TÌNH THU QUA MỘT SỐ TÁC PHẨM THƠ TRUNG HOA
Thanh Hòa
Mùa thu là mùa thu tóc trắng. Tóc
trời bạc trắng vì nhớ thương, tóc người bạc trắng vì khắc khoải. Bao nhiêu u
tình ẩn ngữ như sóng chiều vỗ về bến thu phai. Nàng thu như rủ rê lòng tao nhân
để được nghe bao lời nhỏ to tâm sự, còn tao nhân như tìm được kẻ tri âm để thổn
thức những niềm nỗi riêng chung. Dù đó là mối tình khuê các hay chút nghĩa sơn
thôn, tất cả đều cùng với khí thu hòa nên điệu buồn muôn thuở, một điệu buồn đủ
mọi cung bậc và triền miên suốt cổ kim.
Ta hãy lắng nghe, trong gió thu xào
xạc có cái gì như xót xa:
秋
風 蕭
瑟 天
氣 涼
草
木 搖
落 露
為 霜
群
燕 辭
歸 鵠
南 翔
念
君 客
遊 思
斷 腸
Thu phong tiêu sắt thiên khí lương
Thảo mộc diêu lạc lộ vi sương
Quần yến từ qui hộc nam tường
Niệm quân khách du tư đoạn trường.
Gió thu xào xạc, không khí trong
lành; cây cỏ đung đưa, hơi móc đọng thành sương; đàn én từ từ bay về, chim hộc
lượn lờ trời nam; nghĩ đến chàng lưu lạc phương xa mà tan nát lòng.
Đó là người con gái trong Yến ca
hành của Tào Phi thương nhớ lương nhân, đồng thời xót xa cho chính mình. Tại
sao phải là mùa thu mà không là mùa nào khác? Người chồng theo việc chinh chiến
bấy lâu, vâng, ngày nào thiếp cũng trông nhớ. Nhưng hôm nay, giữa chiều thu mát
lạnh, những loài chim tìm chốn bay về. Và đêm đến “minh nguyệt giảo giảo chiếu ngã
sàng, Tinh Hán tây lưu dạ vị ương, Khiên ngưu Chức nữ diêu tương vọng”, lòng
thiếp lắng dậy cả một niềm chua xót: “nhĩ độc hà cô hạn hà lương”(vì tội tình
gì mà (đôi trai gái) phải chịu ngăn cách bởi chiếc cầu trên sông Ngân). Người
thiếu phụ lúc này không những xót xa mà còn tràn ngập niềm ai oán.
Nỗi nhớ mong trong lòng người thiếu
phụ quá thường trực, tưởng chừng nó ẩn hiện đâu đây trong gió thoảng:
秋
風 吹 不
盡
總
是
玉 關
情
Thu phong xuy bất tận
Tổng thị Ngọc quan tình.
(Tử Dạ Ngô
ca_ Lý Bạch)
Gió thu thổi không ngừng, hết thảy
đều là mối tình đối với Ngọc quan.
Mỗi phút mỗi giây, tâm tư của người
chinh phụ luôn hướng về ngày hạnh ngộ. Đó là ngày tay bắt mặt mừng ở Ngọc môn
quan, ngày khải hoàn. Nhưng rồi nỗi nhớ chẳng phôi phai mà chia ly vẫn biền biệt,
tình thu càng trở nên da diết và khôn nguôi trong lòng kẻ đợi mong:
年 年 陌 上 生 秋 草
日 日 樓 中 到 夕 陽
Niên niên mạch thượng sanh thu thảo
Nhật nhật lâu trung đáo tịch dương.
(Giá cô
thiên_ Yến Cơ Đạo)
Mùa thu của cõi lòng đã tràn ngập
năm tháng. Năm này sang năm khác, ngày rồi ngày lại qua, chỉ thấy một màu cỏ úa
của thu phai giữa buổi chiều nắng quái. Người phòng the gối chiếc, kẻ chân mây
não nùng. Giá cô1 thiên hay là cõi trời
đày đoạ. Nơi đó có mây trời mù mịt, có sóng nước mang mang và chinh nhân thì đường
về còn xa quá:
雲 緲 緲, 水 茫 茫
征 人 歸
路
許
多
長
Vân miễu miễu, thủy mang mang
Chinh nhân quy lộ hứa đa trường.
(Giá cô
thiên_Yến Cơ Đạo)
Nghĩa tình ân ái của mùa thu thật
da diết, nó làm quặn đau cõi lòng của bao chàng trai rong ruổi phương xa. Tình ấy
là nỗi đợi chờ khắc khoải, là tất cả tấm lòng của cô gái ở lại. Nhưng, nỗi đau ấy
bi thương mà không kiêu hùng, thâm thiết mà không bảng lảng khói sương. Vượt
lên trên chút tình riêng tư đó, tình thu còn bát ngát hơn, thanh tao hơn và
cũng thống thiết hơn.
Có một lúc nào đó đi về giữa bình
yên, lòng thi nhân chợt bắt gặp ý thu chân chất, tình thu vì vậy mà không có
sóng dậy, chỉ một thoáng hoài niệm lơ đãng:
秋 陰 不 散 霜 飛 晚
留 得 枯 荷 聽 雨 聲
Thu âm bất tán sương phi vãn
Lưu đắc khô hà thính vũ thanh.
(Túc Lạc thị
đình ký hoài Thôi Ung Thôi Cổn_ Lý Thương Ẩn)
Khí thu âm u, sương chiều chầm chậm.
Vẳng nghe tiếng mưa rơi trên lá sen khô.
Cảnh và tình thật bình yên dù trong
đó vẫn có chút lòng vương vấn. Và cũng chính trong cõi lòng bình yên đó mà Lưu
Vũ Tích cảm nhận mùa thu, cho nên, thu của ông có cái gì thắng ý. Một bài Thu từ
của ông diễn tả niềm hoan lạc đó:
自 古 逢 秋 悲 寂 寥
我 言 秋 日 勝 春 朝
晴 空 一 鶴 排 雲 上
便 引 詩 情 到 碧 霄
Tự cổ phùng thu bi tịch liêu
Ngã ngôn thu nhật thắng xuân triêu
Tình không nhất hạc bài vân thượng
Tiện dẫn thi tình đáo bích tiêu.
Người xưa mỗi lần gặp thu thường buồn
thương vì vẻ tịch liêu
Ta nói rằng ngày thu còn hơn cả buổi
sáng mùa xuân
Bầu trời quang tạnh, một đàn hạc
bay vút tầng mây
Khiến tâm tư của thi nhân bay cao
vào vùng trời xanh thẳm.
Ông bảo rằng ngày thu không buồn
như cổ nhân thường quan niệm mà nó có phần vượt trội lên trên vẻ rực rỡ của
ngày xuân. Thì đúng là “thu nhật thắng xuân triêu” bởi khí thu lúc này làm rung
động những tình cảm cao thượng “đáo bích tiêu”. Nhà thơ cảm thấy dạt dào, chí lớn
hội về náo nức.
Cảnh đẹp là tặng vật của thiên nhiên ban thưởng
cho con người, con người phải biết hân thưởng. Hoàng Canh, một thi nhân đời
Nguyên, đứng trước vẻ thu tình tứ đó cảm thấy đôi phần xuyến xao như tiếc rẻ
cho cái đẹp bị lãng quên:
十 分 秋 色 無 人 管
半 屬 蘆
花
半
蓼
花
Thập phần thu sắc vô nhân quản
Bán thuộc lô hoa, bán liễu hoa.
(Giang thôn
tức sự_ Hoàng Canh)
Vẻ đẹp mùa thu cả mười phần không
ai quan tâm. Để một nửa cho bông lau, còn một nửa cho hoa lục thảo.
Cũng có lúc thu phảng phất một
thoáng buồn dìu dịu cho thi nhân cảm nghiệm cuộc đời:
沅 湘 流 不 盡
屈 子 怨 何 深
日 暮 秋 風 起
蕭 蕭 楓 樹 林
Nguyên Tương lưu bất tận
Khuất tử oán hà thâm !
Nhật mộ thu phong khởi
Tiêu tiêu phong thụ lâm.
(Đề Tam Lư
Đại Phu miếu_ Đới Thúc Luân)
Sông Nguyên và sông Tương chảy
không ngừng, nỗi oan của Khuất Nguyên sâu biết bao! Chiều tối gió thu thổi, rừng
phong kêu xạc xào.
Dòng đời trôi chảy, mùa thu lại về
như bao thuở nhưng tình thu không còn vẻ hồn nhiên của ngày ấy. Nếu năm xưa
trên bước đường lãng du, chàng trai Lý Bạch khi đứng trước cảnh “Nga My sơn
nguyệt bán luân thu”chỉ bâng khuâng nhớ tình bằng hữu; thì hôm nay đây, khi lên
lầu cao ngắm trăng thu lồng lộng, con người ấy cứ mải đắm chìm trong mối suy tư:
月 下 沉 吟 久 不 歸
古 來 相 接 眼 中 稀
Nguyệt hạ trầm ngâm cửu bất quy
Cổ lai tương tiếp nhãn trung hy.
(Kim Lăng
thành Tây lâu nguyệt hạ_Lý Bạch)
Dưới ánh trăng trầm ngâm mãi không
chịu về
Bao chuyện liên tiếp xưa nay cứ mờ
đi trong mắt.
Con người giờ đây như muốn từ bỏ mọi
phiền toái giữa cuộc đời để đi vào cõi trầm tư, từ bỏ chốn quan trường đua chen
để thong dong cuộc lữ. Cũng có lúc thi nhân ngậm ngùi cho những cuộc bể dâu như
Vương Bột trong Đằng vương các thi:
閒 雲 潭 影 日 悠 悠
物 換 星 移 幾 度 秋
Nhàn vân đàm ảnh nhật du du
Vật hoán tinh di kỷ độ thu.
Hồ yên soi bóng mây nhàn, ngày trôi
qua chầm chậm
Vật đổi sao dời đến nay đã mấy thu.
Lại có lúc tâm sự thu là niềm nuối
tiếc cho thời vàng son giờ chỉ còn dấu tích﹕
鳥 下 綠 蕪 秦 苑 夕
蟬 鳴 黃 葉 漢 宮 秋
Điểu hạ lục vu Tần uyển tịch
Thiền minh hoàng diệp Hán cung thu.
(Hàm Dương
thành Tây lâu vãn diễu_ Hứu Hồn)
Đàn chim sa xuống bãi cỏ là cảnh
chiều ở vườn uyển của nhà Tần
Trên chiếc lá vàng, con ve sầu cất
tiếng là cảnh thu ở cung Hán.
Và tình thu còn là nỗi đau xót
trong vẻ lãnh đạm ghê hồn của chết chóc:
角 聲 滿 天 秋 色 裏
塞 上 燕 脂 凝 夜 紫
Giác thanh mãn thiên thu sắc lý
Tái thượng yên chi2 ngưng dạ tử.
(Nhạn môn
thái thủ hành_ Lý Hạ)
Âm thanh quân lệnh vang lên giữa
vùng trời biên tái mùa thu,
Trong đêm tối màu son (của tử thi) ánh lên sắc đỏ tím.
Thế rồi bao cuộc mối mai như để dọn
đường cho cuộc lữ. Cuộc lữ bắt đầu là khi tiếng bi hùng vừa lên ngôi. Dặm trường
chông gai, cay đắng luôn ở phía trước. Thảm họa luôn rình rập đưa cuộc lữ đến
chót đường uất hận bi thương. Tô Đông Pha trong Vi tuyết hoài Tử Do đã tâm sự với
người em, đồng thời là người bạn văn chương chí thiết của mình:
愁 腸 別 後 能 消 酒
白 髮 秋 來 已 上 簪
Sầu trường biệt hậu năng tiêu tửu
Bạch phát thu lai dĩ thượng trâm.
Sau khi chia tay, gan ruột héo sầu
có thể làm tiêu tan được rượu; mùa thu tới, trên đầu tóc bạc đã thấy cài trâm.
Tóc trắng mùa thu hay mùa thu tóc
trắng?! Với nỗi lòng cay đắng sầu thương có thể làm tiêu tan được rượu thì tóc
trắng giữa mùa thu đã bỗng nhiên trở thành mùa thu tóc trắng, mùa thu của cái
kiêu hùng nhưng thống thiết bi ai. Mùa thu ấy không phải chỉ hiện về chốc lát
mà nó là nỗi u hoài thiên cổ. Bao giờ cuộc lữ chưa đi hết bước cuối cùng thì
gian nan khổ hận vẫn còn đeo đẳng.
萬 里 悲 秋 常 作 客
百 年 多 病 獨 登 臺
Vạn lý bi thu thường tác khách
Bách niên đa bệnh độc đăng đài.
(Đăng cao_
Đỗ Phủ)
Ở nơi xa xôi vạn dặm thường làm
khách khóc thương mùa thu. Một đời người trăm năm nhiều bệnh tật mà lúc này đây chỉ có mình ta
lên đài cao. Kiếp lưu đày với bao gian nan đã làm cho tóc sương ngày một thêm
nhiều: “gian nan khổ hận phồn sương mấn”. Tóc sương hay tóc trắng thì có khác
gì, đều cũng là màu của lao đao sầu hận, màu của chiều tạ thu phai. Đứng trước
chiều thu, kẻ lữ hành như đối diện với nỗi sầu vô tận, lòng thấy choáng ngợp.
Và khoảnh khắc ấy tưởng chừng đã đánh gục con người, nhưng không, cái dáng hình
tiều tụy đó vẫn đứng kiêu hùng để đón nhận những trận thu phong, đón nhận chút
thân tình của trời đất.
Ngoài kia lá vẫn rụng, nàng thu vẫn
âm thầm đi về giữa cuộc thế, vẫn miệt mài gọi kẻ tình chung. Và cũng không có
gì có thể thay đổi được mối tình đồng vọng của khách thơ đang dấn bước trên cuộc
lữ.\.
Quảng Hương Già Lam 25\6\02
Thanh Hòa
1- Giá cô: 鷓 鴣: Một loài chim ở vùng
biên tái thường được dùng để ví cảnh đày ải xa xôi.
2-Yên chi: 燕 脂 / yan(1) zhi /, tức là 胭 脂 /yan(1) zhi / hoặc 臙 脂 : Son
, ở đây muốn nói chiến trường sau cuộc chiến bị màu son (máu ) bôi phủ thành đỏ
hồng.
