ĐỌC “XIN LỖI” THƠ VĨNH THUYÊN - Châu Thạch

Nhà thơ Dương Vĩnh Thuyên

ĐỌC “XIN LỖI” THƠ VĨNH THUYÊN

   Châu Thạch

XIN LỖI

Cảm ơn em
Cảm ơn hết mọi người
Đã cho tôi
Một lần xin lỗi
Trời sinh tôi
Sinh thêm lắm tội
Lời nói đầu
Tôi XIN LỖI tôi

Phà Cổ Chiên
Tháng ngày mấy lượt
Đưa tôi đi
Và đón tôi về
Cầu Cổ Chiên xây xong
Ai tiễn
Phà về đâu
Tôi biết đâu tìm

Ao Bà Om
Chiều hôm còn đợi
Đợi điều gì
Không hẹn chưa quen
Gió đã nói
Lời như trách móc
Tôi đã thua lần nữa
Mấy lần

                   Vĩnh Thuyên

Lời Bình:  Châu Thạch

Có người nói với tôi Vĩnh Thuyên thiếu chữ để diễn tả ý thơ mình. Tôi cười không trả lời nhưng tôi biết không phải như thế vì Vĩnh Thuyên muốn nói ít để người ta hiểu nhiều. Thơ Vĩnh Thuyên không bao giờ tối nghĩa nhưng đọc thơ Vĩnh Thuyên thì trước hết phải trang bị cho mình con mắt thẩm mỹ để cảm nhận  vẽ đẹp một cách khái quát như thoáng nhìn một bức tranh lập thể, sau đó từ từ chiêm nghiệm.

Đọc bài thơ “Xin Lỗi” ta cũng dễ ngỡ ngàng vì gặp ngay những lời khô khan vào đề:

Cảm ơn em

Cảm ơn hết mọi người

Đã cho tôi

Một lần xin lỗi

Xin lỗi và cảm ơn là hai câu nói ở đầu cửa miệng người Âu Mỹ . Vĩnh Thuyên tiến bộ hơn họ ở chổ vừa xin lỗi xong, lại cám ơn tiếp vì người ta nhận lời xin lỗi của mình. Đây là một phong cách thơ có mục đích nhấn mạnh thêm lỗi của nhà thơ nặng nề, trầm trọng hơn những lỗi trong sự va chạm bình thường ngoài đời.

Ta cũng ngỡ ngàng thêm vì không biết nhà thơ có tội chi mà xin lỗi nhiều như thế. Đọc tiếp hai câu thơ sau ta thấy Vĩnh Thuyên mặc dầu xin lỗi nhưng cái lỗi chính lại là cái Tôi cuả mình.

Người theo đạo Chúa thường đấm ngực xưng tội mình nhưng họ nói “lỗi tại tôi mọi bề” chớ chẳng khi nào đổ tội cho Trời và xưng tội với người. Người theo đạo Phật thì lại càng tự nhận lỗi về mình tất cả để tu tập trên con đường Diệt Đế . “Trời sinh ra tôi-Sinh thêm lắm tội” nhưng tại thâm tâm mình nhà thơ cũng ý niệm được “lỗi tại tôi mọi bề” nên ông lại tự xin lỗi chính mình. Điều đó cũng xác nhận được nhà thơ tự cảm nhận được trong thể xác mình có hai bản thể con người. Một bản thể mang tội lỗi và một bản thể là công chính, không tội:

Lời nói đầu

Tôi XIN LỖI tôi

Vế thơ cho ta thấy Vĩnh Thuyên vạch ra một vấn đề nam giải. Đó là nguyên nhân của tội lỗi. Câu hỏi tội lỗi từ đâu mà có? Tội lỗi từ trời hay tội lỗi từ tôi? Nhà thơ đưa ra nan đề và nhà thơ không trả lời. Những lời cảm ơn em và cảm ơn mọi người đã cho nhà thơ một lần xin lỗi chẳng phải là chân thành đâu vì ai đâu biết tác giả có lỗi gì mà tha thứ. Đó chẳng qua là ngón đòn tâm lý đánh thức tư duy của em và của mọi người để tự giải bài toán khó giải kia, để giải một nan đề thuộc về một triết lý cao sâu.  Phần đáp án phải do mỗi người trong chúng ta, những ai đọc bài thơ “Xin Lỗi”, hoặc nó là một sự phi lý sẽ treo lơ lửng muôn đời không ai giải được.

Qua phần thứ hai của bài thơ tưởng như lạc lỏng với vế thơ đầu. Phần nầy tác giả nói về việc cây cầu Cổ Chiên xây xong đã làm cho con phà Cổ Chiên biến mất. Phà cổ Chiên là hình ảnh thân thương trong quá khứ đối với tác giả và đối với nhiều người.Khi người qua sông có phà đưa đón. Phà Cổ Chiên không còn  ai sẽ  tiễn  phà đi để nhà thơ phải ngẫn ngơ mà thốt lên:

Ai tiễn

Phà về đâu

Tôi biết đâu tìm

Phà cổ Chiên và cầu Cổ Chiên có liên quan gì đến chủ đề bài thơ là “Xin lỗi”? Tại sao tác giả đặt phà và cầu vào trong bài thơ nói về tội lỗi? Bến phà biến đi làm mất theo luôn cảnh nhộn nhịp của người qua lại, của sự trao đổi bán mua. Cây cầu hiện ra là một hình ảnh mới, một sinh hoạt mới  gọn hơn và nhanh hơn trước. Thâm tâm nhà thơ có sự ray rức vì tưởng như quá khứ có linh hồn và linh hồn đó đã chết. Tác giả tự chuốc vào mình cái lỗi của sự từ giả một nếp sống thân thương mà mình quyến luyến. Nhà thơ nghe tiếng than thở oán trách của linh hồn quá khứ trong linh hồn của nhà thơ. Vì thế tác giả  mới phân bua trước mọi người như là người ta đang chất vấn mình: “Ai tiễn/Phà về đâu/Tôi đâu biết”.

Vế thơ cho thấy quan niệm những thay đổi trong cuộc đời dầu là thay đổi tốt hơn nhưng không biết trân trọng quá khứ cũng là một tội lỗi. Chiếc áo mới thay chiếc áo cũ, ngôi nhà mới thay ngôi nhà cũ, cây cầu mới thay bến phà cũ là ta vất bỏ chính ta của một quá khứ gắn bó, nương cậy, chuyên chở…đời ta mà với quan niệm về chữ “chấp” của nhà Phật, có thể ta cho chính đó là ta. Vậy thì lỗi hay tội lỗi nó nằm trong mọi hành vi, mọi giao tiếp của tôi với đời mà nó từ đâu đến, không phải do tôi vì “Ai tiễn/Phà về đâu/Tôi biết đâu tìm” nhưng tôi phải đau khổ như chính tôi là thủ phạm vì kỷ niệm ấy tôi sẽ giết chết lần trong ký ức của tôi. Từ đó tôi phải xin lỗi cuộc đời .- Đó là một nan đề.

Vế thứ ba của bài thơ tác giả đem mình vào trong huyền thoại đất Trà Vinh:

Ao Bà Om 

Chiều hom còn đợi 

Đợi điều gì         

Không hẹn chưa quen         

Gió đã nói         

Lời như trách móc         

Tôi đã thua lần nữa       

Mấy lần

  

Chuyện kể ngày xưa tại đất Trà vinh có xảy ra cuộc tranh tài đào ao giữa nam và nữ. Bên nam vì ỷ lại và ham vui nên bị bên nữ lừa phải thua cuộc. Người lảnh đạo bên nữ là bà Om bày kế múa hát cho phía đàn ông mê mẩn quên đi trách nhiệm của mình.

Huyền thoại nầy cũng tưởng như không liên quan gì với chủ đề “Xin Lỗi” ở trên nhưng, đọc lời thảo luận của nhà thơ Hoài Huyền Thanh cho ta ý niệm về vế thơ nầy:

“Tình sương khói cho đời thêm mộng mị

Được chào thua người là hạnh phúc cho thơ”

“Chào thua” như Hoài Huyền Thanh nói hay xin lỗi cũng là một cử chỉ biểu hiện sự thua cuộc hay sự nhân nhượng chịu là mình thua cuộc. Từ thời xa xưa người nam đã vì sự yêu thích người nữ mà chào thua trong câu chuyện Bà Om. Ngày nay thi nhân chờ đợi sự thua cuộc đó trong đời mình. Mặc dầu “Gió đã nói/ Lời như trách móc”  nhưng người thơ vẫn “Cảm ơn em/Cảm ơn hết mọi người” đã nhận của tôi một lời xin lỗi hay nói đúng hơn, nhận sự thua cuộc của tôi với em, với hết thảy mọi người. Người đời thua cuộc thì sinh hận thù. Thi nhân thua cuộc có khi là hạnh phúc, giống như con kén tự rúc vào cái bọc mình làm ra để thua cuộc, và khi kén chết tức là thua cuộc thì tơ tằm đem ra làm đẹp cho đời. Những sự thua cuộc đó chính là “Được chào thua người là hạnh phúc cho thơ “.

Ba vế thơ trong “Xin Lỗi” tưởng như nói về ba vấn đề riêng biệt nhưng thật tình nó liên kết nhau trong một chủ đề, lật cho người đọc thấy như bức tranh về sự ngang trái  của cuộc đời và những nan đề đặt ra cho triết lý nhân sinh như nhà thơ Lê Hào đã thảo luận.

Tôi nghĩ bài thơ nầy nếu thêm 1 khổ nữa thì tròn trịa biết bao

Viết về bài thơ nầy, nếu viết ngắn thì không hết ý, chỉ nói loanh quanh mà viết dài thì mõi mắt người xem.

Xin dùng lời cảm ơn của Vĩnh Thuyên để gởi đến mọi người nhận cho tôi một lần xin lỗi vì sự nông cạn của mình nhưng yêu thơ Vĩnh Thuyên nên tỏ bày vài hàng thô thiển./.

                                                              Châu Thạch