Nhà bình thơ Phạm Đức Nhì
“I AM NOT YOURS” - DẤU HIỆU CỦA MỘT CUỘC TÌNH
TAN VỠ
Lời
Nói Đầu
Vào 2 thập niên đầu của thế kỷ 20, trong khi phụ nữ Việt
Nam đang phải đeo trên cổ cái gông “tam
tòng tứ đức” của đạo Khổng, phải chấp nhận sống cảnh “chồng chúa vợ tôi”, thì ở Mỹ Sara Teasdale cũng đã phải đau đớn thốt
lên với người đàn ông mình yêu: “Em không
phải là vật sở hữu của anh” (I Am Not Yours).
Dĩ nhiên, nếu không nhờ tài thơ của tác giả thì dù ý
tưởng có hay, có cấp tiến đến đâu chăng nữa I AM NOT YOURS cũng không thể “sống lâu lên lão làng” và còn được người
yêu thơ ở Mỹ (và cả trên thế giới) yêu mến và trọng vọng đến ngày hôm nay.
Xin chia sẻ đến những người yêu thơ Việt Nam, đặc biệt
là chị em phụ nữ, tâm tình của một nữ sĩ người Mỹ đầy cá tính.
I AM NOT YOURS
I
am not yours, not lost in you
Not
lost, although I long to be
Lost
as a candle lit at noo
Lost
as a snowflake in the sea
You
love me, and I find you stil
A
spirit beautiful and bright
Yet
I am I, who long to be
Lost
as a light is lost in light
Oh
plunge me deep in love – put out
My
senses, leave me deaf and blind
Swept
by the tempest of your love
A
taper in a rushing wind
Sara Trevor Teasdale
(1884-1933)
EM KHÔNG PHẢI LÀ (VẬT SỞ
HỮU) CỦA ANH
Em
không là (vật sở hữu) của anh, không mất trong anh
Không
mất, mặc dù em ao ước được
Mất
như ngọn nến cháy lúc giữa trưa
Mất
như bông tuyết trong nước biển
Anh
yêu em, và em nhận thấy anh vẫn còn
Một
tâm hồn đẹp và trong sáng
Nhưng
em là em, người khao khát được
Mất
như một tia sáng bị mất trong ánh sáng
Ôi!
Hãy nhận em chìm sâu trong tình yêu - lấy đi
Các
giác quan, để em thành điếc và mù
Được
cuốn theo cơn bão của tình anh
Như
cây nến mảnh mai (1) giữa cơn gió mạnh
(Tự dịch)
Vài
Nét Về Tác Giả Tác Phẩm
Sara Teasdale sinh ngày 08/08/1884 tại St. Louis,
Missouri, USA, là con út trong một gia đình trung lưu. Do thể chất yếu đuối, bệnh
hoạn nên từ nhỏ cho đến trưởng thành mọi việc sinh hoạt thường nhật cũng như học
hành đều phải có người ở sát bên chăm sóc giúp đỡ. Mọi người trong gia đình xem
bà như một “đứa bé suốt đời” (everlasting child), không phải động móng tay để tự
chăm sóc chính mình chứ đừng nói đến phụ giúp việc vặt trong nhà hoặc lăn lóc
mưu sinh. Mãi đến 10 tuổi mới được đi học ở một ngôi trường gần nhà; tốt nghiệp
bậc trung học ở Hosmer Hall năm 19 tuổi (1903).
Năm 30 tuổi (1914) nghĩ đến việc lập gia đình thì Sara
Teasdale có 2 lựa chọn. Một là Vachel Lindsay, không giầu có nhưng cũng là thi
sĩ và yêu bà say đắm; hai là Ernst Filsinger, một người ngưỡng mộ thơ bà và có
cơ sở kinh doanh vững chắc, tài chánh dồi dào. Muốn có một cuộc sống ổn định về
tinh thần, tài chánh, hơn nữa, còn được sự tán đồng của cha nên bà đã chọn
Ernst Filsinger. Hai người tổ chức đám cưới vào ngày 19/12/1914 (2). Để vợ khỏi “động chân, động tay” Ernst
Filsinger đã dọn đến một “residential hotel” – khách sạn được thiết kế đặc biệt
để khách có thể ở (lâu dài) như nhà riêng của mình.
Họ sống với nhau không được suôn sẻ lắm. Chỉ trong nửa
đầu năm 1918 bà đã bỏ nhà đi 5 lần (3). Những năm sau đó, do đòi hỏi của công
việc Ernst Filsinger thường phải đi xa dài ngày, bỏ bà ở nhà cô đơn với chứng bệnh
trầm cảm.
Năm 1929 hai
người ly dị. Năm 1931 người tình cũ Vachel Lindsay của bà tự tử; năm 1933 bà
cũng tìm cái chết bằng thuốc ngủ, thọ 48 tuổi.
Bà làm thơ và được người đọc công nhận, khen ngợi thi
tài từ lúc còn trẻ. I AM NOT YOURS được đưa vào tuyển tập Rivers To The Sea
(Sông Ra Biển) xuất bản năm 1915. Đó là
tập thơ bán rất chạy, được tái bản nhiều lần.
Năm 1917 bài thơ được tuyển chọn in trong tập Love Songs (Thơ Tình) và
năm 1918 tập thơ này đã giúp bà đoạt giải Pulitzer (về thơ), một giải Văn Học
Nghệ Thuật cao quý nhất nước Mỹ. Sinh thời, kể cả Sông Ra Biển và Thơ Tình, bà
đã xuất bản tổng cộng 7 tập thơ.
Mới đây (27/03/2017) Hillary J. Ridgley đã bảo vệ
thành công luận án Tiến Sĩ tại Khoa Âm
Nhạc, Đại Học Tiểu Bang Florida (4). Trong luận án đó tác giả phân tích có chú
giải về cấu trúc nhạc hợp xướng từ 71 bài thơ của Sara Teasdale.
Bài I AM NOT YOURS của bà được ít nhất 5 nhà soạn nhạc
(composer) soạn thành nhạc hợp xướng (5) và được nhiều dàn nhạc hợp xướng nổi
tiếng trình diễn.
Nói thế để thấy rằng thơ của Sara Teasdale nói chung
và bài IAM NOT YOURS nói riêng, ở thời điểm này vẫn được cả giới hàn lâm lẫn
công chúng Mỹ yêu chuộng và ca ngợi.
Qua
Giọng Điệu Cảm Nhận Tứ Thơ
Ngay ở câu đầu của bài thơ tác giả đã biểu lộ tâm trạng
bất mãn, pha chút cay đắng và buồn bực của mình.
Em
không là (vật sở hữu) của anh, không mất trong anh
Không
mất, mặc dù em ao ước được
Mất
như ngọn nến cháy lúc giữa trưa
Mất
như bông tuyết trong nước biển
và ở đoạn thơ thứ 2:
Anh
yêu em, và em nhận thấy anh vẫn cò
Một
tâm hồn đẹp và trong sáng
Nhưng
em là em, người ao ước được
Mất
như một tia sáng bị mất trong ánh sáng
Bà không muốn bị đối xử như một món đồ, một vật sở hữu
của người khác, không muốn vì hôn nhân mà phải đánh mất chính mình (không mất
trong anh). Bà sẵn sàng chịu mờ khuất như ngọn nến cháy lúc giữa trưa, như một
tia sáng “bị mất” trong “vùng ánh sáng khác” (một “tia đèn pin
nhỏ” lẫn trong vùng ánh sáng của đèn pha chẳng hạn). Nếu ánh nắng mặt trời bị
che khuất, “vùng ánh sáng khác” bị dời
đi thì ngọn nến vẫn có sức nóng và độ sáng của riêng mình, tia sáng (của đèn
pin) vẫn có khả năng tỏa sáng – Sara Teasdale vẫn giữ được bản sắc, cá tính
riêng. Đây là thông điệp của bài thơ.
Nhưng
tại sao bà lại bất mãn và buồn bực?
Vào tháng 8/1914 bà đã lên tiếng chấp nhận tình yêu của
Ernst Filsinger và sau đó viết bài thơ JOY (VUI MỪNG) (6) để bày tỏ niềm vui được
yêu và cũng để đẹp lòng chàng. Dĩ nhiên sau đó phải có những cuộc trao đổi, bàn
luận về cuộc sống chung vợ chồng giữa một “đứa
bé suốt đời” và một thương gia giầu có. Lúc ấy, không phải “ga lăng” để lấy lòng bạn gái như trong
thời gian tán tỉnh, chàng Ernst, với quyền lực của đồng tiền trong tay, thế nào
chẳng ít nhiều lên giọng “chủ cả”.
Là một phụ nữ nhạy cảm, Sara Teasdale thấy được điều
đó nhưng đã lỡ. Không đến nỗi như “ván đã
đóng thuyền” nhưng trong bối cảnh xã hội bảo thủ của Mỹ lúc bấy giờ vùng vẫy
để thoát ra những ràng buộc mà bà đã dính líu cũng không phải dễ dàng.
Chính vì thế mà ngày 04/12/1914, 2 tuần lễ trước đám
cưới, bà đã viết I AM NOT YOURS để giải tỏa nỗi bứt rứt, buồn bực và trình bày
quan niệm của mình về vai trò của người phụ nữ trong tình yêu và hôn nhân.
Thông tin về thời điểm sáng tác bài thơ (được Hilary J. Ridgley tra cứu kỹ lưỡng
cho luận án của mình) sẽ giúp xác định rõ một điều: Bài thơ viết cho Ernst
Filsinger - người chồng sắp cưới - chứ không phải cho anh chàng Vachel Lindsay
– vì nghèo nên đành chịu thua trong cuộc chạy đua chinh phục người yêu.
Bà cũng rất
khéo léo dùng đoạn cuối như một thủ thuật ngoại giao kêu gọi chàng hãy yêu mình
cuồng nhiệt và say đắm.
Ôi!
Hãy nhận em chìm sâu trong tình yêu - lấy đi
Các
giác quan, để em thành điếc và mù
Được
cuốn theo cơn bão của tình anh
Như
cây nến mảnh mai giữa cơn gió mạnh
Trước là để dịu lòng chàng qua 2 đoạn thơ “sẵng giọng”, không nể mặt. Sau là bằng biện pháp tu từ ví von (simile) hỗ
trợ cho 2 đoạn đầu, tăng thêm sức thuyết phục cho thông điệp của tứ thơ.
“Dù
có được cơn bão tình của chàng cuốn đi bà cũng như thân cây nến mảnh mai - vẫn
còn đó, nếu đốt lên vẫn có thể tỏa nhiệt, tỏa sáng cho cuộc đời”.
Khoảng
Cách Tình Cảm Giữa “Anh, Tôi” Và “Anh, Em”
Trong tiếng Anh, đại từ để xưng hô giữa mình với “ngôi thứ hai” - người đang đối thoại với
mình, bất kể ông bà cha mẹ, chú bác, cô dì, già trẻ, lớn bé, xa lạ hay thân
quen… tất tật, đều xưng “I” và gọi
người kia là “YOU”. Với tiếng Việt,
khi chọn đại từ để xưng hô là đã kín đáo bày tỏ sự tôn trọng hay coi thường,
thân mật, gần gũi hay xã giao, xa cách. Vì thế trong bài thơ này, trên văn bản
tôi đều dịch là “em, anh” để phù hợp
với ngôn ngữ giao tiếp của người Việt, nhưng dựa vào cảm xúc trong giọng điệu,
tôi đã hiểu là “tôi, anh” ở đoạn đầu, “em,
anh” ở phần đầu đoạn 2 và đoạn cuối. Riêng nhóm chữ “Yet I am I” ở câu 3 đoạn 2, theo tôi, hiểu là “Nhưng tôi là tôi” (sẵng giọng) thì hợp cảnh, hợp tình hơn.
Thể
Thơ
Bài thơ gồm 12 câu, không nhất khí liền mạch, được
chia làm 3 đoạn, mỗi đoạn 4 câu – là một ý nhỏ riêng biệt, độc lập về mặt cấu
trúc (structure). Tiếng Anh thuộc loại đa âm nên xét về âm tiết thì, mặc dù số
chữ khác nhau, mỗi câu đều có 8 âm tiết, đọc lên nghe giống “Thơ Mới” trường thiên, mỗi câu 8 chữ của
Việt Nam. Độc giả có thể nghe đọc diễn cảm bài thơ theo link sau đây:
https://www.youtube.com/watch?v=znKv62NgGUw
Độc giả cũng có thể nghe I AM NOT YOUR được phổ thành
nhạc hợp xướng theo links dưới đây:
https://www.youtube.com/watch?v=9d4chzQOLa0 (David And
Childs/Ypsilanti Community Choir)
https://www.youtube.com/watch?v=i5YXjzA9KKY (Z.Randall
Stroope, The NUSChoir)
Vần
Trong hai đoạn
đầu, câu 2 vần với câu 4, đoạn 3 không gieo vần. Cả bài 96 âm tiết (syllables)
chỉ có hai cặp vần (be, sea – bright, light). Không có vần nối kết hai đoạn
liên tiếp. Như vậy, xét về âm điệu thì vần -
theo cách nhìn của người thưởng thức thơ Việt Nam – hơi bị nhạt. Đặc biệt
khi đọc xong đoạn cuối (không vần), sự trở về chủ âm của giai kết hoàn toàn
trong tính nhạc không được “êm” lắm.
Ngôn
Ngữ Thơ
Ngôn ngữ thơ đơn giản, tượng hình, dễ hiểu, khéo léo đặt
đúng chỗ nên ý nghĩa sâu sắc.
Biện
Pháp Tu Từ
Bài thơ sử dụng 4 phép so sánh (simile), trong đó tác
giả - một phụ nữ sắp bước vào hôn nhân – đã ví mình như:
1/ Ngọn nến thắp giữa trưa
2/ Bông tuyết trong nước biển
3/ Tia sáng trong ánh sáng.
4/ Thân cây nến mảnh mai được “cơn bão tình” của người yêu cuốn đi.
Phép so sánh thứ 2 - ví mình như “bông tuyết trong nước biển” - sẽ bàn đến ở phần khuyết điểm. Còn 3
phép so sánh kia có thể nói là tuyệt vời vì rất tương hợp, ý nhị, sâu sắc và độc
đáo. Đó là những bông hoa tươi đẹp giúp chiếc áo hình thức của bài thơ đẹp lộng
lẫy.
Cảm
Xúc
Cảm xúc tầng 1 (khoái cảm mang đến cho độc giả bằng khả
năng sử dụng câu chữ và các biện pháp tu từ): Tác giả đã rất thành công, đặc biệt
là những câu ví von đã đưa cái đẹp của thơ ca lên đến đỉnh cao. Cảm xúc tầng 1
rất mạnh.
Cảm xúc tầng 2 (khoái cảm từ thế trận chữ nghĩa): Bố cục
của bài thơ tương đối hợp lý. Cảm xúc tầng 2 khá mạnh.
Cảm xúc tầng 3 (cảm xúc đưa vào bài thơ nhờ sự rung động
mạnh mẽ của tác giả trong lúc làm thơ): Sara Teasdale viết I AM NOT YOURS lúc
tâm trạng bất mãn, bứt rứt, buồn bực dâng cao. Khối cảm xúc mạnh mẽ ấy cứ bám
chặt lấy bà trong suốt thời gian viết bài thơ. Ba đoạn thơ có hình tượng ví von
khác nhau nhưng tuy ba mà một, đều bóng gió nói đến bản sắc, cá tính của người
phụ nữ mà bà không muốn đánh mất trong hôn nhân. Đặc biệt hơn nữa, đây là bài
thơ toàn bộc lộ, không chỗ nào kể lể giải thích, cả 86 chữ, chữ này nối tiếp chữ
kia, đều nhắm vào chàng Ernst Filsinger mà xông tới. Nhờ thế cảm xúc cứ lững lờ
trôi theo dòng ý tưởng của tứ thơ, chậm nhưng không đứt đoạn.
Khối cảm xúc
“cao cấp” ấy tỏa hơi nóng không phải từ câu chữ mà từ đâu đó giữa những
hàng kẻ, chỉ có thể nhận biết bằng sự nhạy cảm của tâm hồn. Đây là cảm xúc làm
độc giả khoái nhất, sướng nhất. Do cấu trúc của thể thơ, cảm xúc tầng 3 khá mạnh
nhưng vì không có cao trào nên chưa lên đến đỉnh điểm, chưa có hồn thơ. Nói
đúng hơn là hồn thơ mới mon men xuất hiện nhưng chưa rõ nét.
Câu
Thơ “Tréo Cẳng Ngỗng”
Khuyết điểm chính của bài thơ là câu:
“Lost
as a snowflake in the sea”
(Mất
như bông tuyết trong nước biển)
Bông tuyết khi rơi xuống mặt nước biển, chỉ một lúc
sau sẽ tan thành nước. Nước từ bông tuyết có thể là loại nước ngọt chứ không mặn
như nước biển, nhưng với một lượng quá nhỏ bé hòa lẫn với khối nước biển mênh
mông cái chất ngọt ấy sẽ trở thành con số không và biến mất.
(Với tiếng Việt nếu dịch là “Mất như bông tuyết trên mặt biển” thì “dễ nghe” hơn, nhưng ở đây tôi dịch sát nghĩa để chữ “Mất” “rõ ràng” hơn theo đúng ý của tác giả).
Với bài thơ mang thông điệp “Đừng xem tôi như vật sở hữu của anh; hãy tôn trọng tôi, bởi tôi có bản
sắc, cá tính riêng” mà đưa vào câu thơ “Mất
như bông tuyết trong nước biển” – tôi hoàn toàn tan mất trong anh - thì
đúng là “ông nói gà, bà nói vịt”. Đây
là lỗi kỹ thuật rất nặng, làm giảm giá trị của bài thơ rất nhiều.
Có điều hơi lạ là đọc khá nhiều bài “phân tích” I AM NOT YOURS trên mạng,
tôi chưa thấy ai nhắc đến điều này. Ngay cả KellyrFineman, người bình thơ trong
trang kellyrfineman,livejournal.com cũng viết:
I
especially love her lines about wanting to be lost:
(Tôi
đặc biệt yêu thích những câu thơ của bà về “muốn bị mất”)
(tôi dịch là câu thơ - chứ không là “dòng” - để gần với
văn Việt hơn)
.
. . I long to be
Lost
as a candle lit at noon,
Lost
as a snowflake in the sea.
………..
Man,
haven't we all been there at one point in time, so wrapped up in the emotion
that we are lost? (Or didn't we at least want to be?) (7)
(Bạn
ơi, chúng ta ai chẳng từng một lần như thế, để cảm xúc phủ mờ lý trí? Hay ít nhất
chúng ta cũng đã muốn như thế?)
Tôi tự hỏi “Ông ấy
yêu thích câu thơ ‘Lost as a snowflake in the sea’ nhưng không biết ông ấy có
thấy nó ‘tréo cẳng ngỗng’ với tứ thơ hay không?” Bởi hình ảnh bông tuyết
tan mất trong nước biển có thể sẽ rất sinh động, rất hay với một ý thơ khác,
nhưng trong ngữ cảnh của I AM NOT YOURS thì lại không hợp, mà có thể nói là sai
rất nặng.
Tóm lại, I AM NOT YOURS là một bài thơ xuất sắc. Ngoài
lỗi kỹ thuật ở trên bài thơ đã thành công về nhiều mặt:
1/ Tứ thơ nhân bản, kêu gọi tôn trọng nữ quyền trong
tình yêu và hôn nhân.
2/ Cách ví von tương hợp, ý nhị, sâu sắc và độc đáo.
3/ Ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu, cấu trúc thơ mạch lạc,
hợp lý.
4/ Cảm xúc tầng 1 và tầng 2 mạnh.
5/ Toàn bộc lộ, không kể nên cảm xúc khá đậm ở tầng 3.
Hồn thơ đã mon men xuất hiện.
Kết
Luận
Nếu đọc kỹ giữa hai hàng kẻ, I AM NOT YOURS đã bộc lộ
4 điểm (không có trên văn bản):
1/ Ernst Filsinger, trong thời gian (4 tháng) chuẩn bị
đám cưới và cuộc sống tương lai của 2 người, đã lên mặt “chủ cả”.
2/ Sara Teasdale bất mãn và buồn bực về điều này.
3/ Ernst yêu Sara nhưng chưa đến mức nàng mong muốn.
4/ Nàng cũng chưa yêu Ernst hết lòng.
Dựa vào 4 điểm trên, tôi nghĩ mình sẽ không lầm khi
cho rằng I AM NOT YOURS xuất hiện như dấu hiệu của một cuộc tình tan vỡ.
PHẠM
ĐỨC NHÌ
nhidpham@gmail.com
CHÚ THÍCH:
1/ A taper (slender candle – cây nến mảnh mai): Ở đây
tác giả muốn nói đến “thân cây nến” chứ không phải “ánh sáng của cây nến”. Một
số người dịch là “ngọn nến nhỏ nhoi” hay “cây nến nhỏ bập bùng”, thì theo tôi,
không hợp với bài này.
2/ “An Annotated Analysis of the Choral Settings of
Sara Teasdale's Literary 'Songs'
(Phân Tích Có Chú Giải Về Cấu Trúc Nhạc Hợp Xướng Phổ
Từ Thơ Của Sara Teasdale)
(Hilary J. Ridgley, Trang 70, dòng 14)
http://diginole.lib.fsu.edu/islandora/object/fsu%3A513771
3/ Hilary J. Ridgley, sách đã dẫn, trang 19 dòng 13)
4/An Annotated Analysis of the Choral Settings of Sara
Teasdale's Literary 'Songs' Hillary J. Ridgley
http://diginole.lib.fsu.edu/islandora/object/fsu%3A513771
5/
Tựa
/ Nhà Soạn Nhạc / Ban Hợp Xướng
I Am Not Yours
Chatman, Stephen / SATB, SSAA, TTBB ECS Publishing
I Am Not Yours
Childs, David N. / SATB, SSAA SBMP
I Am Not Yours
Dickau, David C. / SSAATTBB Walton Music
I Am Not Yours
Johnson, Victor C. / SSA Choristers Guild
I Am Not Yours
Stroope, Z. Randall / SSATBB Walton Music
(Hilary J. Ridgley, sách đã dẫn, trang 251, dòng
35-39)
6/
Một đoạn của Joy:
JOY
I
am wild, I will sing to the trees
I
will sing to the stars in the sky,
I
love, I am loved, he is mine,
Now
at last I can die!
Dịch sát nghĩa:
Tôi
như hoang dại, sẽ hát cho cây cỏ nghe
Sẽ
hát cho sao trên trời
Tôi
yêu, tôi được yêu, anh ấy là của tôi
Bây
giờ cuối cùng tôi có thể chết được rồi
(Hilary J.
Ridgley, sách đã dẫn, trang 79, dòng 1-5)
7/ (Kellyrfineman, I am Not Yours by Sara Teasdale,
Livejournal) (https://kellyrfineman.livejournal.com/592051.html)
THAM KHẢO:
Sara Teasdale – Poetry Foundation (Hội Thơ Và Thi Sĩ)
An Annotated Analysis of the Choral Settings of Sara
Teasdale's Literary 'Songs'
(Phân Tích Có Chú Giải Về Cấu Trúc Nhạc Hợp Xướng Phổ
Từ Thơ Của Sara Teasdale)
(Hilary J. Ridgley)
https://www.youtube.com/watch?v=znKv62NgGUw audio
Academy of American Poets (Hội Thi Sĩ Mỹ)
Poem Analysis (phân tích, bình thơ)
I AM NOT YOURS – thivien.net
Trang Thơ Hoàng Nguyên Chương
