NGHE VÀI CA SĨ HÁT “ĐỂ GIÓ CUỐN ĐI” - Phạm Đức Nhì

                           Tác giả Phạm Đức Nhì

NGHE VÀI CA SĨ HÁT “ĐỂ GIÓ CUỐN ĐI”

Lời Nói Đầu

Trong thời gian viết bài Bàn Về Chữ “Buông” Của Trịnh Công Sơn Trong “Để Gió Cuốn Đi” (1), để có thể thấm và phần nào hiểu ý của nhạc sĩ, tôi đã vào Google nghe đi, nghe lại bản nhạc được nhiều ca sĩ khác nhau hát. Với bài viết ngắn này tôi không có ý định bàn đến sự hay dở của chất giọng cũng như khả năng thể hiện của ca sĩ mà chỉ bàn đến hai trường hợp thay đổi lời ca và vài trường hợp chọn cách kết thúc bản nhạc hơi khác thường. Mục đích để tìm hiểu xem là làm như vậy ca sĩ đã đến gần hay đi xa - thậm chí “đi lạc” – ý chính của bản nhạc.

Do chỉ chọn một số ca sĩ rất ngẫu nhiên khi gõ “để gió cuốn đi” trên Google, những ca sĩ khác, cũng ở vào trường hợp tương tự nhưng không được (bị) chọn là ngoài ý muốn của người viết.

Tóm Tắt Ý Của Bản Nhạc

Bản nhạc có thể chia làm 4 đoạn nói đến chữ “buông’ của trạng thái tâm con người.

     1/ Với “tấm lòng”: Hãy “để gió cuốn đi”. Nếu không, nó sẽ làm mờ mắt ta, trái tim ta sẽ thành “chiếc bóng” của nó “đi rao lời dối gian”

     2/ Với hạnh phúc (tiếng cười): Hãy để nước cuốn trôi

     3/ Với khổ đau, bất hạnh: Hãy mở cửa trái tim để “con chim đau, mang vết thương sâu” bay đi.

     4/ Khi gió cuốn đi hết - cả “cái tôi” (bản ngã) của ta (“vắng bóng ai”) - ta sẽ vui sống, an lạc.

“Tấm lòng” là bản tâm, là toàn thể những gì chất chứa trong tim. Trong thực tế, gió không thể một lúc cuốn trôi “tấm lòng” đi được. Vì thế, TCS đã chia những gì chất chứa trong “tấm lòng” thành 2 loại - hạnh phúc và khổ đau. Khi tất cả những tiếng cười (hạnh phúc) được nước cuốn trôi, những “con chim đau, mang vết thương sâu” (khổ đau) vỗ cánh bay đi hết, “tấm lòng“sẽ hoàn toàn được gió cuốn đi. Lúc đó bản tâm chỉ là một khoảng không, “cái tôi” (bản ngã) đã “vắng bóng”

Với cách hiểu như thế, nghe các ca sĩ hát, tôi nổi hứng đưa ra mấy lời bàn. Đây chỉ là nhận xét cá nhân. Sẵn sàng đón nhận những ý kiến trái chiều, khác hướng. 

Ca Sĩ Thùy Chi Đổi Chữ “Tan” Thành “Vang”

Không biết vì lý do gì khi trình bày bản nhạc Để Gió Cuốn Đi nữ ca sĩ Thùy Chi (2) đã đổi chữ “tan” của nguyên bản trong câu hát “và tiếng hót tan trong trời gió lên” thành chữ “vang”.

Câu hát trên nằm trong đoạn nhạc nói về sự buông bỏ những nỗi khổ đau, được tác giả diễn tả bằng hình tượng “con chim đau mang vết thương sâu”.

Khi “con chim đau mang vết thương sâu” vỗ cánh bay khỏi trái tim, “và tiếng hót tan trong trời gió lên” - chữ “tan” cho độc giả cái cảm giác về sự buông bỏ hoàn toàn, không còn tơ vương gì đến những cay đắng, khổ đau nữa. Âm thanh từ tiếng hót của con chim và dĩ nhiên, cả bóng hình của nó, đã tan biến trong bầu trời, không còn một dấu tích gì.

Đổi “tan” thành “vang” thì trong câu “và tiếng hót vang trong trời gió lên” tiếng hót của con chim còn vọng lại, nghĩa là chưa tan biến hoàn toàn, sự buông bỏ chưa trọn vẹn.

Hát như thế, ca sĩ Thùy Chi - về mặt ý nghĩa- đã làm giảm cái hay, cái đẹp, cái sâu sắc của đoạn nhạc.

Ca sĩ Phạm Anh Khoa đổi “chiếc bóng” thành “đôi cánh”

Trong Chương Trình 12 Con Giáp Năm 2018 nam ca sĩ Phạm Anh Khoa (3) khi thể hiện nhạc phẩm Để Gió Cuốn Đi đã thay 2 chữ “chiếc bóng” từ nguyên bản thành “đôi cánh”.

Anh hát:

“Ôi! Trái tim đang bay theo thời gian

Làm ‘đôi cánh’ đi rao lời dối gian”

Câu hát đó thiếu tính logic. “Làm đôi cánh” thì “đôi cánh” chỉ có thể là phuơng tiện di chuyển chứ không thể “đi rao lời dối gian” được. Còn trong nguyên bản:

“Ôi! Trái tim đang bay theo thời gian

Làm ‘chiếc bóng’ đi rao lời dối gian”

thì nếu “tấm lòng” chưa được gió cuốn đi, trái tim sẽ làm “chiếc bóng” của nó - tức là “chiếc bóng” của ta, thay mặt ta đi loan truyền những điều tốt đẹp về ta, còn những điều xấu xa thì che giấu – nghĩa là “đi rao lời dối gian” giùm ta. Trường hợp ta dám và có thể để gió cuốn “tấm lòng” đi được thì “chiếc bóng” cũng không còn nữa. Bản ngã – tức là “hình bóng ai” trong ta biến mất, tâm của ta sẽ ở trạng thái vô ngã - chỉ có ở những vị tu hành đạt đạo.

Đây là chiếc cầu để dẫn độc giả đến - và có thể hiểu - cụm từ “vắng bóng ai” ở đoạn kết:

Hãy yêu ngày tới dù quá mệt kiếp người

Còn cuộc đời ta cứ vui

Dù vắng bóng ai, dù vắng bóng ai

Thay “chiếc bóng” bằng “đôi cánh” ca sĩ Phạm Anh Khoa không những làm câu hát mất tính logic mà còn chặt chiếc cầu liên tưởng, khiến độc giả chới với, dù có được giải thích, cũng khó vỡ nghĩa (make sense) được cụm từ “vắng bóng ai”.

(Theo link ở mục Chú Thích tôi đã nghe ca sĩ Phạm Anh Khoa hát Để Gió Cuốn Đi cả chục lần. Nhưng mới đây khi bấm vào link để check lại lần cuối thì phần trình bày của anh đã bị xóa)

Sau đây là vài cách kết thúc bản nhạc.

1/ Giữ Nguyên Lời Và Ý Của Tác Giả

Thông thường các ca sĩ kết thúc bằng cách lập lại (hoặc ngân dài) những chữ cuối, hoặc câu cuối của bản nhạc. Trong trường hợp Để Gió Cuốn Đi câu cuối sẽ là “dù vắng bóng ai”. Các ca sĩ Khánh Ly (4), Trường Thanh (5), Bé Hoàng Ngân (6) đã dùng cách kết thúc này - lập lại nhiều lần câu “dù vắng bóng ai”.

Đây là cách kết thúc an toàn nhất. Dù tác giả có vô ý hoặc “yếu cơ” để những chữ cuối hoặc câu cuối ở vị trí quá xa với ý chính của bản nhạc, hát lên nghe lạc lõng hoặc nhạt nhẽo, không lưu lại ấn tượng thì cũng không phải là lỗi của người hát.

Trong trường hợp Để Gió Cuốn Đi, khi “tấm lòng” được gió cuốn đi hết, tâm của con người sẽ ở trạng thái “không”, nghĩa là tuyệt đối vắng lặng, tuyệt đối thanh tịnh. Bản ngã, hay “cái tôi” sẽ “vắng bóng”. Cho nên ca sĩ kết thúc bản nhạc bằng cụm từ “Dù vắng bóng ai” là hợp lý, là đúng ý của tác giả.  

2/ Kết Thúc Bằng Câu “Để Gió Cuốn Đi”

Ca sĩ Quang Dũng (7) đã chọn cách kết thúc này.

Đây là cách kết thúc khác thường. Ca sĩ đã lấy tựa đề – cũng là câu hát quan trọng nhất, gói trọn ý của bản nhạc, coi như một CODA của riêng mình - để kết thúc. Theo tôi, so với cách kết thúc thường lệ ở trên, cách này hiệu quả hơn, để lại ấn tượng mạnh hơn.

3/ Kết Thúc Bằng Cả Đoạn

Ca sĩ Hồng Nhung (8) đã chọn đoạn quan trọng nhất, coi như một CODA để kết thúc.

Sống trong đời sống cần có một tấm lòng. Để làm gì em biết không?

Để gió cuốn đi. Để gió cuốn đi.

Và lập lại:

Để gió cuốn đi. Để gió cuốn đi.

Cách kết thúc của Hồng Nhung – lý giải ý chính của bản nhạc một lần cuối - theo tôi, để lại ấn tượng mạnh hơn của Quang Dũng.

 4/ Cách Kết Thúc Hay Nhất

Thùy Chi (2) cũng kết thúc bằng đoạn của Hồng Nhung nhưng bỏ câu “Để làm gì em biết không?” Với tôi, câu “Để làm gì em biết không?”, về mặt ý nghĩa là một câu thừa, do cấu trúc của dòng nhạc phải đưa vào để lấp chỗ trống. Ca sĩ trẻ Thùy Chi đã “tinh” hơn Hồng Nhung, bỏ câu ca từ thừa thãi ấy đi, để chỉ còn:

Sống trong đời sống cần có một tấm lòng.

Để gió cuốn đi.

Thùy Chi cũng bỏ bớt một câu “Để gió cuốn đi” (không lập lại), nhưng thay vào đó cô ngân dài để âm vang của câu ấy thấm vào lòng người nghe nhạc. CODA của Thùy Chi vừa gọn, vừa chắt lọc, vừa gói trọn ý của tác giả, để lại ấn tượng rất sâu sắc.

Theo tôi, đây là cách kết thúc hay nhất.

5/ Kết Thúc Bản Nhạc Bằng Ý Phụ 

Ca sĩ Hồ Quỳnh Hương (9) và hai ca sĩ song ca Hiền Thục, Đức Tuấn (10) có lẽ thích hình tượng “con chim đau mang vết thương sâu” nên đã lấy nửa sau của đoạn 3 để kết thúc bản nhạc.

“Trong trái tim con chim đau nằm yên

Ngủ dài lâu mang theo vết thương sâu

Một sớm mai chim bay đi triền miên

Và tiếng hót tan trong trời gió lên”

Độc giả coi lại phần Tóm Tắt Ý Của Bản Nhạc sẽ thấy đoạn 3 – con chim đau mang vết thương sâu - chỉ là một trong hai ý phụ của bản nhạc - hạnh phúc và khổ đau. Các ca sĩ Hồ Quỳnh Hương, Hiền Thục và Đức Tuấn lấy một trong hai ý phụ để kết thúc bản nhạc là đã hành xử không đúng đối với đoạn kết.

6/ Kết Thúc Sai Nhất, Dở Nhất

Don Hồ và Thanh Hà (11) lại kết thúc Để Gió Cuốn Đi bằng câu “Sống trong đời sống cần có một tấm lòng”. Đúng là theo Theo Trịnh Công Sơn thì “Sống trong đời sống cần có một tấm lòng”, nhưng điều quan trọng hơn là phải “Để gió cuốn đi”. Nếu chỉ biết o bế “tấm lòng” thì trái tim con người sẽ thành “chiếc bóng đi rao lời dối gian”. Hát như vậy, Don Hồ và Thanh Hà chưa “bắt’ được ý chính của bản nhạc.

Trong số những ca sĩ thể hiện Để Gió Cuốn Đi, cách kết thúc của Don Hồ và Thanh Hà sai nhất và dở nhất.

7/ Kết Thúc Bằng Thế Trận

Đây là cách kết thúc của nữ ca sĩ Thùy Dung (12). Chị lập lại cụm từ cuối của bản nhạc (dù vắng bóng ai) một lần nữa rồi hát lại lần lượt những cụm từ chính của mỗi đoạn (cùng âm và nhịp điệu):

“Để buốt trái tim, rồi nước cuốn trôi, để gió cuốn đi”

Với cách dàn quân như vậy người nghe sẽ dễ “bắt” được ý chính của toàn bài. Rất tiếc ở đây ta lại gặp khuyết điểm về thế trận của chính tác giả. Lẽ ra phải chọn cụm từ đồng nghĩa với “để chim bay đi” thì TCS lại đưa vào “để buốt trái tim” nên thế trận không đồng bộ, làm người nghe ngờ ngợ, thiếu tự tin vào cảm nhận của mình.

Dù sao cũng xin ghi nhận cách suy nghĩ đầy sáng tạo của Thùy Dung.

Kết Luận

Để Gió Cuốn Đi là bản nhạc có ca từ nặng chất suy niệm, với tới được chỗ sâu kín nhất của tâm hồn con người.

Chỉ riêng về tính tư tưởng, nó đã xứng đáng đứng riêng một góc trời để mọi người ngắm nghía, chiêm nghiệm.

Trịnh Công Sơn đã phạm một vài lỗi kỹ thuật. Trước hết, ông quá coi trọng nghĩa bóng, không chăm chút đúng mức cho phần nghĩa đen. Về thế trận thì cấu trúc của phần nhạc và phần ca từ không song song, đồng bộ gây khó khăn cho sự cảm nhận và nắm bắt ý chính của toàn bài.

Dù sao đi nữa, nó cũng là một bản nhạc hay. Bài viết Hiểu Đúng Nghĩa Câu Hát Của Trịnh Công Sơn Như Thế Nào? (13) của giáo sư Hoàng Đằng, với tôi, là cái “duyên” để bước vào một cuộc trao đổi văn học lý thú về một đề tài đậm nét nhân bản.

Xin cám ơn các ca sĩ – dù được khen hay bị chê – đã cho tôi cơ hội được góp mấy lời bình phẩm để làm rõ nghĩa hơn một ca khúc độc đáo của Trịnh Công Sơn.

Nếu thấy bài viết có gì sai sót, xin độc giả, nhất là các bậc trưởng thượng, hạ cố cho ý kiến, phê bình, chỉ bảo. Hãy giúp cho chữ “buông” được sáng tỏ trước khi “Để Gió Cuốn Đi”.

                                Texas 7 tháng 1 năm 2019

                                         Phạm Đức Nhì

CHÚ THÍCH:

1/

http://phamnhibinhtho.blogspot.com/2018/12/ban-ve-chu-buong-cua-trinh-cong-son.html

2/ Thùy Chi

https://www.youtube.com/watch?v=vIclAOi3Hc0

3/ Phạm Anh Khoa

https://vtvgo.vn/kho-video/de-gio-cuon-di-pham-anh-khoa-115087.html

4/ Khánh Ly

https://www.youtube.com/watch?v=71mJcOlBc2c

5/ Trường Thanh

http://lyric.tkaraoke.com/19455/de_gio_cuon_di.html#playMp3

6/ Bé Hoàng Ngân - Nhật Ngân và các ca sĩ

https://www.youtube.com/watch?v=-wfn1l5CcSE

7/ Quang Dũng,

https://www.youtube.com/watch?v=Q8ne2s3lfuE

8/ Hồng Nhung

https://www.nhaccuatui.com/bai-hat/de-gio-cuon-di-hong-nhung.FxmHI9xKV2.html

9/ Hồ Quỳnh Hương

https://www.youtube.com/watch?v=Q28tTJYPgrw

 10/ Hiền Thục - Đức Tuấn  

https://www.nhaccuatui.com/bai-hat/de-gio-cuon-di-hien-thuc-ft-duc-tuan.5oOICAlKEL.html

11/ Don Ho - Thanh Hà

http://lyric.tkaraoke.com/19455/de_gio_cuon_di.html#playMp3

 12/ Thùy Dung

http://lyric.tkaraoke.com/19455/de_gio_cuon_di.html#playMp3

13/ Hoàng Đằng

https://vannghequangtri.blogspot.com/2018/11/hieu-ung-nghia-cau-hat-cua-trinh-cong.html

PHỤ LỤC:

Sau đây là bình luận của một “Facebooker” và sau đó là trả lời của tôi. Thấy có liên quan đến ý chính của bản nhạc nên xin đưa vào phần Phụ Lục để độc giả tham khảo.

Facebooker X:

“Ý của mình thì có phấn giống với anh, đó là nhạc sĩ Trịnh Công Sơn cũng nói về chữ Buông khi viết "... cần có một tấm lòng". Tấm lòng ở đây mình hiểu là Tâm, cái Tâm này nó không chứa sự vị tha, nó không chứa nhân ái, nó không có gì là cao thượng... Tâm này rỗng rang, nó chẳng vướng víu cái gì cả, Tâm không chấp cái tà ác, thế nên không có gì gọi là vị tha. Tâm không đo đếm mình đã cứu giúp bao nhiêu người, vậy nên chẳng chứa nhân ái. Tâm không có kẻ thù, vậy nên cũng không cần phải nghĩ đến sự cao thượng.

Phật khi xưa từng thuyết: ‘Diệc độ vô số chúng sanh, nhưng không có chúng sanh nào được diệc độ’.

Có thể mình diễn giải không suông lắm, nhưng tựu trung mình hiểu chữ Buông là như vậy.”

NhiPham trả lời:

“Cám ơn bạn X đã đưa ra sự khác biệt.

“’Tấm lòng’ tôi nói đến là ‘tấm lòng’ trước khi ‘để gió cuốn đi’. Lúc đó tùy môi trường, hoàn cảnh, căn cơ, mỗi người tự tạo cho mình một mẫu người, xây cho mình một tượng đài để vươn tới.

Tượng đài của con tôi khác tượng đài của con Donald Trump hoặc tượng đài của con Bố Già Victor Corleon. Theo tôi, đó cũng là ‘tấm lòng’ hay tượng đài Trịnh Công Sơn muốn nói đến.

‘Tấm lòng’ bạn X đưa ra là những gì còn lại trong tim (tâm) sau khi ‘tấm lòng’ đã ‘để gió cuốn đi’. Đó là trạng thái lý tưởng của tâm mà TCS chỉ ‘thấy’ và ‘nói đến’ chứ chưa trải nghiệm, chưa vươn tới được. Tôi cho rằng nhạc sĩ của chúng ta chỉ có lý, chưa có sự là như vậy.

Không phải cứ trải lòng ra rồi gật đầu là gió sẽ cuốn đi hết khổ đau, hạnh phúc, dục vọng của mình. Khó lắm bạn hiền ơi. Nếu bạn đã từng hành thiền, muốn xua đi một hình bóng cũ, một kỷ niệm xưa, một tâm sở bất thiện không phải dễ. Ngay cả những bậc tu hành, phải mất cả tháng, có khi cả vài tháng mới thành công. Mà trong tim ta đâu phải chỉ có một hình bóng cũ, một kỷ niệm xưa, một tâm sở bất thiện.

Cho nên nghe đoạn cuối của ca khúc Để Gió Cuốn Đi:

‘Hãy yêu ngày tới dù quá mệt kiếp người

Còn cuộc đời ta cứ vui

Dù vắng bóng ai, dù vắng bóng ai’

tôi biết ngay là TCS chỉ ‘thấy’, ‘nói’ chứ chưa làm. Tại sao? Vì người đã ‘buông’ tới mức mất hẳn hình bóng cái tôi của mình sẽ thanh thản, vui vẻ, hạnh phúc khi được sống kiếp người chứ không ai nói:

‘Hãy yêu ngày tới DÙ QUÁ MỆT KIẾP NGƯỜI’ như vậy.

Cám ơn bạn X đã trao đổi với phong thái rất lịch sự.”