QUẺ DỊCH: CÁCH LẬP VÀ GIẢI ĐOÁN (bài 3)

                            Tác giả Nguyên Lạc

QUẺ DỊCH: CÁCH LẬP VÀ GIẢI ĐOÁN (tt)

                                                        Nguyên Lạc

                          (Bài 3)

Trước khi vào bài, tặng bạn câu này:

Tôi tin rằng trong tất cả mọi trình độ của xã hội – gia đình, quốc gia, và quốc tế – chìa khóa cho một thế giới tốt đẹp hơn, hạnh phúc hơn là lòng đại bi. Không nhất thiết để đi theo một tôn giáo, hay tin tưởng trong một hệ tư tưởng nào. Điều quan trọng là phát triển những phẩm chất nhân bản tối đa như có thể. Từ bi, là điều đôi khi tôi cũng gọi là tình cảm con người, là nhân tố quyết định của đời sống chúng ta!   (Đạt Lai Lạt Ma)

                                                   ***

Bạn hiền! thế là chúng ta đã dạo vòng qua đại cương về Dịch! Đó là những điểm cần cho chúng ta đi vào phần rất lý thú: Bói quẻ và Giải đoán. Nếu các bạn chưa thông, xin các bạn trở ngược lại nghiên cứu thêm lần nữa.

 Phần II. BÓI QUẺ DỊCH

 A. NGHI THỨC BÓI và LUẬT CẢM ỨNG

Việc bói muốn thành công phải có lễ nghi và thành khẩn. Trong bói ( bốc, phệ...) có luật cảm ứng. Người xin quẻ (the inquirer) để bói phải cảm (tức là thành khẩn) thì thần minh (Dịch) mới ứng (đáp ứng, trả lời). Sự thành khẩn phải thể hiện cụ thể, từ thái độ trân trọng vật để bói cho đến nghi thức tiến hành phép bói:

1. Khi không dùng, Kinh Dịch nên được bọc lại sạch sẽ bằng vải hay lụa (lụa điều - rose silk- tốt nhất) và để ở chỗ cao thích hợp, không được thấp hơn vai người lớn đứng thẳng. Các thẻ bói (nếu bói bằng cỏ thi) hoặc ba đồng tiền (nếu bói bằng đồng tiền) được đặt trong hộp có nắp đậy và không được dùng cho mục đích khác.

Đặt hộp nầy kế bên quyển Kinh Dịch.

2. Rửa tay sạch sẽ, trước khi lập quẻ. Trải một tấm vải (hay giấy) sạch lên một cái bàn ở giữa phòng. Đặt bọc Kinh lên bàn, tháo vải lụa bọc Kinh và trải rộng ra, xoay Kinh Dịch sao cho Kình hướng về phía Nam (nghĩa là người đứng mặt hướng về hướng Bắc đọc thấy chữ trên Kinh in thuận). Dưới Kinh một chút, về phía Nam, đặt một bát nhang, hộp đựng thẻ bói (hoặc đồng tiền) hai khay nhỏ (nếu bói bằng cỏ thi) hoặc một cái bát (nếu bói bằng đồng tiền) và giấy bút.

"When about to make use of it, the inquirer, after washing his hands, unwraps it (rose silk) and spreads out the wrapper like a tablecloth between the book and the surface upon Which it is to rest (the belief that a sacred object, when placed in contact with a ritually unpure surface , loses something of its virtue is by no means confined to the Chinese)" Wu Wei

3/ Người xin quẻ đứng trước bàn, lưng hướng về phía Nam (tức nhiên mặt hướng về hướng Bắc) quỳ xuống rồi lạy 3 lạy. Lạy xong, vẫn ở vị trí qùy, đốt nhang và khấn (khấn thầm hoặc ra tiếng, tùy). Trong lúc khấn, tay phải cầm bó thẻ bói (50 thẻ), đặt nằm ngang, hoặc 3 đồng tiền, đảo ba vòng theo chiều kim đồng hồ trong khói nhang đang xông lên.

"... his face to the table and thus faces North. Making three full kowtows(=protrations

to the ground) And then, from a kneeling position, inserts a stick of lighted incense in to

the burner..." Wu Wei

Cách khấn: " Mượn Người vật bói lớn (2 lần) Tôi (chức tước, tên họ) vì việc (chi đó) chưa biết nên hay không? Vậy nên đem lời nghi hoặc hỏi thần linh! Việc sẽ lành dữ, được mất, hối tiếc hay lo sợ Người có linh thiêng hãy báo cho rõ!" (**)

"Giả nhĩ thái phệ hữu thường. Giả nhĩ thái phệ hữu thường. Mỗ (quan tính danh) kim dĩ mỗ sự vị tri khả phủ. Viên chất sở nghi vu thần vu linh. Cát hung đắc thất, hối lậu ưu ngu, duy nhĩ hữu thần, thượng minh cáo chi"

Sau khi khấn xong, bắt đầu lập quẻ và đoán quẻ.

4/ Khi bói xong, thắp một nén nhang nữa, lạy 3 lạy. Xong cất dụng cụ bói về lại chổ cũ.

 B. CÁC PHUƠNG PHÁP LẬP QUẺ DỊCH

Người xưa biết hai cách bói: bói bằng mu (mai) rùa gọi là bốc, bói bằng cỏ thi gọi là phệ.

Cách bói phệ, dùng bát quái mà đóan, giản dị hơn cách bói bốc : Vì hình nét nứt trên mu/yếm rùa đã không có hạn, lại khó biện giải, còn những quẻ và hào trong phép bói bằng cỏ thi đã có hạn, lại nữa dưới mỗi quẻ, mỗi hào có lời đóan sẵn, khi bói gặp quẻ nào, hào nào, cứ theo lời đóan sẳn đó mà suy luận, công việc dễ dàng hơn nhiều. Vì vậy mà phép bói đó mới đầu gọi là dị: dễ dàng. Ngày nay, để đơn giản hơn nữa, người ta dùng 3 đồng tiền, xúc sắc, bài cào ...gieo lấy quẻ.

Muốn lập được quẻ, ta phải lập được 6 hào trước. Sau khi có được 6 hào, sắp các hào này theo thứ tự từ dưới ngược lên trên, ta sẽ lập được một quẻ bói Dich.

I. CÁCH LẬP HÀO

A. Cách lập bằng cỏ thi

Cỏ thi (tiếng khoa học gọi là Achillea sbirica), một thứ cây nhỏ cao khỏang một thước như cây cúc, có hoa trắng hoặc hồng nhạt, mọc ở Trung quốc. Dùng 50 cọng cỏ thi, mỗi cọng dài khoảng 8-10 inch ( khoảng 25-30 cm) (Nếu không có cỏ thi, ta có thể thay thế bằng đũa tre vuốt nhỏ lại).

⦁ Vật bói: Kinh Dịch, 50 cọng cỏ thi (hoặc 50 cọng đũa tre), giấy bút.

⦁ Để cho tiện, ta quy ước các ngôn bàn tay trái : ngón trỏ (1), ngón giữa (2), ngón áp út (3) và ngón út (4)

⦁ Cần thao tác 3 lần mới được một hào, nghĩa là 18 lần mới được một quẻ bói Dịch

1/ Cách lập hào sơ (hào 1)

a. Lần 1:

-- Trả 1 que bói (thẻ bói) lại vào hộp (hộp đựng các que bói), chỉ dùng 49 que bói thôi. Que nầy tượng trưng cho Thái Cực (Observer: Người quan sát)

"One is symbolically laid aside and plays the role of Observer until your inquiry is completed. Because there is a spiritual value in laying aside the observer stalk,

I always pick it up at the end of my inquiry and thank it for its participation, and I thank the venerable ancientsages for their presence and assistance " Wu Wei

-- Giữ bó 49 que bói ở tay trái, suy nghĩ về câu hỏi được đặt ra. Nhắm mắt lại, luôn nghĩ về câu hỏi trong đầu, dùng tay phải nắm lấy bất thần một mớ que bói từ bó 49 que ở tay trái, rồi tách ra . Lúc này ta được 2 mớ que bói: mớ tay trái và mớ tay phải. Đặt  mỗi mớ vào một khay:

. Khay A: mớ tay trái ( tượng trưng cho Thiên)

. Khay B: mớ tay phải( tượng trưng cho Địa)

-- Lấy một que ở mớ khay B kẹp vào kẽ ngón 3 và ngón 4 bàn tay trái (que nầy tượng trưng cho Nhân)

-- Tay phải tách mớ A thành từng đợt 4 que (tượng trưng cho 4 mùa) sao cho số que dư còn lại là = < 4 (ít hơn hoặc bằng 4) Lấy số que dư đó kẹp vào kẽ ngón 2 và ngón 3 bàn tay trái.

-- Tay phải tách mớ B thành từng đợt 4 que giống như trên (sao cho số que dư còn lại là = < 4 ), rồi lấy số que dư đó kẹp vào kẽ ngón 1 và ngón 2 bàn tay trái.

Tổng số các que trên bàn tay trái là 5 hoac 9. Để số que này qua một bên. Đó là kết quả lần 1

b. Lần 2:

Nhập số que còn lại ở A và B thành một bó. Bó que này có 44 hoặc 40 que (Do 49 que trừ đi tổng số các que dư trên bàn tay trái lần 1). Chia bất thần bó này thành hai mớ A và B, lấy một que ở mớ khay B kẹp vào kẽ ngón 3 và ngón 4 bàn tay trái (giống như trên), rồi tiếp tục thao tác các giai đoạn tách từng đợt 4 que như ở lần 1. Tổng số các que dư trên bàn tay trái sau đó sẽ là 8 hoặc 4. Để số que 8 hoặc 4 này qua một bên: bên cạnh số que 5 hoặc 9 của lần 1.

Đó là kết quả lần 2.

c. Lần 3:

Nhập số que còn lại ở A và B thành một bó. Bó que này có thể là 32 hoặc 36 hoặc 40 que (Do 44 que và 40 que trừ đi tổng số các que dư trên bàn tay trái lần 2 là 4 hoặc 8) Chia bất thần bó này thành hai mớ A và B... (giống như trên), rồi tiếp tục thao tác các giai đoạn tách từng đợt 4 que như ở lần 1. Tổng số các que dư trên bàn tay trái sau đó sẽ là 8 hoặc 4.

Để số que 8 hoặc 4 này qua một bên: bên cạnh số que của lần 2.

Đó là kết quả lần 3.

Cộng 3 kết quả trên, ta được một hào. Dựa vào bảng bói, ta biết nó là hào gì!

   BẢNG BÓI

6 lão âm (động) -X-

7 thiếu dương (tĩnh) ___                 5 và 4 có trị số là 3

8 thiếu âm (tĩnh) _ _                        9 và 8 có trị số là 2

9 lão dương (động) -O-

5 và 4 có trị số là 3, 9 và 8 có trị số là 2

Thí dụ: Lần 1 được 5 que, lần 2 được 8 que, lần 3 đuợc 4 que. Vi 5 kể là 3, 8 kể là 2, 4 kể là 3, nên tổng số 3 lần: 5+8+4 phải được kể là: 3+2+3 = 8

Vậy hào mới lập, dựa vào bảng bói, là hào Thiếu âm (tĩnh):  _ _

2/ Cách lập hào nhị (hào 2)

Gom lại đủ 49 que bói, thao tác y hệt như trên, sau 3 lần ta sẽ được một tổng số có thể là 6, 7, 8, hoac 9, rồi căn cứ vào bảng bói, ta sẽ biết nó là hào gì!

Các hào 3, 4, 5, 6 cũng lập y như vậy! Tóm lại mất 18 lần thao tác, ta có được 6 hào. Sắp các hào này theo thứ tự từ dưới ngược lên trên, ta lập được một quẻ bói Dịch.

(Xem thêm cách thứ 2 ở phần ghi chú cuối bài)

B. Cách lập bằng gieo 3 đồng tiền

Người xưa bói quẻ dùng cỏ thi phải thông qua 3 lần diễn, 18 biến mới lập được một quẻ.

Phương pháp bói đó không chỉ phức tạp, lãng phí thời gian, mà còn khó nắm bắt.

Ngày nay không dùng cách bói đó nữa, mà dùng cách gieo ba đồng tiền vào lòng một cái bát. Nó đơn giản hơn!

Trước khi lập quẻ phải chuẩn bị ba đồng tiền giống nhau. Tốt nhất nên dùng đồng tiền "Càn Long thông bảo", bởi vì mặt chính diện của nó là chữ "Càn".

Đồng Càn Long thông bảo được đúc bằng đồng, hình tròn và có lỗ vuông ở chính giữa. Một mặt ghi bốn chữ "Càn Long thông bảo" bằng chữ Hán, mặt còn lại có họa tiết ký hiệu riêng của đồng tiền. Nếu không có đồng Càn Long ta có thể dùng đống quarter (25 cent US nếu bạn sống ở Mỹ) Ta quy định:

- mặt có chữ Càn Long thông bảo (hoặc đầu hình của đồng quarter US) là mặt ngửa: dương (H: Head),

- mặt còn lại có họa tiết (mặt ghi năm của đồng quarter US) là mặt sấp: âm (T: Tail)

Trước khi bắt đầu gieo quẻ ta cần chuẩn bị sẵn giấy bút ghi rõ năm tháng, ngày giờ gieo quẻ, và 1 cái bát (đĩa) sạch để ta gieo 3 đồng tiền đó xuống.

Trước khi gieo quẻ, ta tiến hành nghi thức như đã nói ở trên, sau đó bắt đầu gieo đồng tiền. Nhớ là phải thật thành tâm khấn vái, nếu không sẽ không được như ý muốn!

1/ Bước thứ nhất là khởi quẻ.

Xem quẻ coi trọng "tâm thành thì linh ứng" nên trước khi gieo quẻ phải thật tĩnh tâm, nhẩm đọc việc mình muốn hỏi. Sau khi niệm xong, thì có thể bỏ ba đồng tiền vào trong lòng bàn tay lắc qua lắc lại, sau đó gieo cả 3 đồng tiền xuống đĩa, rồi quan sát mặt úp ngửa của đồng tiền. Lúc này có thể xuất hiện 4 tình huống như sau:

-- 1 đồng sấp (H H T : dương dương âm) là hào thiếu dương (tĩnh) ___

-- 2 đồng sấp (H T T : dương âm âm) là hào thiếu âm (tĩnh) _ _

-- 3 đồng đều sấp (T T T : âm âm âm) là hào lão âm (động) -X-

-- 3 đồng đều ngửa (H H H : dương dương dương) là hào lão dương (động) -O-

Đây là lần gieo thứ 1, ta được hào 1 ( âm hoặc dương, tĩnh hoặc động)

Gieo tổng cộng 6 lần như vậy, ta sẽ được 6 hào.

2/ Bước thứ hai là vẻ hào.

Hãy nhớ quy tắc đã nói ở trên là "Vật cực tất phản" (sự vật phát triển tới đỉnh điểm thì sẽ phản ngược trở lại): Lão dương là dương cực biến âm, Lão âm là âm cực biến dương.

Nghĩa là: Lão dương -O- biến thành âm _ _ và Lão âm -X- biến thành dương ___

Khi vẻ hào cần phải bắt đầu từ hào sơ tới hào thượng, tức là theo trật tự từ dưới ngược lên trên.. Chồng các hào theo thứ tư từ dưới lên thì lập được quẻ Dịch. Quẻ chủ (Quẻ gốc) sau khi biến hóa thì gọi là Quẻ biến.

C. Cách lập bằng gieo xúc sắc

Như đã biết ở trên, số (vị trí) lẻ (1, 3, 5) là dương và số (vị trí) chẵn (2, 4, 6) là âm

Với phương pháp này ta dùng 3 con xúc sắc. Chỉ quan tâm đến chẵn lẻ.

Khi đã tập trung ý niệm xong ta lắc đều 3 con xúc sắc, vừa lắc vừa tập trung ý niệm về việc hỏi, sau đó gieo cả 3 xuống đĩa. Nếu:

- lẻ nhiều hơn: hào thiếu dương (tĩnh) ___

- chẵn nhiều hơn: hào thiếu âm (tĩnh) _ _

- cả 3 con đều là chẵn: hào lão âm (động) -X-

- cả 3 con đều là lẻ: hào lão dương (động) -O-

Đây là lần gieo thứ nhất, ta được một hào (hào 1).

Gieo thêm 5 lần nữa, ta được thêm 5 hào (2---.>. 6) Tổng số 6 hào này sẽ lập đuợc quẻ

Trong các cách lập quẻ Dịch, cách dùng 50 que cỏ thi (50 que tre) phức tạp và mất thời gian nhất. Tuy nhiên, nó tạo cảm ứng tốt nhất!

II. CÁCH VẼ HÀO - LẬP QUẺ BÓI

Hãy nhớ quy tắc đã nói ở trên là "Vật cực tất phản" (sự vật phát triển tới đỉnh điểm thì sẽ phản ngược trở lại): Lão dương là dương cực biến âm, Lão âm là âm cực biến dương.

Nghĩa là: Lão dương -O- biến thành âm _ _ và Lão âm -X- biến thành dương ___

Khi vẽ hào, cần phải bắt đầu từ hào sơ tới hào thượng, tức là theo trật tự từ dưới ngược lên trên. Vẽ các hào theo thứ tự này thì lập được quẻ Dịch.

Thí dụ: Lần đầu bạn được một hào âm tĩnh, lần thứ nhì được một hào dương tĩnh, lần thứ ba được một hào âm tĩnh, lần thứ tư, thứ năm, thứ sáu đều được những hào dương tĩnh, thì khi vạch xong các nét, bạn được quẻ Thiên Thủy Tụng dưới đây:

   

    (Hình 1: quẻ Thiên Thủy Tụng)

Quẻ này là một quẻ tĩnh, vì không có hào nào động cả.

Nếu lần gieo thứ năm, bạn được hào dương động, thì cũng vẫn là quẻ Thiên thủy Tụng, nhưng có hào 5 động, quẻ Tụng này động. Động thì biến: Dương động thì biến thành âm, ngược lại nếu âm động thì biến thành dương.

Đây là dương động, vậy hào 5 biến thành âm, và bạn được quẻ biến như sau: Quẻ đó là quẻ Hỏa Thủy Vị Tế. Như vậy là quẻ Thiên Thủy Tụng biến ra quẻ Hỏa Thủy Vị Tế.̣

    
(Hình 2: quẻ Thiên Thủy Tụng biến ra quẻ Hỏa Thủy Vị Tế)

Nếu gieo lần thứ nhứt, bạn đựơc hào âm động. Cũng vẫn là quẻ Thiên Thủy Tụng, nhưng có hào 1 động. Hào 1 là âm động sẽ biến thành dương, và thành quẻ biến như sau:

     

    (Hình 3: quẻ Thiên Trạch Lí)

Quẻ đó là quẻ Thiên Trạch Lí. Như vậy là quẻ Thiên Thủy Tụng biến ra quẻ

Thiên Trạch Lí.

Quẻ chủ (Quẻ gốc) sau khi biến hóa thì gọi là Quẻ biến.

       ĐỒ BIỂU 64 QUẺ

       
                     (Hình 4: bản đồ 64 quẻ)

Khi biết đuợc Nội quái và Ngoại quái, căn cứ vào Đồ Biểu 64 Quẻ trên (và ở phần I), ta sẽ xác định được tên gọi và số của quẻ đã lập!

...

(còn tiếp)

Nguyên Lạc                                                                         

..................

Tham Khảo: 

Nguyễn Hiến Lê, Ngô Tất Tố, Wu Wei, Richard Wilhelm, Kiều Xuân Dũng, Đông A Sáng, Internet, Facebook...