TÌNH VĂN THỜI CHIẾN - Hồi ký của Lâm Bích Thủy

        
                          Nhà thơ Yến Lan


              TÌNH VĂN THỜI CHIẾN 

                                    Hồi ký của Lâm Bích Thủy

                                              

 Tôi cứ muốn ngược dòng thời gian để được trở lại những năm 50 thế kỷ XX. Khi ấy tôi là cô bé sáu, bảy tuổi. Giờ, dù đã gần 70, trải qua chiến tranh chia cắt hơn nửa đời người; bạn bè của cha lần lượt rủ nhau đi vào lòng đất! Song, rất lạ, tâm trí tôi  luôn nhớ về cái thời trẻ trung của họ. Từng khuôn mặt, giọng nói, cử chỉ của các chú, lần lượt lướt qua tâm trí tôi:

Thuở ấy, gia đình tôi bị qui là Tiểu tư sản thành thị. Trong ngôi nhà tranh, vách đất, nền có chỗ tráng xi măng, có chỗ là  nền đất nhưng lâu ngày đi lại trở nên láng coóng. Diện tích nhà khoảng 100m² chia làm 3 gian, hai chái. Trong nhà có ba má, và bốn chị em (hai gái, hai trai) luôn có tiếng cười vui vẻ. Hôm nào cũng có chuyện quan trọng để người lớn chia sẻ. Bởi chính nơi đây, là điểm hẹn của văn hóa – các chú nhà thơ - bạn của ba tôi.    

    Tôi thấy chú nào cũng đẹp trai, vui tính và tóc họ ánh lên màu xanh của tuổi trẻ. Dăm bữa, nửa tháng tôi nhìn thấy mái tóc dày, bùm xum, cặp mắt to tròn, ngơ ngác như nai của chú Nguyễn Thành Long. Nhà chú ở Qui Nhơn nhưng chú thường có mặt ở nhà tôi để bàn chuyện văn và chuyện đánh Tây với ba. Ông Phạm Xuân Cang - cho biết, chú Long có tác phẩm “Ta và chúng nó” hay lắm; được in ngay tại thị trấn của tôi! Ông nói: - “Thị trấn lúc đó, sống đời nô lệ, thiếu thốn, nhưng đã có Nhà in thì thật là quí!”

 - Tôi cũng thường gặp chú Nguyễn Đình. Nghe nói “người một mắt hung lắm. Mà chú Đình lại có một mắt phía trái, mắt phải của chú chỉ có lòng trắng thôi; song tính tình chú lại vui vẻ dễ gần nhất. Quê chú ở tận Hội An - Quảng Nam. Xa thế mà tiếng cười của chú luôn rộn lên ở nhà tôi. Có lẽ, vì quí cái tình của ba tôi mà chú thương chúng tôi như con .

 - Chú Trinh Đường (Trương Đình) người to bè bè, cao lớn, mạnh mẽ; chú cười nghe có âm khà khà, dòn như bắp rang.  Chuyện của chú bao giờ cũng làm cho người nghe cười đến ngã ngữa, bọn trẻ thì tè ra quần .

  - Chú Nguyễn Khoáng (tức Mịch Quang). Có ai ngờ rằng,  sau này chú là dượng chồng của tôi. Khuôn mặt chú xương xương, đặc trưng của người xứ nẫu; da trắng, mắt sáng, hao hao giống ba. Với tôi, thì ba đẹp hơn chú chút đỉnh! Đi đâu chú cũng đem theo máy ảnh. Chính những bức ảnh còn giữ được đến giờ là nhờ tài chớp đúng khoảnh khắc đời thường thời đó 

 Ảnh:  từ trái sang: Nguyễn Đình, Yến Lan, Mịch Quang

          Chú bé đội nón, mặc đầm là nhà thơ Lâm Huy Nhuận

  Chị em tôi, đứa nào cũng thích chú Phạm Hổ và chú Khánh Cao. Hai chú hiền, chịu khó chìu chuộng lũ nhóc con chủ nhà. Chú Khánh còn gọi tôi là “cái nấm của chú” nghe thích lắm cơ! Sở dĩ người ta gọi chú là “Khánh cao”, bởi, chú cao quá cở so với chiếc võng gai nhà tôi. Nó chẳng vừa đầu vừa chân của chú. Mỗi khi nằm lên đó, đầu và chân chú bao giờ cũng thòi ra ngoài. Thế mà lúc nào đến chơi, chú cũng chỉ nằm trên võng nói chuyện. Thi thoảng chú đứng làm trụ, nắm tay chúng tôi xuay quanh chú, làm chúng tôi cười thích chí...

 - Chú Phạm Hổ nhỏ hơn ba tới 9, 10 tuổi; nhưng bình đẳng và thân mật với nhau lắm cơ. Má tôi kể:

 Một hôm, từ ngoài cửa bước vào, quẳng chiếc xà-cột xuống phản, chú Hổ lại gần má thì thầm “Chị Bảy, nhà còn gì cho em ăn với, em đói bụng quá?”. Má tôi cười khì vì vẻ mặt thật thà của chú, và nói:-

 “Chỉ còn it cơm nguội với mắm ruốc thôi, chú ăn chứ?

Mắt chú sáng rỡ: “Tốt quá rồi chị ạ!”, má tôi xuống bếp, xới bát cơm nguội và dích cục mắm ruốt đỏ tươi, lên đưa chú. Má bảo: “hôm ấy, nhìn chú Hổ ăn cơm nguội với mắm ruốt sống trông ngon như vua ăn sơn hào, hải vị vậy”.

- Chú Vương Linh (tên thật Lê Công Đạo), ít đến nhà, song, tôi nhớ nét mặt, tính cách chú: Người tầm thước, đậm đà, khuôn mặt hơi chữ điền, da ngăm đen, khỏe mạnh. Tính chú trầm. Vợ chú có đôi mắt màu xám tro, hình như có mang ¾ dòng máu Tây (tức F2)

 

- Chú Hoàng Châu Ký với khuôn mặt chữ điền, nghiêm nghị. Dường như chú nào mặt chữ điền cũng đều nghiêm, không thích đùa với trẻ con thì phải! Chú ít cười, lúc nào cũng như bận việc. Chúng tôi không dành chú cho riêng mình. Suýt nữa chị em tôi để mất túi xách áo quần của chú gửi ở nhà.

  Đó là dịp chú đi công tác đến Bình Định, ở nhà tôi ba, bốn hôm. Túi xách chú đặt dưới gối, trên đầu phản. Chiếc phản có 4 tấm gỗ mun, lên nước bóng lộn. Ba đặt nó cạnh cửa sổ. Ngôi nhà tranh nhờ bộ ván này tăng thêm phần sang trọng cho nhà tôi so với nhà hàng xóm. Đó là của hồi môn mà ông nội cho ba khi lấy vợ. Ba để bộ ván này đón khách xa hay bạn bè công cán về Bình Định nghĩ qua đêm.

  Một chiều nọ, chú Hoàng Châu Ký đến nhà; rồi sang hôm sau ba và chú đưa nhau đi đâu đó, cón má thì bế Nhuận sang “Hội chị chiến sĩ”. Trước khi đi, má dặn: “mấy đứa (tôi, Tú, Ánh, đang chơi đồ hàng dưới bóng cây trứng cá) trông nhà, má đi chút xíu về”. Liền sau đó, một anh trai đến bên tôi nài: “Em ơi, cho anh xin gáo nước uống.” Tôi quay đầu lại, nhìn anh. Thấy anh có nước da xanh mét, bụng ỏng, vẻ bệnh hoạn, tôi ngại, nhưng ham chơi, không thể bỏ để đi lấy nước cho anh, tôi bảo: “anh xuống bếp mà uống, em mắc chơi.”  Một lát, bỗng nghe tiếng thất thanh của má “Này cậu kia, đứng lại”. Má tôi đang trên đường về, ngạc nhiên thấy từ trong nhà mình có người lạ, lù lù bước ra với cái bụng to như đàn bà chửa sắp đẻ. Bà lật đật đặt thằng Nhuận xuống, lao tới, giữ chặt cánh tay anh trai, lôi từ bụng ra ba bộ quần áo:

-  Ôi trời! đồ của chú Ký đây mà, tụi nhỏ ham chơi quá, má về  kịp chứ không thì biết nói sao với chú!

  Hàng tháng, lúc thì chú này, bác kia tới, nhà không mấy khi vắng bóng khách thơ. Đôi khi các chú cùng đến một lúc, để bàn việc trọng đại gì đó và rủ ba đi công cán. Tôi sợ nhất là khi các chú lôi ba đi vào lúc má đi mua bán xa nhà.

 Hễ thấy ba tỏ ra bận rộn, thu xếp mọi việc là tôi ngay ngáy lo! Này nhé, nách trái ba bế thằng Nhuận, tay phải dắt thằng Ánh xuống gửi bà ngoại, còn tôi và Tú Thủy thì ba dẫn ra nhà cô Bốn, chỉ vào chúng tôi dặn anh Can: “cháu giúp cậu, tối tối vào nhà ngủ trông dùm nhà và hai em; cậu đi công tác vài hôm.” Rồi, người lớn đi hết! chỉ còn hai chị em. Anh Can ngủ nhà ngoài, chị em tôi ngủ trong buồng, chưa sáng đã lén bỏ chị em tôi để về. Cứ nghe tiếng cót két là chúng tôi lòm còm bò dậy theo, đợi anh đi, lôi nhau ra võng ngồi; vừa đung đưa đôi chân vừà hát “ta là bộ đội, ta là công an đây”, để dọa cho ma sợ. Chả là lũ trẻ hàng xóm thấy ba má tôi vắng nhà đã dọa chúng tôi nhiều thứ. Nên chị em tôi, cả hai đều nhất cử, nhất động. Đứa này đi tiểu đứa kia phải đi theo. Sáng thì ra chợ mua bánh xèo vỏ, bánh ú, nem cuốn ăn. Đứa nào thích gì tự lo, ba đã dặn kỹ rồi.  

   Nhà tôi đối diện chợ Gò Chàm. Chợ nghèo lắm, chỉ có túp lều tranh lụp xụp, núp dưới bóng những cây gòn cao to. Năm bữa có một phiên. Ngày phiên, người nông dân đem đến đây các loại nông sản, gia súc, gia cầm, vải, bông. Người Gia-Lai, Ê-Đê với làn da đen nhẻm, khét nắng, nồng nặc mồ hôi vì lâu không tắm. Cứ mỗi lần xuống chợ họ để lại những sản phẩm của núi rừng: rễ cây thuốc, cao khỉ, măng, củi, than và mua về buôn làng heo hút nào muối, kim chỉ, hạt cườm, dầu dừa v.v... Đấy, Phố huyện chỉ vào ngày phiên mới đông vui, nhộn nhịp, các ngày khác, cuộc sống trở lại đìu hiu vắng vẻ. Ai đã từng sống ở đây mới thấm thía cảnh sống của người tỉnh lẻ qua bài thơ  “Lại về tỉnh nhỏ” của ba tôi:

   Tỉnh nhỏ

         Đìu hiu

  Mặt trời ngủ giữa chiều,

  Trở mình trên mái rạ,

  Cây đứng nép bên đường,,

  Tay xương nắm lá,

   Như tay người đưa thư,

   Áo vải tây vàng hai vai đã vá

   Đi giữa đường mấp mô

   Không có kẻ đợi chờ

   Đôi chiếc xe dụm đầu ngái ngủ

                       Tỉnh nhỏ…

                        Cô em

                        Nằm xem

                       “kiếm hiệp”  …

   Bạn của ba nhiều lắm, tôi thấy gặp ai ông cũng vui vẻ, thân thiện. Ông thuộc cử chỉ, tính cách, giọng nói từng người; giữa đêm khuya, tiếng gọi cửa khe khẽ “Yến Lan ơi, mở cửa cho mình với!” ông nhận ra “Tế Hanh đó à”, hay tiếng cười đều đều cùng thanh trầm của chú Nguyễn Thành Long, hoặc giọng trữ tình của chú Phạm Hổ. Tấm thịnh tình của ba đối với bạn lan tỏa sang cả chúng tôi. Chúng tôi mãi nhớ những dấu ấn về họ! Tôi cảm nhận được tình bạn trong sáng, chân thật, không so đo, sáo rỗng ở họ. Đó là cơ sở, là nguồn tư liệu quí để tôi viết nên chân dung người thi sĩ Yến Lan-cha tôi vào hồi ký này.

                                                                   Lâm Bích Thủy