Đất trung du sỏi đỏ

Vẫn lọc được ngát trầm

Lẫn cỏ cây thời vụ

Còn dáng đứng ngàn năm

Tóc bạc , tôi – trò nhỏ

Học cây bài : Thời gian ! (Với Dã hương ngàn tuổi )

TÌNH YÊU ĐẤT VIỆT BAO LA

Đầu những năm 1960, nhà thơ Duy Phi dạy học ở Chí Linh, Hải Dương, nơi có núi non, sông nước, phong cảnh hữu tình, thơ mộng . Nơi đây mang dấu ấn của Hưng Đạo đại vương, Nguyễn Trãi, Chu Văn An .. tạo cho nhà thơ có nhiều bài thơ hay. Xin dẫn ra ở đây một số câu thơ hay trong bài “Dạy học ở Côn Sơn" :

Tan trường mây rủ cùng mây

Học trò bay với bướm bay ngang đèo

Côn Sơn ấm tiếng thông reo

Phong tình sắc cỏ phong lưu gió ngàn

Suối Côn Sơn vọng tiếng đàn

Tiếng con cuốc cuốc thời gian đong đầy

Đêm Côn Sơn lỏng then cài

Tấc riêng xanh với cõi ngoài thông xanh

Phải có tình yêu thắm thiết đất nước, yêu lịch sử Việt Nam ta lắm lắm, Duy Phi mới có những vần thơ khí phách, hào sảng sau:

Vạn Kiếp đền đài cây ấp ủ

Lục Đầu sông vẫn cuốn mây theo

Nghìn xưa non nước nay còn đó

Lưỡi kiếm anh hùng thép vẫn reo

( Lục Đầu Giang )

Khi vào thành phố Đà Lạt, nhà thơ lại có dịp để thổ lộ tình yêu quê hương Kinh Bắc hòa trộn trong tình yêu vùng miền của đất nước bao la:

Ta cùng sương đi với hoa

Điệu Thiên Thai thông rừng ngân nga

Một ngày Đào nguyên bằng năm hạ giới

Một trời Đà Lạt mấy đời quê xa ?

(Nghe quan họ ở Đà Lạt)

Đến Quảng Bình, nhà thơ chớp được những nét độc đáo nơi đây qua nghệ thuật chơi chữ tài tình :

Lòng son soi xuống sông Son

Yêu non nước được nước non Kẻ Bàng

Kỳ công đến gặp kỳ quan

Lắng trong giọt nhũ thời gian gọi mình

(Giọt nhũ)

Và cuối cùng, xin dẫn ra ở đây bài “Nguyện cầu" của thi sĩ khi đi thăm Yên Tử - nơi Phật hoàng Trần Nhân Tông tu luyện, khai sinh ra Thiền phái Trúc Lâm:

Tôn nghiêm chùa đỉnh non cao

Tiếng chuông trì tụng gõ vào vách mây

Một vòng tràng hạt lần xoay

Bát hương cầu nguyện đã dày chân hương.

Phải đạt tới một tầm văn chương như thế nào mới viết được bài thơ hay và sâu sắc nhãn quan đến vậy!

TỔNG QUAN NHẬN XÉT VỀ SỰ NGHIỆP THƠ VĂN CỦA NHÀ THƠ DUY PHI

Phần chuyên đề chúng tôi đã trình bày xong ở phần trên. Nhân đây, xin nêu ngắn gọn tổng quan về sự nghiệp thơ văn của nhà thơ Duy Phi để lại cho đời.

Với 74 tuổi, sự vươn lên không ngừng, học hỏi bền bỉ, liên tục, khoa học và trí tuệ, Duy Phi đã có được vốn kiến thức sâu rộng về nhiều mặt để cho ra đời 32 tác phẩm văn học có giá trị. Với khối lượng này đã làm nên thương hiệu tên tuổi: Nhà thơ Duy Phi !

Đánh giá chung ông mạnh về thơ truyền thống: Tứ tuyệt và Lục bát. Nhiều bài đạt trình độ cao siêu, đi vào lòng độc giả trong tỉnh và trong cả nước; nhiều bài tứ tuyệt có thể sánh với thơ thời thịnh Đường; nhiều bài thơ lục bát chạm ngưỡng Truyện Kiều .

Về nhân cách có thể nhận xét Duy Phi là: Đức – tài toàn vẹn. Duy Phi sống chan hòa, chân thành với bạn bè theo từng cung bậc, có quan hệ xã hội đúng đắn, nghiêm túc, tôn trọng. Ông mất đi bởi cơn bệnh hiểm nghèo, thật đáng tiếc lắm thay! Ông mất đi là một tổn thất cho văn chương Việt nam, một tổn thất lớn lao với văn chương Kinh Bắc đương đại.

        Bắc Giang, những ngày tháng 8 – 2014

                            VŨ TỪ SƠN