BAY HƠI DANG TRẦM* - Lê Văn Trạch

Theo đà tiến hóa và phát triển, con người chinh phục, cải tạo thiên nhiên để bảo đảm tồn tại, thỏa mãn nhu cầu vật chất trong sinh hoạt, với trí tưởng tượng và sự năng động khám phá, họ đã có những thành tựu đáng kể. Những kết quả đạt được đôi khi tác động ngược lại, phá hủy quân bình tự nhiên, tạo những mâu thuẫn gay gắt khó giải quyết, không chỉ ở môi trường mà chính ngay trong bản thân họ.

Bằng tuệ nhãn để thấy được những nguy cơ như thế nên nhiều bậc vĩ nhân đã đưa ra những giáo lý - dù hình thức hướng dẫn tâm linh khác nhau, nhưng tựu trung cũng là để dẫn dắt tâm thức đi theo đường thiện nhằm tạo sự cân bằng, ổn định xã hội, tiến đến mục đích tối hậu là con người có được cuộc sống bình an, hạnh phúc. Tuy nhiên tùy theo truyền thống văn hóa và tôn giáo, mỗi khu vực đều có quan niệm, cách hành xử riêng.

Từ ngàn xưa, trinh tiết của người phụ nữ đã được loài người quan tâm đúng mức. Có bộ lạc ở châu Phi xem trinh tiết của con gái là tài sản của cha mẹ nên họ có quyền rao bán, chàng nào trả giá cao nhất sẽ được. Trong lúc đó ở Ấn Độ vào thời cổ đại, trinh tiết là một thứ linh thiêng, người phàm tục không được thụ hưởng, kể cả vua chúa, các đạo sĩ, thầy cúng, đại diện thần linh đón nhận sự dâng cúng này. Cùng thời điểm đó, tại Ai Cập lại kỳ quái hơn: xứ sở này tôn sùng thần Kim Ngưu, người ta chọn nuôi những con bò thuần chủng. Sau bốn tháng tuổi, những con bò nầy được đem đến miếu thờ để các trinh nữ hành lễ hiến dâng. Ngay ở thế kỷ 21 nầy mà tại Iran, tử tội trinh nữ phải bị phá trinh trước giờ hành quyết. Người Mỹ lại khác, một số học sinh sau ngày ra trường High School sẽ có một bữa tiệc lớn gọi là Prom, người con gái dâng hiến trinh tiết cho bạn trai để ghi nhận sự trưởng thành; đã ở thế chủ động, tự lập không còn lệ thuộc vào cha mẹ nữa.

Đất nước Việt Nam ảnh hưởng trực tiếp và lâu dài văn hóa Trung Quốc, lấy triết lý Khổng Mạnh làm nền tảng. Triết lý này nhấn mạnh đến sự tu dưỡng đức hạnh cá nhân, sự chính xác của các ràng buộc và quy phạm làm người, trong đó gia đình là đơn vị căn bản để kiến tạo xã hội (Tề gia - Trị Quốc - Bình thiên hạ). Những quy phạm đó nhằm thiết lập một quan hệ gắn bó và những điều lệ khắt khe kèm theo - như một thứ Đạo giữa mọi thành phần xã hội: Vua-Tôi; Cha-Con; Thầy-Trò; Chồng-Vợ … Với mục đích là giữ gìn giềng mối kỷ cương phép nước. Một cách tổng quát, họ phân công cụ thể theo giới tính: Đàn ông lo việc bên ngoài, đàn bà chăm sóc chuyện gia đình theo những ước lệ định sẵn: Nhân - Lễ - Nghĩa - Trí - Tín và Công - Dung - Ngôn - Hạnh với khuôn mẫu phải theo: 

Trai thời trung hiếu làm đầu

Gái thời tiết hạnh làm câu răn mình

Người con trai phải trung với vua, hiếu với cha mẹ, chăm lo trau dồi kiến thức để phục vụ xã hội. Ý tưởng này là một bắt buộc rất quyết liệt, biểu tượng sự hiện hữu, sống chết.

Có trung hiếu mới đứng trong trời đất

Không công danh thà nát với cỏ cây

Đối với phụ nữ trong tứ đức, tiết hạnh là điều quan trọng, chả thế mà nhà vua có bảng vàng  Tiết Hạnh Khả Phong để ban cho những người phụ nữ mẫu mực,  sắt son gìn giữ … 

Đối với truyền thống văn hóa Việt Nam, trinh tiết là điều cốt lõi để đánh giá phẩm hạnh người phụ nữ. Hơn ai hết, người con gái được dạy dỗ để giữ gìn và chỉ trao cho người con trai sau khi làm lễ thành hôn có sự chứng giám và chấp nhận của Tổ tiên Ông Bà Cha Mẹ, thực sự là người chồng của mình ....

Trong một lần hẹn hò, Kim Trọng ngắm nhan sắc Thúy Kiều, con tim rạo rực và bản năng chiếm hữu hiện ra như thói thường của người con trai khi ngồi cạnh người yêu:

Sóng tình dường đã xiêu xiêu

Xem trong âu yếm có chiều lả lơi

Thúy Kiều cảm nhận điều ấy, nhưng vốn được giáo dục chu đáo về quan hệ nam nữ khi chàng chưa là chồng của mình, nàng đã nhẹ nhàng ngăn lại:

Vẽ chi một đóa yêu đào

Vườn hồng chi dám ngăn rào chim xanh

Đã cho vào bậc bố kinh

Đạo tòng phu lấy chữ trinh làm đầu

Ngoài ra, trinh tiết của người con gái Việt Nam còn là uy tín dòng họ và danh dự làng xã: Trong tục lệ cưới hỏi, khi đưa dâu về nhà chồng, bà cô hoặc bà dì ở lại, để trong đêm động phòng, nếu người chồng phát hiện vợ mình mất trinh, sẽ dựng giường lên, đuổi cô gái ra khỏi nhà, bà Dì /Cô kia có nhiệm vụ dẫn cháu trở về.

Nhiều làng còn có những luật lệ khắt khe, dã man đối với phụ nữ không chồng mà chửa (chửa hoang) bằng cách đào hố, nằm xỉa úp bụng xuống mặt đất, giăng nọc ra (đóng 4 cọc và trói tứ chi vào đó), rồi đánh, có nơi còn đuổi cô gái ra khỏi làng.

Có thể ở góc khuất thầm kín của Tình yêu, người con gái cắn răng chịu đựng những hậu quả do sự mất mát của mình nhưng cha mẹ là người đau khổ, cảm thấy nhục nhã, xấu hổ với những người chung quanh, gia đình nào có con gái phạm lỗi như thế bị xem như "Gia môn bất hạnh". Đặc biệt người mẹ, tự thấy trách nhiệm thuộc về mình (Con hư tại Mạ, má hư tại trưa) nên ray rứt, chẳng yên tâm để làm được việc gì.

Kim găm bâu áo mất rồi

Uổng công thầy mẹ đứng ngồi chọn kim.

Màng trinh chỉ là cấu tạo của cơ thể theo bình thường vật lý, sự mất đi đánh dấu một thay đổi để chuyển sang giai đoạn phát triển toàn diện mang trạng thái hoàn hảo khác. Nhưng theo quan niệm xưa đó là tiết hạnh, là kho báu vô cùng quý giá. Hơn thế, trinh tiết còn là một biểu tượng thiêng liêng, người con gái để mất trinh tiết là mất tất cả:

Ôi thôi rồi khóa rớt chìa rơi

Rương vàng hở nắp, bay hơi dang trầm

(Có bản ghi: Lư đồng hở nắp, bay hơi dang trầm. Trên thực tế là vậy, bởi vì khi xông trầm, nắp có hở, hương trầm mới bay ra, chuyện thường tình, thế thì đâu có gì để phải thất thanh kêu trời! Rương vàng là câu nói ẩn dụ biểu trưng cho một diễn đạt khác, để bổ sung ý này, ta hãy nghe lời than vãn của chàng trai khi bị người tình phụ:

Ngày nào em nói em thương,

Như trầm mà để trong rương chắc rồi.

Bây giờ khoá rớt chìa rơi.

Rương long nắp vỡ, bay hơi mùi trầm.)

Xem đây như là lời của người Mẹ,  đưa hai bàn tay ra, thảng thốt kêu trời "Ôi thôi rồi ! " - đặc ngữ biểu tượng một mất mát bất ngờ ập đến ... khóa, chìa mỗi thứ một nơi, bị bẻ gãy, kho tàng mất sạch.

       Chữ Trinh đáng giá ngàn vàng.

Nhưng ở đây vàng bị đẩy xuống một bậc, chỉ là vật liệu chiếc rương - dùng để giữ thứ quý giá hơn, không những thế mà còn cung kính thiêng liêng nữa.

Từ trạng thái vật lý bình thường, sự trinh tiết mang ý nghĩa trang trọng, đôi khi như là huyền thoại, ảnh hưởng cả một nền đạo lý, cho nên khi rương vàng hở nắp, hơi dang trầm bay đi, tất cả sụp đổ, kéo theo chuỗi hệ lụy ràng buộc, đan chéo nhau.

Trong ý tưởng đập cổ kính ra .. để trân quý một thời tổ tiên ta đã có những ý niệm đúng mức về giá trị đạo đức trong quan hệ giữa con người, ý niệm ấy là động lực tạo sự bình an, niềm tin để cùng nắm tay nhau xây dựng và phát triển, hình thành một giai đoạn lịch sử thịnh vượng, bờ cõi được mở mang, để chúng ta có được một dải giang sơn gấm vóc như hôm nay .

Lê Văn Trạch

                                                                               letrach@yahoo.com

*Nhang (nói theo giọng Huế là dang)

***

Chú thích về hình giữa bài:

Tờ sắc Tiết Hạnh Khả Phong của vua Bảo Đại cấp cho 

bà Nguyễn Thị Mai vợ của ông Phan Văn Chi

ở Phủ Thừa Thiên, huyện Hương Thủy,

tổng Lương Văn, xã Thần Phù,

Bảo Đại năm thứ mười hai, tháng ba, ngày mười tám.

(Theo http://bcdlldb.com)