TIÊU CHÍ 4: THỂ THƠ (PHẦN
I)
Làm thơ, có người chuyên về một
thể loại; thí dụ: lục bát. Có người thể thơ nào
cũng “thử” một đôi bài nhưng khi cao hứng gặp được
tứ thơ hay thì sẽ chọn thể thơ mình thích nhất. Đọc
thơ, tôi thường nghe những câu đại loại như “Tạng
tôi không hợp với thơ ‘ông này’ mà gần với thơ ‘bà
kia’ hơn.”
Khi mới tập làm thơ thầy giáo
dạy Việt Văn, khi được hỏi ý kiến nên chọn thể thơ
nào, đã cho tôi lời khuyên: “Thấy thích, hợp thể thơ
nào thì cứ chọn thể thơ đó. Có thích, có tự tin thì
làm thơ mới hay. Hơn nữa, đó là quyền tự do của thi
sĩ”. Sau này góp nhặt thông tin từ các bài bình thơ,
các cuộc tranh luận về thơ, cộng với kinh nghiệm làm
thơ của chính mình tôi đi đến kết luận:
Trên trang thơ của mình, đồng ý,
thi sĩ là vua, có toàn quyền quyết định mọi thứ, nhưng
đối với thể thơ, nếu cứ lẽo đẽo ở phía sau, không
vươn lên cùng thời đại thì chính thi sĩ sẽ không được
hưởng cái thoải mái tự do khi phóng bút mà bài thơ khi
xuất xưởng sẽ bị giới thưởng ngoạn nhìn với đôi
mắt thiếu thiện cảm.
1/ Song Thất Lục Bát
Đây là thể thơ truyền thống,
một thời được bà Đoàn Thị Điểm dùng để dịch
Chinh Phụ Ngâm từ chữ Hán sang chữ Nôm và được người
đời khen ngợi là nhiều câu, nhiều đoạn “bản dịch
còn hay hơn bản chính”. Nhưng cho đến bây giờ thể thơ
STLB rất ít được dùng, có lẽ đang trên đường đi đến
chỗ tuyệt chủng. Có người cho rằng thể thơ này tạo
ra quá nhiều vần, vừa yêu vận, vừa cước vận; nếu
bài thơ hơi dài một tý thì hội chứng nhàm chán vần
rất nặng nề, đọc lên nghe rất … ầu ơ. Vì thế nếu
ở thời điểm này thi sĩ nào chọn STLB để làm thơ thì
bài thơ sẽ có nhiều cơ hội yểu tử. Ở cương vị
người bình thơ, nếu gặp thơ song thất lục bát thì dù
không muốn phụ rẫy nàng Thơ, cũng đành phải ngoảnh
mặt làm ngơ.
2/ Đường Luật
Đường luật thất ngôn bát cú
là một thể thơ có nhiều nguyên tắc khắt khe; vần đối
niêm luật với những trói buộc của nó khiến thi sĩ
luôn phải xoay ngang trở dọc đối phó nên ít có cơ hội
chăm chút cho phần cảm xúc, hồn thơ. Dĩ nhiên, năm thì
mười họa cũng có những bài thơ hay, nhưng ngay cả những
bài thơ hay đó cũng có vẻ khô cứng so với thơ đương
đại.
Giờ đây Nàng Thơ đã có bộ mặt
mới. Các thi sĩ đã cố công tìm tòi, thể nghiệm nhiều
thể thơ “mới”, sao cho vừa giữ được vị ngọt của
thơ ca, vừa cởi trói cho người làm thơ khỏi những luật
lệ quá khắt khe, gò bó. Đâu là thể thơ tối ưu của
thi ca đương đại? Công cuộc chọn lựa, tranh cãi còn
chưa ngã ngũ. Nhưng chắc chắn đã có rất nhiều thể
thơ, ở mức độ khác nhau, cho phép người làm thơ thời
nay được thoải mái hơn, tự do hơn, thể hiện tứ thơ
của mình, và nhờ đó, có thể dễ dàng đưa cảm xúc
của mình, thả tâm hồn của mình vào thơ.
Thơ Đường luật bỗng trở thành
cô gái lỡ thì, thân hình khô cứng lại kênh kiệu, khó
tính, bị những chàng trai trẻ ngoảnh mặt làm ngơ. Họ
nhìn về hướng khác để tìm những cô gái đang xuân,
vóc dáng, trang phục hợp thời hơn, hấp dẫn hơn, tính
tình cởi mở hơn, gần gũi hơn với cái “gu” thẩm mỹ
của thời đại mới.
Đối với những vị chuộng thơ
Đường luật, đã “quen” với thơ Đường luật, thích
thù tạc xướng họa thơ Đường luật, thì chẳng việc
gì mà phải từ bỏ cái thú vui tao nhã ấy. Xin cứ tiếp
tục làm thơ để góp cho đời những bông hoa tươi đẹp.
Xin cứ tiếp tục đọc thơ Đường luật để thưởng
thức những cảm nghĩ, những rung động nhẹ nhàng, thanh
thoát của người xưa.
Những quý vị làm thơ Đường
luật, theo tôi, như võ sĩ lên võ đài, rất ương ngạnh
và oai hùng, chấp nhận chịu trói cả 2 tay, 2 chân để
đấu với đối thủ. Khi bị bươu đầu sứt trán, hoặc
nằm thẳng cẳng đo ván thì (dù không nói ra) thường cho
là tại bị gò bó, trói buộc. Những quý vị đó quên
rằng chính họ đã tình nguyện lên võ đài với tư thế
ấy.
Riêng tôi, nếu gặp thơ Đường
Luật, “đọc thì cứ đọc nhưng bình thì không”
3/ Lục bát
Lục bát, cho đến khi tôi viết
những dòng chữ này, có thể nói, là thể thơ “trẻ mãi
không già”, rất thích hợp để chuyển tải tâm trạng,
cảm xúc nhẹ nhàng nhưng thâm thúy, ý nhị. Non tay, thi sĩ
sẽ đẻ ra những bài lục bát nếu không à ơi như vè
thì cũng tẻ nhạt, không gây chút ấn tượng nào cho
người đọc. Nhưng bên cạnh vô số những bài lục bát
nhạt nhẽo, mờ nhạt lặng lẽ đi vào quên lãng ấy
thỉnh thoảng vẫn có những bài xuất sắc. Nhờ đặc
tính “trẻ mãi không già” đó lục bát, dù được xếp
vào loại thể thơ truyền thống, không bị chi phối bởi
luật đào thải trong tiến trình vận động của thi ca.
Lục bát sử dụng cả yêu vận
lẫn cước vận nên nếu bài thơ hơi dài (khoảng trên 20
câu) mà tình tiết không liên tục hấp dẫn thì đọc sẽ
… ngán. Với thơ lục bát hội chứng nhàm chán vần luôn
luôn rình rập, sơ hở một tý là “ầu ơ” ngay.
Gặp thơ lục bát tôi thường đọc
lớn để nghe độ ngân, độ vang vọng của nhạc trong
thơ. Nếu nhạc đơn điệu, tẻ nhạt mà tứ thơ không
đặc sắc, tình tiết không lôi cuốn thì cho qua. Nếu bài
lục bát ngắn, nên đọc chậm để khám phá ý tứ thâm
trầm, sâu lắng. Nếu bài thơ trung bình (khoảng 20 câu)
mà đọc hết cũng chưa thấy ngán thì nên đọc lại –
bài thơ chắc chắn có “cái gì đó” đặc biệt. Hoặc
là tứ thơ hay, tình tiết hấp dẫn, hoặc là cảm xúc
dạt dào, nóng bỏng. Nếu bài lục bát quá dài thì khoảng
từ câu thứ 20 trở đi, giọng ầu ơ đã xuất hiện,
càng về cuối đọc càng ngán.
Tóm lại, lục bát, do hình thức
của thể thơ, có độ ngọt rất cao. Bài thơ có hội
chứng nhàm chán vần hay không? Câu trả lời sẽ cho phép
người bình thơ nâng hoặc giảm giá trị bài thơ một
cách đáng kể.
PĐN
No comments:
Post a Comment