ĐỌC THƠ VỀ CHỢ QUÊ QUẢNG TRỊ CỦA VÕ VĂN HOA - Châu Thạch

Nhà thơ Võ Văn Hoa và nhà bình thơ Châu Thạch   

ĐỌC THƠ VỀ CHỢ QUÊ QUẢNG TRỊ CỦA VÕ VĂN HOA

                                                                 Châu Thạch

Tôi có người bạn văn viết về chợ thật là độc đáo, đó là ký giả Lương Minh với quyển sách “Chợ Tỉnh Chợ Quê” có một không hai giữa thời này. Tôi có người bạn làm bài thơ về chợ cũng tuyệt vời, đó là nhà thơ Lê Đình Hạnh với bài thơ “Kẻ Chợ” mà mỗi lần anh đọc lên thì bạn bè lắng nghe thích thú. Tôi cũng yêu 10 bài thơ viết về chợ của Anh Thơ, một nữ sĩ của thập niên 40 thế kỷ trước. Ngoài ra còn rất nhiều bài thơ về chợ khác xưa nay có thể làm cho ta thú vị.

Lần nầy, tôi lại khám phá thêm chùm thơ về chợ quê của một tác giả mà tôi đã mến mộ từ lâu, chùm thơ viết về các chợ quê ở tỉnh Quảng Trị, nơi quê hương thân yêu mà tôi đã gắn bó một thời tuổi trẻ. Chùm thơ đã  đem đến cho tôi những cảm xúc dạt dào. Đó là bốn bài thơ của nhà thơ Võ Văn Hoa, một thi nhân đang ở ngay trên quê hương Quảng Trị của mình:

Đầu tiên ta hãy đọc bài thơ “Chợ Quê”. Bài thơ không nói chợ quê nào nhưng ai đọc cũng dễ biết rằng, tác giả nói về các chợ quê Quảng Trị. Thế nhưng bài thơ đã phát họa những nét đặc trưng chung của chợ quê nước ta, mộc mạc, giản dị, thấm đượm hồn người dân quê nước Việt:

CHỢ QUÊ

"Người ơi buông áo em ra

Để em đi chợ kẻo mà chợ trưa..."

Đi vô trong Huế trong Hàn

Ghé qua siêu thị vội vàng rồi ra

Ta về đi chợ quê ta

Hàng rau rau sạch... hàng quà bến sông

Đi mau kẻo chợ hết đông

Trầu têm cánh phượng ới chồng... chồng ơi!

Chợ quê đi suốt cuộc đời

Người quê buông áo nói lời tình chung

Chợ quê muôn nẻo tơ chùng!

                                              Võ Văn Hoa

Bài thơ chỉ có chín câu, nhưng tác giả nhắc ta biết sự thoải mái khi dạo chợ quê, sự tinh khiết của nông sản bán ở đó cũng như địa diểm mà dân quê thường họp chợ ở gần bến sông, gần cây cầu hay dưới một gốc đa già. Các câu thơ “Ghé qua siêu thị vội vàng rồi ra”,  “Hàng rau sạch.. hàng quà bến sông”, “Trầu têm cánh phượng ới chồng… chồng ơi” đánh động tâm hồn ta tưởng tượng được một khung cảnh họp chợ bán buôn đơn sơ, bình dị và đầy sự luyến ái trong tâm hồn. Nhà thơ thật độc đáo khi để tiếng người vợ vui mừng gọi chồng vọng lên khi thấy“Trầu têm cánh phượng”. Chỉ một câu thơ mà lột tả hết sự chơn chất của người vợ, có thể xem như đại diện cho người phụ nữ nông thôn, người phụ nữ ấy thật hồn nhiên khi cất tiếng gọi to chồng mình vì vui mừng thấy có trầu tem cánh phượng. “Têm cánh phượng” cũng đại diện cho hình ảnh tình yêu trong lễ nghi đẹp vô vàn qua phong tục miền quê còn sót lại.

Phần cuối bài thơ, nhà thơ mượn chữ “buông” trong câu ca dao “Người ơi buông áo em ra / Để em đi chợ kẻo mà chợ trưa” để lấy chợ diễn đạt nhưng khối tình chung, những mối tình vương vấn suốt đời của trai gái  nông thôn. Những mối tình ấy, chợ đã mang ít nhiều dấu ấn kỷ niệm trong cuộc tình của họ.

Qua bài thơ thứ hai, tác giả viết về chợ Cầu:  

CHỢ CẦU

"Mua vôi chợ Quán chợ Cầu"

                               (Ca dao)

 Hai đêm nằm ở đất Gio Châu

Chẳng thấy cầu đâu lại chợ Cầu

Thấp thóang bóng chiều rơi tóc trắng

Niềm mong như thể đã xanh lâu

Vôi trắng nghìn năm lời ước hẹn

 Đỏ au cổ tích chẳng nhòa phai

Chợ Cầu giao cảm cùng sông núi

Viên mãn cho người một sớm mai.

                                  Võ Văn Hoa

 “Ru em em ngủ cho muồi / Để mẹ đi chợ mua vôi ăn trầu / Mua vôi chợ Quán chợ Cầu / Mua cau Nam Phổ mua trầu chợ Dinh”: Đó là câu ca dao ở vùng đất Quảng Trị có đề cập đến chợ Cầu. Chợ Cầu như một địa danh gần gũi, đã đi vào câu hát, nuôi lớn bao tâm hồn trên mảnh đất Gio Linh tỉnh Quảng Trị. Có lẽ nhà thơ Võ Văn Hoa đã ở lại hai đêm tại di tích của chợ Cầu ngày xưa. Chợ Cầu ngày xưa ở phía đông thị trấn Gio Linh, cách quốc lộ 1A chưa đầy 1km, kế bên di tích quốc gia đình làng Hà Thượng. Chợ Cầu ngày nay đã được dời lên phía tây quốc lộ 1A, là trung tâm trao đổi hàng hóa lớn nhất của Huyện Gio Linh, sầm uất và khang trang chớ không “Vôi trắng nghìn năm / Đỏ au cổ tích” như trong thơ của tác giả.

 Bài thơ “Chợ Cầu” của Võ Văn Hoa là một bài thơ hoài cổ, giống như bà Huyện Thanh Quan thấy “Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo/ Nền cũ lâu đài bóng tịch dương” trong bài thơ “Thăng Long Thành Hoài Cổ”. Khác với bà Huyện Thanh Quan thấy “Cảnh đó người đây luốn đoạn trường” thì nhà thơ Võ Văn Hoa Tích cực hơn. Nhìn di tích lịch sử tuy u trầm nhưng nhà thơ đã khám phá được một sợi dây kết hợp từ quá khứ đến hiện tại và tương lai. Đó là niềm mong ước bao điều tốt đẹp lưu truyền qua bao thế hệ vẫn xanh màu đá “như thể đã xanh lâu”. Đó là những ước hẹn, hay nhưng lời thề non nước từ xưa đến nay còn trường tồn như “vôi trắng nghìn năm”. Đó là những cảo thơm mang hồn dân tộc vẫn “Đỏ au cổ tích chẳng phai nhòa”

                       Chợ Cầu (thị trấn Gio Linh, Quảng Trị)

Nhà thơ Võ Văn Hoa nguyên là một nhà giáo, với tư duy nầy đem vào bục giảng, tôi nghĩ những thế hệ học sinh của thầy sẽ có cái nhìn mới tốt đẹp hơn, khám phá những chúc thư mà cha ông viết trong đá, trong gạch, trong kiến trúc của đền đài, lăng tẩm, gởi lại cho hậu thế những lời giáo huấn nghiêm khắc, những trách nhiệm với non nước mà con cháu phải làm.

Bài thơ thứ ba là bài thơ “Qua Chợ Kẻ Diên Xưa”:

QUA CHỢ KẺ DIÊN XƯA

Còn ngôi đình chứng tích với thời gian

Cây sanh cổ kể bao điều kỳ tích

Người ở dưới nôốc lên

Người từ miền trên lại

Chợ gạo cá, bốn mùa hoa trá

Cứ vây quanh Khu chợ thập thành

Tôi như người cổ sơ

 Đi chân đất đầu trần qua chợ

Thấy tráng sĩ dừng ngựa

Thấy nho sinh ghé trạm dừng chân

Cho hành trình vượt cây đa vào kinh ứng thí

Chợ Kẻ Diên xưa Vang bóng một thời

Chợ Kẻ Diên xưa Người tuyệt vọng vẫn còn đường hy vọng

 “Còn da lông mọc còn chồi nảy cây”

Chợ Diên Sanh hôm nay Người qua chợ có vô tình như thể

Tôi xót đắng – cây Sanh chiều tuổi xế

Như lãng quên năm tháng ở quanh mình

                                           Võ Văn Hoa

Trong kho tàng ca dao tục ngữ của VN, bài ca dao chục trứng (hay bài ca dao về con gà Kẻ Diên) được xem là một trong những bài ca dao hay nhất nói về niềm lạc quan và hi vọng. Nhưng không phải ai cũng biết địa danh 'Kẻ Diên' trong bài ca dao này ở chỗ nào.

“Tháng giêng tháng hai / Tháng ba, tháng bốn / Tháng khốn tháng nạn / Đi vay đi tạm được một quan tiền / Ra chợ Kẻ Diên mua con gà mái / Về nuôi, hắn đẻ ra chục trứng / Một trứng: ung / Hai trứng: ung / Ba trứng: ung / Bốn trứng: ung / Năm trứng: ung / Sáu trứng: ung / Còn ba trứng nở ra ba con / Con diều tha  / Con quạ bắt/ Con mặt cắt xơi / Chớ than phận khó ai ơi/ Còn da lông mọc, còn chồi nảy cây”

Theo nhà báo Phạm Xuân Dũng (Ban Văn nghệ chuyên đề, Đài PT-TH Quảng Trị) thì từ “kẻ” là một từ cổ, giờ không còn dùng nữa nhưng có nghĩa nôm na là một vùng đất, một làng quê.

Ở Quảng Trị có Kẻ Lạng thuộc xã Hải Sơn, Kẻ Văn thuộc xã Hải Tân, Kẻ Vịnh thuộc xã Hải Hòa (cùng thuộc Huyện Hải Lăng). Còn Kẻ Diên được nhắc tới trong bài ca chính là Diên Sanh ngày nay, thuộc xã Hải Thọ (Huyện Hải Lăng, Quảng Trị).

Nhà thơ Võ Văn Hoa qua chợ Diên Sanh hôm nay nhưng tâm trí lại nghĩ về ngôi chợ tại đây mấy trăm năm về trước có tên là Kẻ Diên. Khác với chợ Cầu, chợ Kẻ Diên chỉ thay tên nhưng vẫn họp chợ trên nền đất cũ. Do đó nhà thơ được nhìn những di tích xa xưa như ngôi đình, như cây sanh còn sót lại. Từ nhưng di tích đó, gợi cho tâm hồn thi nhân lãng mạn, đã tưởng mình quay lại tiền kiếp “như người cổ sơ / Đi chân đất đầu trần qua chợ”. Bài thơ hay ở chỗ đó, hay ở chổ tưởng tượng và hư cấu tuyệt vời. Chợ Diên Sanh ngày nay như bao ngôi chợ khác không có gì đáng nói. Thế nhưng, nhìn ngôi chợ Diên Sanh ngày nay để kéo ngược thời gian, sống vào quá khứ, đứng giũa chợ Kẻ Diên ngày xưa để “Thấy tráng sĩ dừng ngựa/ Thấy nho sinh ghé trạm dừng chân” là một cơn mơ như hiện thực, là một ý thơ trên cả ý thơ, kéo đất kéo trời của quá khứ về trong hiện tại, đưa không gian hiện tại về quá khứ, truyền cảm xúc đến người đọc thơ thấy hiển hiển trong trí mình những hình ảnh sống, thực hơn phim.

Trong bài thơ “Qua Chợ Kẻ Diên” nhà thơ Võ Văn Hoa có bày tỏ một nỗi niềm “Xót đắng” vì nhà thơ nhìn “cây sanh chiều tuổi xế/ Như lãng quên năm tháng ở quanh mình”. Đó chỉ là một sự u hoài thoáng qua khi cảm động sự phôi pha, già cỗi đứng trước sự rộn ràng, sầm uất của sinh hoạt chợ ngày nay. Thật ra trong tâm hồn nhà thơ, một niềm hy vọng, một sự lạc quan yêu đời, tin tưởng vào tương lại luôn luôn đầy ắp. Vì sao ta biết? Vì câu thơ “Chợ Kẻ Diên vang bóng một thời / Chợ Kẻ Diên Người tuyệt vọng vẫn còn đường hy vọng” khẳng định nhà thơ thấy được sự vượt qua, sự phục hưng, sự sống lại của ngôi chợ qua bao nhiêu thế hệ. Rồi câu ca dao “Còn da lông mọc còn chồi nảy cây” mà tác giả đưa vào thơ là một câu ca dao có chứa đựng yếu tố của tư tưởng triết học thường gọi là “triết ly dân gian” hay “triết học của nhân dân lao động” phát hiện ra bản chất, quy luật của sự sinh tồn, hiện tượng tự nhiên của cuộc sống, khẳng định thêm nhà thơ có tâm hôn lạc quan. Bài thơ cho ta quay lại một quá khứ thanh bình và nhìn về một tương lai với niềm hy vọng tốt đẹp.

Bài thơ thứ tư là bài thơ “Chợ Hôm”:

CHỢ HÔM

Gánh cá chiều chạy từ biển lên

Đòn gánh cong đời mẹ

Người phu già khuân miền dâu bể

Điếu thuốc Lào phả khói hoàng hôn.

“Gái thương chồng đang đông buổi chợ...”

Chợ Hôm có còn gì không?

Người về chợ không còn thủng thẳng

Tranh mua từng mớ cá, ngọn rau...

Đất nước có nhiều phiên chợ lạ

Có người đến thấy lòng mình thanh thản

Có người đến thấy phận mình xót đắng

Chợ Hôm đắt ít, rẻ nhiều.

Tôi về chợ Hôm một chiều

Nắng nhạt nhòa vàng Kim Long mỹ tửu

Chợt nghĩ về dòng đời vĩnh cửu

Có người con gái đi ra

từ phía

rìa làng

                                          Võ Văn Hoa

                   

Chợ Hôm: Di tích xếp hạng cấp tỉnh (14/04/2016)

Địa điểm này nằm bên bờ sông Thạch Hãn, thuộc làng Lập Thạch, phường Đông Lễ, thành phố Đông Hà; cách trung tâm thành phố khoảng 1,5km về phía đông nam. Đây là một chợ làng được hình thành khá sớm trong lịch sử; là nơi trao đổi hàng hóa, buôn bán của một số làng ở phía nam thành phố Đông Hà và nhiều làng ở phía Đông bắc Triệu Phong.

Bài thơ “Chợ Hôm” được mở đầu bằng một hoạt cảnh sống động. “Gánh cá chiều chạy từ biển lên / Đòn gánh cong đời mẹ”. Cụm từ “đòn gánh cong đời mẹ” khiến cho hoạt cảnh không phải chỉ xảy ra trong chốc lát mà kéo dài thời gian suốt một đời mẹ. “Người phu già khuân miền dâu bể/ Điếu thuốc lào phả khói hoàng hôn” là câu thơ trùm lên mọi biển động của cuộc đời và u uẩn khói thuốc lan tỏa cả không gian.

Tác giả mượn một trong hai câu ca dao “Gái thương chồng đương đông buổi chợ / Trai thương vợ nắng quái chiều hôm” để tán dương tình yêu thương, sự hy sinh của  mẹ, lặn lội ở chợ trong cả mùa đông lạnh vì chồng vì con mình.

Ngược với những bài thơ trước, bài thơ nầy tác giả có những nỗi ưu tư  khi nhìn thấy “Người về chợ không còn thủng thẳng / Tranh mua từng mớ cá ngọn rau” mà mớ cá ngọn rau ấy “Đắt ít, rẻ nhiều”.

Nhà thơ về chợ Hôm một chiều, ánh nắng nhạt nhòa chiếu trên những chai rượu ngon đặc sản có nhản hiệu Kim Long, làm cho tác giả chợt nghĩ về qua khứ xa xôi, chợt thương những người con gái bỏ làng ra đi vì hệ lụy, vì hôn nhân, vì muốn đi tìm một bến đậu tốt hơn.

Bài thơ “Chợ Hôm” se thắt một nối buồn. Buồn vì có lẽ tên chợ là Hôm, có nghĩa là tối, và tác giả đến đó trong một buổi chiều vàng vọt. Thế nhưng cọng với những bài thơ trên, ta thấy được tâm hồn tác giả là một sợi dây rung lên được lắm cung đàn. Đọc “Chợ Hôm” ta thấy con tim mình trầm lắng. Một chút xót thương cho mẹ, một chút ưu tư vì cảnh nghèo, một chút nhớ nhung xa vời về thân phận những người con gái đi về “tứ phía, rìa làng” cho ta thứ cảm xúc sâu lắng, xa vời. Đắng của cuộc sống và ngọt của tiếng thơ hòa quyện trong lòng ta sắc màu thi vị,

Có lẽ tôi không nói thêm nữa đề bài thêm dài ra vô ích. Thiết tưởng bốn bài thơ về “Chợ Quê Quảng Trị” của nhà thơ Võ Văn Hoa có viết mấy thì cũng nói được một phần rất nhỏ mà thôi. Mục đích của người viết là chỉ giới thiệu thơ, để người đọc đọc nó, sẽ tự thấy cai hay bằng đồng cảm, bằng cảm nhận trực tiếp, thì sẽ thẩm thấu vào tâm hồn mình hương hoa, thi vị được ẩn chứa trong thơ mà lời nói trở nên vô dụng. Thơ Võ Văn Hoa là một thứ thơ trầm lắng, nhìn thấy nó như nhìn chất ngọc óng ánh dưới sông sâu trong dòng nước trong rất trong, nhưng phải chịu nhìn mới thấy!!!

                                                                       Châu Thạch