CHÙM THƠ ĐÌNH XUÂN

CÓ THỂ EM KHÔNG MÀNG

Con chim sẻ rên rỉ trước sân nhà

Có thể em không màng

Mấy chòm mây tiễn thu ngang qua núi

Có thể em không màng

Nhiều vết son vẽ ngoằn nghèo lên tay thơ bút

Đôi lúc thấy em cũng lần lựa vô cùng

Có nhiều khi ngang qua nhà ai thấy có loài hoa nở

Tự dặn lòng ở đấy có bút hương

Và tự bao nhiêu thu trường qua núi

Và biết bao nhiêu hoa rừng không tuổi

Cùng nhau

Giăng võng thức giữa trời thu

Rồi một ngày nào đó màu thu cũng nhạt

Đá núi mang màu thẩm tụ của mây sương

Hoa rừng còn nhả mấy giọt thường...

Ngón tay hương rồi cũng run lập cập

Tội cho võng đời đôi khi bắt gặp

Ngàn vàng không đổi lấy nụ hôn

HÔM NAO

Hôm nao tình lỡ vào lòng

Lời thơ xôn xao, xôn xao

Đâu biết đường thương mấy nẻo

Để mốt ta mới vay tình.

Sông trôi mặc kệ sông trôi

Tóc mai theo duyên theo nợ

Một mai trên ngàn xó chợ

Biết ai nhớ, biết ai thương

Nặng cho người gánh môi cười

Đá nguyền chi mà đá nứt

Lỡ gặp nhau trong thức thức

Đụng môi cười và... môi người

Run run chạm được môi run

Trăng, mây còn vướng kiểu rung

Tuyệt vời...!!!

TÔI MUỐN LẶNG IM

Tôi muốn im lặng

Từ trong sâu thẳm

Tôi muốn im lặng

Từ mặt trời lên

Tôi muốn lặng im trong bao la của vũ trụ

Từ khi nguyệt tận trăng tàn

Tôi không dám ngỏ trên loài cỏ dại

Từ đó lạc nhau

Tôi muốn lặng

Từ hương của loài hoa không biết tên tỏa khắp núi rừng

Tôi mất tôi

Từ vũ khúc một mình nhìn thấy giữa đêm trăng

Tôi mất người

Từ mấy khúc thơ không vần, điệu

Tôi bỗng khô cằn

Từ trống rỗng không duyên

CÓ CÁI CHI LÀ LẠ…

Có cái chi là lạ bay trong chiều

Ngang qua trống vắng

Lướt qua nỗi buồn

Chỉ hòa tan cùng men rượu cay cay

Cũng không như cái màu của mùa

Cũng không là bóng của núi sông

Hắn ngang qua... rồi... ngang qua

Nhịp tim bỗng hơi hơi rộn ràng

Có cái chi là lạ ngang qua

Hình như là ảo của mùa sang

Như mùi da thịt nồng hương ấy

Như trầm của tim thoát lời tình

CHIỀU

Chiều cũng như mọi chiều

Thấy nhiều khoáng trống

Tưởng chừng người tình về bên ta

Phút giây là lạ

Chiều cũng như mọi chiều

Thấy em bên ta

Nhỏ giọt lời thần tiên

Không lời trăn trối nào đẹp hơn

Và chiều cũng như mọi chiều

Thấy em lộng lẫy

Chiều thứ bảy giáo đường nhẹ gió

Ta vòng ngoài chưa hiểu một câu kinh

                                    ĐÌNH XUÂN

READ MORE - CHÙM THƠ ĐÌNH XUÂN

LỐI NÓI KHOA TRƯƠNG TRONG KHẨU VĂN CỦA NGUYỄN QUANG LẬP (Phần 4) - Nguyễn Ngọc Kiên

                 Tác giả Nguyễn Ngọc Kiên

LỐI NÓI KHOA TRƯƠNG TRONG KHẨU VĂN CỦA NGUYỄN QUANG LẬP (Phần 4)

                              Nguyễn Ngọc Kiên

1. Khái niệm so sánh tu từ

          So sánh theo cách hiểu phổ thông là “nhìn vào cái này mà xem xét cái kia để thấy sự giống nhau hoặc khác nhau hoặc sự hơn kém”.[4, tr. 861]

         Theo Đinh Trọng Lạc, Cù Đình Tú thì: “So sánh tu từ là sự đối chiếu về hai sự vật (về tính chất, trạng thái sự việc) A và B cùng có một dấu hiệu chung nào đó giống nhau. A là sự vật chưa biết, nhờ qua B mà người đọc biết A hoặc hiểu thêm về A. So sánh tu từ còn gọi là so sánh hình ảnh, đó là một sự so sánh không đồng loại, không cùng một phạm trù chung, miễn là một nét tương đồng nào đó về mặt nhận thức hay tâm lí”.[3, tr.14]

2 . So sánh ngang bằng X – R -  Y biểu thị khoa trương

X = vật so sánh; R = từ so sánh; Y = vật chuẩn so sánh

Các chữ viết tắt: S = subject (chủ ngữ); V = verb (động từ); Adj = adjective  (tính từ); O = object (tân ngữ); N = noun (danh từ); P = phrase (cụm từ).

Hay gặp nhất trong văn NQL: R = như. Loại  này có các tiểu loại sau:

2.1. Biểu thức: N(P) như + N(P)

(1) Bà nói anh Nập không biết chứ Viện này từ xưa đến nay giống như chùa Bà Đanh, anh Thưởng về cái nà anh em đến thường xuyên, ông nhỏ ông to vào ra tấp nập, mừng nắm. Mình đùa, nói chị em trong viện cũng tươi tắn hẳn lên bà nhỉ, như thài lài gặp cứt chó.

            (Kí ức vụn, tr.113)

 (2) Có lần tôi về Nghệ An, người ta nói mãi mình cứ chối thì người ta cho mình kiêu, nhận lời rồi thì lo mất ăn mất ngủ, không biết nói cái gì, cái đầu khi đó như cục vôi sống, không nghĩ ra được cái gì, khỉ thế.

(3)Xe đi qua thì nhếch mép cười nhạt, người này nói đồ mặt như mặt mo mà cũng lấy được lái xe hà bay, người kia nói ừ đo, đúng là may hơn khôn, to  ... hơn đẹp mặt.

(4) Rượu chưa đủ đô không ngủ được, ngủ được rồi thì giấc ngủ như một cuộc chiến tranh, tay đập chân đạp miệng gầm gừ, ai không quen sợ lắm.

               (Bạn  văn, tr. 179)

2.2. Biểu thức: V như N

Ví dụ:

(5) Nhưng là phở tái thằng cha láng giềng, cơm nguội để dành mấy chục năm chán lắm, ăn thì chả ăn nhưng hễ ai động đến thì lồng lên như sói.

               (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 350)

Chúng tôi coi đây là một thành ngữ. Thành ngữ này có biến thể “tru lên như sói”. (Xem thêm Sử dụng thành ngữ khoa trương trong khẩu văn của Nguyễn Quang Lập, Kì 3.). Ví dụ:

(6) Lắm người bị đồn shock đến nỗi hóa rồ, nhiều khi tru lên như sói.

(7) Bây giờ nó là nhạc sĩ Tinh Túy, tên tuổi nổi tiếng khắp tỉnh, bài hát thì chẳng ai nhớ nhưng tên nó cứ nổi như cồn.

               (Kí ức vụn, tr.105)

2.3. Biểu thức: N(P) như (S) – V

(8) Mình và con Hà như muốn bắn tung lên trời, ôm nhau sung sướng muốn tắt thở.

              (Kí ức vụn, tr. 156)

(9) Hồi đó mình biết mê bóng đá rồi nhưng chẳng biết tí gì bóng đá thế giới, có nghe nói đến bóng đá Brazin, đến ông Pele như nghe chuyện trời, nói thật cũng chẳng mấy quan tâm, có đến 99% không quan tâm chứ chẳng riêng gì mình.

          (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 286)

2.4. Biểu thức: (S) – V – O như (S) – V – O

(10) Mình được giáo dục cẩn thận, ghét nhà giàu như nhà nông ghét cỏ, cứ ghét như thế cho đến chục năm sau mới biết mình ngu.

           (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 224)

(11) Giáo sư Tây hỏi ngu như bò còn ông văn hóa 8/10 thì trả lời hay như Thánh phán.

(12) Rồi nhà văn Nguyễn Việt Hà, họa sĩ Lê Thiết Cương tiến si Trần Trọng Thưởng chạy vật vờ như đám mất sổ gạo, hễ thấy tốp chân dài nào chạy qua thì mắt sáng như sao, ba chân bốn cẳng  đuổi theo vô cùng hoan hỉ.

       (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 242)

(13) Xưa nay đều vậy, phim trường nước ta thằng có tài thì són tiền như đái dắt, thằng bất tài, giỏi múa mép thì ôm tiền cả mớ, quyết làm giàu trước khi làm phim

2.5 . Biểu thức: (S) – V như (S) - V – O

 (14) Chị Trâm vợ anh hỏi Đại hội có gì vui, anh chỉ nhăn răng  cười, nói ua chầu, cãi nhau như mổ bò.

      (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 79)

(15) Cái thời thơ thật sướng, nhà thơ như con trời ở xa tít mù, mỗi lần xuất hiện như thiên sứ từ trời sa xuống, cho dù đi đứng nghênh ngang.

      (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 115)

(16) Tháng sau anh thu được cả chục rổ ốc bươu vàng, đúng là loại ốc này đẻ như ăn cướp, bà con cũng tranh nhau mua như ăn cướp, anh thu được một mớ tiền to.

             (Bạn văn, tr. 388)

2.6. Biểu thức: S - Adj như  N(P)

(17) Vé khan hiếm đắt như sâm.

(18) …thế tío nhưng sao thấy thơ sang trọng kinh hồn, thơ đến với người vừa gần gũi vừa cao vời, vừa âu yếm như lời hát ru, vừa thiêng liêng như Thánh ca.

(19) Học trò đều đã tốt nghiệp khoa văn, có đứa thạc sĩ văn chương, nhưng cái tên NQL chúng nghe lạ hoắc, như tên tuổi mấy ông gác chợ vậy.    

       (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 101)

(20) Anh nói nhà người ta sang như trời mình đến mần răng.

                                       (Kí ức vụn, tr. 203)

2.7. Biểu thức: S - Adj như  (S) – V- O

(21) Người nói tôi sẽ nói cái này người nói tôi sẽ nói cái kia, ai nấy mặt phừng phừng như sắp ra chốn sa trường hi hi.

          (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 76)

(22) Sau mới biết tính anh vậy, ngồi đâu cũng rụt rè cả thẹn như gái mới về nhà chồng.

           (Bạn văn, tr. 165)

(23) Yêu vợ như ông nhà văn T. cũng gọi là xưa nay hiếm. Lấy nhau đã gần ba chục năm mà mỗi lần nhìn vợ mắt ông cứ đắm đuối như thôi miên thì phục quá.

           (Bạn văn, tr. 74)

(24) Khi cụ từ Hội trường tỉnh ủy đi ra, bao nhiêu cô gái nhìn cụ với những cái nhìn ngưỡng mộ thèm khát bốc cháy như muốn ăn tươi unốt sống cụ, bảo đảm chỉ cần cụ vẫy khẽ cái là có cả chục cô chạy theo liền.

            (Bạn văn, tr. 426)

3. Trường hợp R bị thay thế. “như” =  “chẳng khác nào”, “chẳng khác gì”, “ngang tầm”, “không khác gì”, “có cảm tưởng”

(25) Trong làng có cô nào cưới được chồng lái xe, làng xóm bàn tán mê man cả tháng, chẳng khác gì con gái xưa vớ phải trạng nguyên.

(26) Cũng có cô xấu, xấu mấy thì xấu, dù xấu ngang tầm Thị Nở cũng không đến lượt mình.

            (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 189)

(27) Khoang máy lạnh người ta không cho hút thuốc lá, ba thằng đều ghiền nặng cả, rượu bia mà không có điếu thuốc chẳng khác nào đau ốm phải uống thuốc Bắc.

          (Kí ức vụn, tr. 216)

(28) Hi hi bầu Ban chấp hành Hội Nhà văn mà hồi hộp căng thẳng không khác gì bầu Tổng thống.

            (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 76)

 (29) Đến khi đá với Argentina thua, đá với Romania thua tiếp ai nấy thất thần như người mất sổ gạo. Trận đá với Romania, thua 2 quả rồi mà Liên Xô rề rà như là đang thắng, có cảm tưởng đá tảng đang đeo chân họ.

          (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 284)

3.1. Trường hợp bị thay thế nhiều nhất là R “như” = “y chang”

(30) Thằng T. vắt chân chữ ngũ, mặt vênh lên y chang nó vừa quen được ông Thủ tướng.

(31) Vào cuộc người ta nói đông nói tây, anh cứ ngồi khóm róm, nơm nớp  sợ người ta gọi đến tên mình, y chang cậu học trò không thuộc bài.

                      (Bạn  văn, tr. 176)

(32) Anh nhoẻn miệng cười, cái mặt đỏ kè xấu hổ, y chang ông con rể chuẩn bị ôm vợ bỗng gặp ông bố vợ.

                      (Bạn  văn, tr. 177)

(33) Lại còn người này khen như này, người kia khen như kia, miệng nói tay khua y chang vừa trúng số độc đắc.

           (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 79)

(34) Dứt lời Bùi Hiển lên xe lao đi , y chang trốn chạy kẻ cướp.

                    ( Bạn văn, tr. 443)

(35) Hễ nghe có khách, lãnh đạo Hội mặt xanh như đít nhái, cái mặt cười y chang cái mặt trâu ngửi l., tội lắm.

(36) Anh ngửa cổ cười, mặt đỏ rực, mắt long lanh, y chang ông Lưu Bị vừa đả xong trận Xích Bích. Hi hi

              (Bạn văn,  tr. 391)

3.2. Các trường hợp bị thay thế khác “ như” = “chỉ bằng”, “cũng giống như”.

(37) Đang ăn thì em thấy một đoàn mười mấy đứa bạn cùng khoá đang rong ruỗi vỉa hè, em bèn chạy ra gọi tất cả vào quán phở. Tim mình thắt lại, cuống tim teo lại chỉ bằng sợi tóc.

                 (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 224)

(38) Mình đứng ôm cột nhà nhìn anh, hồi đó còn bé thấy nhà thơ cũng giống như nhà hoạn heo, không thấy xúc động gì, chỉ đứng ôm cột nhà trương mắt nhìn.

            (Kí ức vụn, tr. 182)

4. Sử dụng so sánh ngang bằng với biểu thức “S là P” biểu thị khoa trương

Trong khẩu văn của Nguyễn Quang Lập, hệ từ  “là”  có thể được thay thế cho những từ so sánh, và đó là câu biểu thị so sánh thuần túy. Ví dụ:

 (39) Mình học Bách Khoa năm cuối, đọc xong hai trường ca này thì mặc nhiên coi hai ông này là trời, suốt ngày mơ làm sao mình có được dăm câu thơ hay như thơ họ.

       (Bạn văn, tr. 252)

(40) Chẳng phải nó đá hay, có cú sút phạt thần sầu mà vì là thằng cha hay cãi, có lẽ nó là cầu thủ hay cãi nhất thế giới túc cầu.

     (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 384)

(41) Thế mà từ năm 1981 anh Tạo đã dám viết những câu thơ bỏng rát, nhức nhối đến như vậy, quả là gan trời.

                       (Bạn văn, tr. 97)

  Trong những câu trên, “là” vốn là một động từ phán đoán, cho nên khi được sử dụng trong cấu trúc này, cả cấu trúc còn mang sắc thái khẳng định vốn có của động từ. Tuy nhiên, hình thức so sánh tu từ dùng “là” cũng khác với phán đoán logic có công thức “ S là  P” . Chính vì vậy, có người không cho rằng “là” là thành tố trong phép so sánh. Tuy nhiên căn cứ vào ngữ nghĩa chúng tôi cho rằng “là” không những có khả năng biểu đạt so sánh mà còn có khả năng biểu đạt khoa trương.  Ví dụ:

(42) Với nhiều người Liên Xô là nhất, Mỹ chỉ là cái đinh gỉ. Kuwait, Honduras còn vào được World cup mà Mỹ chẳng thấy khi nào ló mặt vào, đúng là con hổ giấy hi hi

              (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 291)

(43) Phàm là nhà văn chẳng ai chỉ đạo được ai, ông nào ông ấy cái tôi to bằng cái bồ, văn mình vợ người xưa nay đều thế cả, chẳng làm sao thay đổi được.

               (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 83)

(44) Hi hi bây giờ cả hai đều là những con sâu nghiện blog.

                        (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 84)

5. Trường hợp so sánh không ngang bằng X – R – Y . Biểu thức này R được thay thế “như” = “còn quá”, “gấp mấy lần”, “còn hơn”, “không bằng”, “không coi bằng”. Ví dụ:
(45)Thật không ngờ cụ Vũ Đình Liên đón mấy đứa vô danh tiểu tốt tụi mình còn quá đón con cháu ở xa về.

           (Bạn văn, tr. 437)

(46) Vì thế quen được cô mậu dịch viên còn phấn khởi gấp mấy lần được thăng chức lên lương ( tất nhiên là lương nhỏ chức quèn).

      (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 186)

(47) Bây giờ pv mỗi ngày vài chục ngàn, hơn 10 triệu lượt người viếng thăm, thật còn hơn cả một giấc

       (Chuyện đời vớ vẩn, tr. 84)

(48) Mình giấu nàng chuyện đi buôn, thời ấy nghề đi buôn gọi là gian thương, bị xã hội không coi bằng chó mèo.

           (Kí ức vụn, tr. 170)

(46) Nàng buồn, tóc rụng mất quá nửa, có lẽ dưới mắt nàng lúc đó mình không bằng giống chó mèo.

              (Kí ức vụn, tr. 170)

(49) Thế mà vẫn  không thoát được hoạn nạn, đoi lần chết hụt chứ chẳng chơi, tĩnh trí như nó mà bị mấy đòn đau hơn hoạn.

               (Bạn văn, tr. 334)

6. Kết luận

Từng nổi tiếng rất sớm; ngay từ khi còn là học sinh phổ thông Nguyễn Quang Lập đã nổi tiếng với những bài thơ được giải. Lớn lên anh nổi tiếng về tiểu thuyết và kịch và phim. Đó là các tác phẩm gây được tiếng vang một thời như: Những mảnh đời đen trắng, (Tiểu thuyết); Mùa hạ cay đắng (Kịch); Đời cát (Kịch bản phim); Trên mảnh đất đời người (Kịch bản phim).  Bỗng nhiên, ngoài năm mươi tuổi anh lại một lần nữa nổi tiếng về khẩu văn như một … hotboy. Phải chăng đây cũng là một hướng đi mới của nhà văn.

Khoa trương trong khẩu văn của Nguyễn Quang Lập rất đa dạng và phong phú. Theo khảo sát của chúng tôi, hầu hết từ loại cơ bản tạo thành lớp từ vựng trong tiếng Việt đều được Nguyễn Quang Lập sử dụng để khoa trương. Hơn thế nữa, những mẫu câu cơ bản tiếng Việt cũng được Nguyễn Quang Lập vận dụng triệt để để khoa trương. Ngoài ra, anh còn sử dụng các biện pháp tu từ và các phương tiện tu từ để thực hiện khoa trương như một công cụ hữu hiệu. Chính vì vậy, khẩu văn của anh rất hấp dẫn  và lôi cuốn  người đọc. Liên tục trong mấy năm “Kí ức vụn”, “Bạn văn”, “Chuyện đời vớ vẩn” lần lượt ra đời đáp ứng lòng mong mỏi, đón đợi của độc giả.

                               Nguyễn Ngọc Kiên

 TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Cù  Đình Tú (2007), Phong cách học và đặc điểm tu từ tiếng Việt, Nxb Giaó dục.

2. Đào Thản (1990), Lối nói phóng đại trong tiếng Việt, Tạp chí Ngôn ngữ.

3. Đinh Trọng Lạc (2005), Phương tiện và biện pháp tu từ tiếng Việt, Nxb Giaó dục.

4. Đinh Trọng Lạc, Nguyễn Thái Hòa (2006), Phong cách học tiếng Việt, Nxb   Giaó dục.

5. Hữu Đạt (2001), Phong cách học tiếng Việt hiện đại, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

6. Nguyễn như Ý (2002), Từ điển giải thích thuật ngữ ngôn ngữ học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

7. Viện Ngôn ngữ học, Từ điển Anh Việt, NXB Khoa học Xã hội

8. 汉语词典，（2003）， 北京商务印书馆。

NGUỒN TƯ LIỆU TRÍCH DẪN

Nguyễn Quang Lập, (2009), Kí ức vụn, Nxb Hội nhà văn

Nguyễn Quang Lập, (2011), Chuyện đời vớ vẩn, Nxb Văn học

Nguyễn Quang Lập, (2011), Bạn văn, Nxb Trẻ

READ MORE - LỐI NÓI KHOA TRƯƠNG TRONG KHẨU VĂN CỦA NGUYỄN QUANG LẬP (Phần 4) - Nguyễn Ngọc Kiên

KÝ ỨC VỀ QUẢNG TRỊ - Huy Uyên

                        Tác giả Huy Uyên

 1-

 THỜI MỚI LỚN

    Ở giữa làng là xóm chợ. Bên cạnh đường quốc-lộ vắt ngang. Mùa đông về trên những chòm hoa sầu đông đứng lặng lẽ.

 Ký ức trong tôi với những tháng ngày hai buổi đi về. Chiếc cầu sắt bắc qua sông và một chiếc cầu xi-măng bên dưới đã gãy nhịp từ thời Pháp thuộc. Con sông Ô-lâu hiền hòa chia hai xóm,nước êm đềm chảy qua bốn mùa yên ả. Những bờ tre làng rợp bóng soi mình trên mặt nước trong xanh.

 Lòng cứ nhớ mãi về những mùa đông làng xóm chìm ngập một màu trắng xóa vì cơn lụt. Những chiếc thuyền bơi xuôi ngược giữa đại dương nước mênh mông. Nước bạc màu đến bất ngờ, nước tuôn vào sân, vào nhà rộn vang những tiếng bì bõm khi lội trong nước. Làng trên xóm dưới gọi nhau í ới.

Mùa xuân đã đến ngoài hiên và nước vẫn ngập đầy vườn. Đâu dó tiếng nghé ọ trên cánh đồng vàng mùa bội thu.Tiếng hò đối đáp rộn ràng trong mùa gặt. Tiếng kẽo kịt của những chiếc đòn gánh nhún nhảy trên những đôi vai người nông-phu. Những bát

nước chè xanh bốc khói bày ra trên sân với đêm đập lúa. Những ông già rung rinh chòm râu bạc khề khà nhấp chén rượu đầu mùa.

 Đêm treo lơ lửng ngọn trăng trên đầu, trăng bàng bạc khiến không gian càng tỉnh lặng. Trăng soi sáng vườn khoai đang bắt đầu xanh ngọn, vườn chè xanh biếc dưới ánh trăng dịu hiền.Những bờ tre trở mình rên kèn kẹt. Làm sao nói hết cái lâng lâng giữa đêm trăng qua làng quá mường tượng, kỳ ảo. Thoảng dưới ánh trăng tiếng hò giả gạo, khoan hụi dìu dặt rộn niềm vui ngày mùa.

 (Con đường đó tôi và em từng dìu bước nhau đi biết bao lần. Con đường của kỷ-niệm ngàn đời ẩn nấp trong tim đứa con trai thời mới lớn. Lời thề xa xăm. Mai sau nếu có xa nhau cũng không quên con xóm cũ dòng sông xưa với chiếc cầu đi về hai xóm. Thế rồi em đã ra đi, đi biền biệt với một khung trời đầy kỷ -niệm cháy bỏng trong tôi. Lời thề hẹn đó đã vội vàng chôn ở nơi con dốc đầu làng khi hai đứa cầm tay từ biệt và đã ở lại đó vĩnh-viễn. Tôi cũng ra đi ôm theo mối tình đầu đau đớn, đứng ngắm nhìn quá khứ chưa một lần trọn vẹn. Hỏi em giờ này còn nhớ gì không, quê hương hai tiếng nặng lòng cho đến lúc nhắm mắt. Quê hương với những sớm mai, những chiều về tay trong tay kể nhau nghe những chuyện vui buồn, những ước mơ thời trẻ dại. Lần đầu gặp em e ấp dưới chiếc nón lá, áo dài màu tím với nụ cười long lanh dưới nắng chiều, hoàng hôn rãi cùng khắp xóm làng. Em đã mang đến cho tôi ngày mà cuộc đời bắt đầu biết vui buồn chờ đợi).

 Chiến tranh đã đi qua làng ngày đêm đì đùng tiếng súng. Chiến tranh đã cướp đi tháng năm bình lặng, yên ả.Trai tráng lên đường để lại những cánh đồng trơ gốc rạ. Trâu bò không người cày lơ lửng bước trong đêm.

 Con đường qua làng nhiều lần bị cắt chia bởi đạn bom và chiếc cầu bỗng một đêm bị gãy nhịp phân chia hai xóm. Những tiếng khóc và những chiếc quan tài mang dấu hiệu binh lửa về đốt cháy quê hương. Những mái  tranh ngập chìm khói lửa. Mặt trận đi qua bỏ lại xóm làng xơ xác gảy đổ. Giáo đường trơ nóc, đình chùa ngã nghiêng.

 Những trảng cát bây giờ đã lấp đầy những ngôi mộ nằm san sát. Những hàng bạch-đàn mọc thẳng tắp thay thế tre làng bị thiêu cháy. Lớp lớp người đi không trở về mà còn nằm lại đâu đó. Biệt ly và chia rời ngày một lớn dần thêm, xóm nhỏ bỗng tiêu điều sau những cơn đánh phá của bom Mĩ.

Rồi người cũng quay về khi một mai tin vui hòa-bình trở lại. Trên bờ đê những trai tráng trong làng vai vác cày theo sau đàn trâu chậm rải bước. Đồng quê lại rộn ràng tiếng cười tiếng nói sau mùa binh lửa. Những cụ già lại khề khà chén rượu bên bầy con cháu vui đùa ngoài sân. Con đường về xóm dưới bây giờ đã được bắc qua sông một chiếc cầu chắc chắn thay chiếc cầu tre đã gảy nhịp từ lâu rồi. Ngày tôi đưa em qua chiếc cầu này với bao rộn ràng của con tim mới lớn. Em bảo giá mà hai ta suốt đời đưa đón đi về. Thế rồi em bỏ đi mà không bao giờ quay lại.

Sông xưa vẫn nước chảy hiền hòa. Sông nuôi đồng ruộng quanh năm. Núi kia vẫn ngàn đời lừng lững che chắn những cơn gió Lào rát bỏng mùa hè. Hàng tre làng vẫn kẽo kẹt rung rinh trước gió. Tre che mát cho đời người nông phu quanh năm suốt tháng. Trong vườn đã lắt lay từng nụ hoa cà, hoa bí mang lại cho người niềm vui bình dị. Những mùa đông sớm mai bà con với những cũ khoai luộc hay những bắp ngô nướng thơm giòn. Niềm vui ấm áp nhân đôi với tiếng hít hà phả ra những làn khói trắng trên đường đến trường.  Thầy cô, bạn bè  đã bay đi khắp bốn phương trời, mỗi người một đoạn đời riêng rẻ. Có mấy ai quay về đúng trước mái trường xưa để ngậm ngùi với những tàn phá của ngày xưa cũ.

Ở đầu làng là ga xép quanh năm phơi mình dưới trảng cát trắng xóa nóng, nằm chờ những chuyến tàu qua hiếm khi dừng lại. Vẽ đìu hiu trùm lên vài người khách lẻ lên xuống từ đầu hạ đên cuối đông. Một mình đi, một mình về thui thủi. Lòng lại nghẹn khuất với những hồi còi tàu kéo lên giữa không gian xám xịt. Tiếng còi như ứ nghẹn ở trong tim. Ôi những tiếng còi tàu buồn bã qua làng đến não nuột. Ngày tôi tiễn em đi sân ga chỉ có hai người. Tay trong tay bịn rịn nói lời chia biệt hẹn hò. Em nước mắt lưng tròng ngã lên vai tôi. Chiếc khăn tay em thêu tên hai đứa lồng vào nhau nghẹn ngào đưa tay vẫy khi tôi làm người ở lại. Con tàu bỏ đi mang theo em làm cho tôi thêm quạnh hiu tiếc nhớ. Ngày đó đã qua mất rồi.

Cô đơn xưa hình như trở lại  quanh đây. Nơi đó tít mờ ánh sương mai, nơi ánh nắng chiều rọi soi ngày đầu tôi gặp em lung linh dưới nắng. Nụ cười rạng rỡ tỏa sáng quanh em. Làm sao tôi nói hết nỗi bồi hồi lao xao với một buổi chiều đầy kỷ-niệm.

Em còn đó với hiện thân của một bóng hình miên viễn quanh tôi. Vẫn dịu dàng với hai bàn tay vẫy, vẫn đong đưa từng nhịp bước, từng tiếng thở dài về một mối tình đến sớm đầy tràn niềm hạnh-phúc mong manh của thời trẻ dại.

Ngày tôi đưa em qua chiếc cầu chông chênh, không lối nhỏ về nhà. Em chợt im lặng níu giữ một mối tình vừa mới hái. Hạnh phúc quá mỏng manh, sương khói. Ngày em đi qua nhà tôi, bước chân không hề có tiếng động dấu kín một mối tình. Em trong tôi cuộc tình đầu chứa chất bao đắng cay khốn khó

 Tôi một mình biết bao lần quay lại nơi xưa tìm kiếm mối tình đầu đời dù trải qua những tháng năm dâu bể, ngược xuôi. Em về một phương trời xa xăm nào đó để lại trong tôi ánh mắt nụ cười. Điều đó đã theo tôi suốt đoạn đời còn lại, đã mang trong tôi dấu ấn đậm đà mãi mãi xa người. Hỏi em có còn nghĩ lại, hỏi em có còn nhớ về ảnh hình của thời xưa cũ, giấu trong tim hết cả thời mới lớn.

 Em đi rồi làng xóm bỗng chìm khuất trong nổi buồn lặng lẽ. Không gian bổng chìm sầu vạn cổ. Những ước mộng ban đầu, đắng cay theo bóng hình em. Có thể trong tôi vẫn mãi giữ những kỷ-niệm buồn. Có thể trong em vẫn ẩn chứa hình dáng quê hương. Nơi đó được đặt tên là nơi trú ngụ của tình yêu.

 Có chăng mong một lần quay lại, trở về bên sông cũ,  xóm nghèo xưa để nhớ để nghĩ về cuộc tình tan vỡ. Đau đớn cho đến lúc bạc mái đầu có còn để gọi nhau là cố nhân không ?

 Ở giữa làng là xóm Chợ nơi em ngày hai buổi sáng chiều bán cá. Vẫn khuôn mặt đỏng đảnh, nụ cười chúm chím. Em đã để lại trong tôi mãi hoài của những nụ hôn xa, của con tim liên hồi đập mỗi lần đón đợi người thương. Em còn lại trong tôi những đêm trăng hò hẹn, những đêm lễ hội, lòng hồi hộp dưới ánh trăng cổ tích. Tay cầm tay không nói thành lời chờ một thủy chung mai mốt. Thế rồi em đi. Xóm làng xưa vẫn bên cuối bãi biền sông. Con sông xưa vẫn đổ từ triền núi ra biển cả.

Ngày đó ai mơ một ngày về.

2-

QUÊ NHÀ VÀ TRƯỜNG LỚP:

Bến Đá,  Hải-Lăng & Nguyễn-Hoàng.

    Lần lửa hẹn mãi lòng một lần quay về với Bến-Đá. Nơi quê nhà xưa đã một thời tắm mát bên dòng sông Ô-Lâu xanh biếc hiền hòa. Nơi những người thân hai mùa mưa nắng dầm mình đồng chiêm cày ải. Nơi tiếng chim bìm bịp kêu chiều theo con nước ròng nước lớn. Nơi tuổi thơ tôi vốn sinh ra trong một gia đình lam lũ nghèo nàn.

 Tôi mất cha từ năm lên một. Cha tôi hi sinh ở mặt trận Ba-lòng thời kháng chiến chống Pháp. Mẹ tôi ở vậy tảo tần sớm hôm nuôi tôi khôn lớn. Những đêm, những ngày quanh quẩn sau lũy tre làng với con đường quê hai bữa đến trường. Ngoài những buổi học tôi phụ mẹ tôi bắt ốc mò cua,mót khoai mót lúa. Cuộc sống cơ cực ở thôn làng đã rèn luyện cho tôi nên người từ thuở đó.  Đến năm mười hai tuổi mỗi ngày tôi phải đi bộ mười cây số ra phố quận Hải-lăng để theo bậc trung-học.Tháng ngày dãi dầm mưa nắng. Những ngày hè oi bức mồ hôi trên con đường cái quan rãi nhựa bốc khói.  Những sớm mai ,chiều đông rét lạnh căm căm tôi bó mình trong chiếc áo tơi do tôi chằm từ lá nón, lầm lũi bước với bụng đói lép kẹp cho đến ngày khôn lớn. Tuổi học trò trôi đi với những buổi trưa đói lòng qua bữa bằng một chiếc bánh chưng nhỏ dưới gốc bàng trước đình làng Diên-sanh thật tội-nghiệp.

 Người ta gánh về đặt bên ngoài hàng rào phía tây dồi cát của trường chừng mười xác chết. Những vết đạn băm đầy mình cháy đen nham nhở. Người ta bảo đó là Việt-cộng bị sát hại bởi trận phục-kích đêm qua. Những xác chết nguội ngắt trần truồng.  Ai đã cắc cớ gắn trên môi người chết những điếu thuốc lá còn bốc khói nghi ngút. Nắng bắt đầu rát và những xác chết cũng bắt đầu trương lên. Ký-ức tôi xót đau cho phận người từ đó. Ý nghĩa về chiến tranh cháy đỏ trong tôi về một sự hi sinh đầy máu, nước mắt của hai phía, của nhân dân lớn dần lên. Trong cuộc chiến trả giá bằng những cái chết, mất mát đau thương để dành lấy sự tồn tại.  Chính là những người đang nằm đó. Cũng là người mà ai nỡ đầy đọa nhau dường ấy.

 Hận thù cứ buộc mãi mà không bao giờ tháo bỏ. Tôi bắt đầu lớn lên bằng những ý niệm chiến tranh giữa những người anh em thù hận trong không khí chiến cuộc đầy mùi thuốc súng, phía sau rình rập đêm đêm ở làng quê cho đến phố chợ vốn nghèo lại càng nghèo xơ  xác. "Phố nhỏ Diên-sanh lạnh buồn tê tái"  giữa bốn mùa xuân hạ thu đông im lìm lặng khuất rêm mình dưới thời chiến. Lại những đợt hành-quân càn quét. Quê nhà vốn đã chìm sầu trong khói lửa-cây không mọc nổi giữa hai làn đạn, ruộng không người cày vì người đã bỏ lên núi. Trâu bò lơ lửng bước trong đêm nhớ về một mùa vàng bội thu, êm đềm dưới trăng đêm giã gạo. Hồi đó quê nhà bình yên đầy ắp giọng nói tiếng cười.

 Thế rồi đầu năm sáu lăm tôi được ra tỉnh học lớp tú-tài.  Hình ảnh ghi đậm trong tim tôi là ngày bác (Sáu) tôi đứng bồi hồi chờ trước cửa trường nam-tiểu-học khi tôi thi Trung-học. Bác vốn thay cha tôi cùng mẹ tôi bảo ban nuôi nấng tôi nên người, bởi tôi vốn không cha từ lúc lọt lòng. Trưa bụng đói bác đưa cho tôi ổ mì"xíu" mà lần đầu trong đời tôi được ăn. Cái hương vị tuyệt vời mãi đi theo tôi cả chiều dài năm tháng. Cái mùi cay bùi đó không làm sao tôi quên được. Chiều trời đổ mưa tôi gói mình trong tấm ni-lông màu nước mắm băng qua đường gặp bác, hai mắt của bác nhìn tôi ứa lệ với cảnh tình túng thiếu của tôi. Bác nhẹ nhàng cởi tấm ni-lông rồi lặng lẽ mặc cho tôi chiếc áo mưa  (đầu đời) hiệu Blair màu khói hương. Tôi nuốt nước mắt vào lòng, mừng vui khôn tả.  Tôi lặng thinh nắm lấy tay bác đi bộ về chỗ trọ lòng đầy bồi hồi xúc động. Kỳ đó tôi đỗ trung-học.

Để có cơm ăn tôi đi làm precepteur suốt ba năm học trường Nguyễn-Hoàng. Với một bà mẹ quê quanh năm ruộng lúa nương khoai lo cho cái ăn cái mặc thì làm sao kham nổi cho con ăn học xa nhà nên đành phó thác tôi cho trời cho đất. Những ngày đầu bỡ ngỡ với lớp với trường tôi xoay quanh với nghề gia-sư ở nhà sách Tao-đàn, đêm kèm ba đứa nhỏ tiểu-học. Cho đến năm đệ-nhị thì chuyển lên kèm cho một gia đình xóm chài Quảng-trị. Cái xóm chài ven sông Thạch-hãn cứ theo mãi tôi đén bây giờ, những con đò nằm sát bên nhau nơi bến đổ đầy... và rong rêu dại dập duềnh theo từng đợt sóng lô xô. Những bữa cơm trưa với hạt gạo chan mùi dầu diesel nhà binh thiếu đói.

Nhà tôi dạy kèm vốn nghèo nên nữa niên khóa sau tôi ghi tên ăn cơm xã-hội miễn phí và thuê một cái giường để ngủ và học hàng ngày. Vì đói mà tôi đã cố nuốt cho qua bữa cá mòi, cá mối sình thiu.

Cuối ngã ba đường là MACV,  từ cine Đại-chúng, từ Cổ-thành đi lại và từ Long-Hưng ra là Nguyễn-Hoàng.Tôi học ban C nên được xếp học ở dãy nhà dọc phía trái, có cái cổng phụ rất dễ cho những lần cúp cua lang thang ngoài phố. Tôi vốn không có một bạn gái nào để vắt vai một mối tình, vì nghèo đói vì thân phận hẩm hiu. Đám nữ sinh quá cao vời vợi với tôi. Cứ mỗi chiều cuối tuần tôi háo hức về lại quê nhà, bên mâm cơm nghèo cùng mẹ tôi với những trái cà đọt bí. Hương vị của đất trời tỏa một mùi thơm dìu dịu. Hình như để bù lại cho những ngày ở tỉnh-lị thiếu đói mẹ tôi lại chạy vạy lo cho từng bát cơm có trứng, có cá.

Ở trường tôi có  thầy cô quan tâm đến phận nghèo như cô Thanh, thầy Gary Carkin, thầy Diên, thầy Nguyễn-đăng-Ngọc. Hình như chỉ có Việt và Anh văn là tôi chăm chú học còn các môn khác tôi lại lơ đểnh, nhất là môn vạn-vật vì thế mà năm thi tú tài tôi bị thiếu điểm của cô Toàn. Thật nghiệt ngã

Hồi này tôi bắt đầu có thơ trên các báo Sài-gòn.Tết đó tôi viết bài thơ buồn:

    NÓI VỚI LỚP HỌC

    Dĩ vãng đó xin người đem dấu kín

    Kỷ niệm buồn đứa con nhỏ hoang mê

    Đến với người bằng tháng ngày đông tím

    Bằng hạ buồn bằng thu chết ngất ngư.

    Tôi chong mắt nhìn đời mình ở đó

    Lớp học buồn khuôn mặt lạ trầm ngâm

    Ghế bàn trơ im lìm lên nước gỗ

    Buồn lưng đầy theo từng tháng từng năm.

    ....

    Người về đó xem xóm làng tôi gục chết

    Bầy trâu nghèo lơ lửng bước trong đêm

    Ruộng cằn khô bên từng khoang mạ cháy

    Người bỏ đi nhung nhớ cả trăm miền.

    Xin dung tha một đời tôi vô phước

    Sớm xa người về trong cảnh nát tan ....

 Thời gian cứ mãi trôi đi, đi mãi cho đến một ngày tôi cũng bỏ trường mà đi sau những năm tháng sống cực nhọc, gian khó. Có ai biết đến một đứa con Nguyễn-Hoàng trong bỗng chốc thấy mình cô đơn quá đổi giữa một quê hương đầy súng đạn nghèo đói. Ngày mai không có đường về. Lại những lần ra đứng thơ thẩn bên sông Thạch-hãn. Nhìn bên kia ẩn hiện ngôi chùa Sắc-tứ thong thả từng hồi chuông. Những hàng cây liêu xiêu, dòng nước lững lờ.

 Những đứa con xưa của Nguyễn-Hoàng có lẽ đã đơm hoa kết trái trên vạn nẻo đường. Tiếp nối mãi về một thân tình ấm áp, mãi cầm tay nhau cho dù tuổi đời đã sửa soạn về chiều. May thay vẫn còn lại những trái tim người đầy nhân ái và đậm đà thủy chung tình bạn, tình thầy trò.

 Đoạn viết này xin được gởi đến cô Thanh để nhớ đến một đứa học trò đã từng khốn khó.

 Những tháng ngày đói ốm, cơm thừa cá cặn lại diễn ra với đời sống thiếu thốn ăn nhờ ở đậu. Đến nỗi tôi không có một bộ đồng-phục, quần-xanh-áo-trắng để đi đến trường mà mặc toàn đồ cũ xì. Thầy cô hàng ngày đã nhẵn mặt tôi, một đứa học trò nghèo khó. Lần tôi nhớ nhất là lần cô giáo Thanh - dạy Pháp-văn,  sinh-ngữ phụ gọi tôi lên trả bài nhưng tôi không biết một cái gì cả. Cô bảo tôi ở lại sau giờ học, sau khi tôi trình bày về hoàn cảnh thiếu đói đi làm gia-sư nên không có đủ sức để học. Cô thông-cảm và bảo ban tôi như một người chị với đứa em có cảnh đời tội-nghiệp cho dù nghèo khó vẫn ham muốn đến trường đến lớp. Đã nhiều lần cô tìm cách giúp đỡ tôi. Thế hệ Nguyễn-Hoàng dường như ai cũng biết cô Thanh. Những cảm thông của cô đã chắp cánh cho tôi sau này bay lên với cuộc đời vốn không hề bình-dị.

 Lại những lần đổ quân bên sân bay dã chiến cạnh trường. Chiến cuộc hồi này đã ác liệt. Những tiếng nổ đêm đêm vọng về thành-phố. Tiếng đại-bác gầm rú đêm ngày tù phía rừng núi. Những xác chết những thương binh ngập ngụa mùi tử khí.

 Tôi hỏng tú-tài năm đó và chỉ có hai cách là lên rừng hoặc bị động-viên-trừ-bị vì hồi này miền Nam rất cần những tấm bia người đỡ đạn ngoài mặt trận cho một chính-quyền vốn rệu rã...

 Ngày tháng rồi cũng đi qua, nhiều lần tôi đã về ngồi lại bên sông, bên chiếc cầu tre gãy nhịp nhìn dòng nước chảy, nhìn bóng chiều tà đậu dài hai bên bờ ngẫm nghĩ đến đời mình cho đến khi chiều tối. Tôi vốn sinh ra nơi quê nghèo, nơi đây ngày xưa ăm ắp những tiếng hò mái nhì mái đẩy, gạo trắng trăng thanh, thế nhưng sau chiến cuộc mọi chuyện đã đổi thay không còn nữa. Biết đến bao giờ, đợi đến bao giờ cho quê nhà thay da đổi thịt.

 Quê ơi cứ hẹn một lần về.

3-

VÀO ĐỜI

Khi qua khỏi cầu Mĩ-chánh,  ngã ba con lộ không vui là quê làng tôi.Hơn bốn mươi năm trước trường Trung-học Hải-lăng nằm sát bên con đường đó đối mặt với huyện lị Hải-lăng với hàng kẻm gai chằng chịt. Năm một ngàn chín trăm sáu mốt,  trường được xây trên bãi cát mọc đầy xương rồng lẩn hoa mua sim dại. Hàng dương dập dìu trước gió, trống trường điểm từng hồi. Tuổi thơ bồng bềnh phiêu hốt về một ngôi trường bé nhỏ nép mình trong thời buổi chiến-tranh loạn lạc.

Tôi trở về đây,chốn xưa đã thành một khu mới. Giữa ngã ba đi về khi xưa không tìm đâu dấu vết của ngôi trường cũ. Ngày đó thời bé nhỏ ngày hai buổi đi về cùng bè bạn thầy cô chung vui trường lớp,xẻ chia đau thương mất mát một thời súng đạn. Trong nỗi đau chung của Hải-Lăng từ cuộc chiến huynh-đệ tương tàn trong đó có ngôi trường mẹ Hải-Lăng.

Ngày ấy làm sao nói hết những chiều thu hạ đến xuân đông ở phố nhỏ Diên-sanh lạnh buồn. Ở giữa ngã ba đường quốc-lộ băng ngang là những mái ngói của một thị trấn nhỏ buồn. Ở dưới gốc đa già là bến xe nho nhỏ hằng ngày đi về tỉnh lị. Bên cạnh đó là ngôi đình làng trầm lặng với những cây bàng lớn hơn vòng hai người ôm. Những buổi lên lớp nắng xiên mai chiều cát gió, một tiếng trống, một tiếng còi tàu để lại cô quạnh thêm cho con phố nhỏ. Ở nơi đó những Lộc,  Hoa của Mai-đàn,Tục, Tiếp của Trung-đơn đã đi qua và đã nằm xuống. Một thế hệ buồn !

 Ngôi trường bị xóa bỏ từ mùa hè đỏ lửa 1972 , sau đó thì vĩnh viễn chết ở cái huyện lị nghèo này.  Những cánh chim bay không mỏi mãi nhớ về trườn g xưa.Ở đó tôi vẫn nhớ về từng hồi chuông nhà thờ đổ trong những mùa giáng-sinh từ nhà thờ cha Minh, tiếng chuông ngân nga tít mãi tận đồi cát bên kia. Đã chết đi những bóng hình xưa cũ, còn chăng chỉ còn lại những đám mây trời trôi ngang qua đầu.

Cảnh cũ muôn năm đi vào cổ-tích của nhớ nhung hoài niệm .

                                                             Huy Uyên

                                                            (1961-2015)

READ MORE - KÝ ỨC VỀ QUẢNG TRỊ - Huy Uyên