TÂY DU KÝ - Phần 1: ĐƯỜNG 9 - Bút ký của Chế Cẩm Đình

Tác gỉa ở cửa khẩu Lao Bảo

TÂY DU KÝ

Phần 1: ĐƯỜNG 9  

Bút ký của Chế Cẩm Đình

Đã thật lâu rồi tôi mới có dịp trở về để đi lại trên con đường máu thịt của quê hương. Đường 9, đường 9.

Khởi đầu từ ngã ba cạnh bến xe Đông Hà cũ, kéo dài qua tới bờ sông Mekong ở thị xã Savanakhet bên Lào với tổng chiều dài gần 350 km bao gồm cả đoạn nối dài xuống Cửa Việt mới sau này. Được mở ra từ xa xưa khi cư dân cổ của hai vương quốc Champa và Ai Lao qua lại theo nhu cầu trao đổi hàng hóa. Khi châu Ô châu Rí được cắt cho Đại Việt dưới thời Trần thì con đường này cũng có chủ nhân mới là người Việt và ngay lập tức dòng chảy giao thương trở nên ồ ạt dẫn đến việc hình thành một Cam Lộ sầm uất và trù phú bên bờ sông Hiếu, có vai trò là trung tâm mua bán trao đổi sản vật giữa hai vùng dưới xuôi lên và trên thượng về.

Qua Km số 10, tay phải là điểm cuối quốc lộ 15 nay là đường HCM tận ngoài Hòa Bình vào. Trên trục đường ngang đó, bao nhiêu là địa danh Cồn Tiên, Vĩnh Trường, Bến Tắt, Bến Quan gắn liền với những vòng lốp xe ben năm xưa tôi cầm lái, nhớ ôi!

Lên một chút ngó tay trái là đường vào Cùa. Nơi có hạt hồ tiêu cay xè tới tận Âu châu bằng đường biển của các thương gia Ả Rập từ mấy thế kỷ trước. Lại có giống mít nài thân lớn được thâu mua làm cột nhà xưa. Thành Tân Sở chỉ còn dấu tích, nhưng anh linh của phong trào Cần Vương hiển nhiên vẫn còn in đậm trong tâm trí mọi người nơi cuộc đất được vua Hàm Nghi lựa chọn làm chốn thoát lui sau sự biến kinh đô thất thủ.

Xe qua Tân Lâm ở Km25, cũng là vùng đất đỏ trồng được hồ tiêu và cao su. Nơi đây ngày trước được viện trợ bởi Đông Đức lập nên nông trường trồng cây công nghiệp xuất khẩu kiểu mẫu thay thế cho mô hình hợp tác xã dưới xuôi. Những đậu phộng, thuốc lá, hồ tiêu, ớt trái phơi khô xuống tàu qua nước bạn đổi về xe máy Simson với xe đạp Mifa và thuốc men y tế.

Đổ dốc Đầu Mầu, ngày nay đã có chiếc cầu lớn đi thẳng thay cho con cầu cũ uốn tròn theo vách núi dựng đứng với mấy cái am lớn bên vệ đường để xe cộ qua lại thắp hương những người xấu số chết bởi tai nạn nơi đây, mỗi năm đến mấy vụ vì khuất tầm nhìn. Từng có oan hồn một em gái xấu số không hóa thân được, đêm đêm hiện hình đón xe đò về nhà tận Ngã Tư Sòng, cứ xin về đến nhà sẽ trả đủ tiền nhưng xuống xe thì biến mất, lái xe gõ cửa hỏi nhà chổ em xuống thì mới biết là em đi chơi cùng bạn bè trong lớp, lúc về lật xe chết ngay giữa cầu.

Vượt dốc cây số 32 vào đất Hướng Hiệp, xã đầu tiên của huyện Dakrong. Ngay vòng cua chân dốc, đường 9 thầm nói lời chia tay với dòng suối La La bên mạn phải là nguồn của sông Hiếu, để chút nữa lên trên cặp sát dòng Krong KLang phía trái, chạy dài lên tận chân đèo Rào Quán là nơi đầu nguồn của con sông Thạch Hãn chảy dưới xuôi. Thị trấn huyện lị ngay Km41 chỉ mới gần hai mươi năm tuổi, từ một trạm dừng của thuế vụ bên đường năm nao giờ đỏ au mái ngói cơ man nào cơ quan, trường học và cả nhà dân. Nơi đây đồng bào Vân Kiều ở lẫn với người Kinh lên buôn bán, sinh sống và làm việc, lâu dần nói tiếng lơ lớ như nhau.

Những mái núi lô xô của rặng Trường Sơn ngày càng dày về hướng Tây dọc theo hai bờ sông không ngứt. Đột hiện ra một kẽ đứt từ ngoài cầu Dakrong tại Km 50 đổ vào hướng Nam, khởi đầu của quốc lộ 14. Xa trong kia là thị tứ Tà Rụt có đồi Thịt Băm rùng rợn trước khi qua đất Thừa Thiên vào A Lưới. Xa hơn nữa là Tây Giang, Prao, Thạnh Mỹ, Khâm Đức thuộc Quảng Nam trước khi đường 14 vượt đèo Lò Xo lên Tây Nguyên rồi đổ về tới Sài Gòn. Thật là một cung đường lý thú cho những ai muốn đi phượt dài ngày qua các miền đất nước.

Lên tới Rào Quán, dừng xe ngắm bản Cát bên dòng suối trong veo rì rầm chảy dưới chân đèo. Bản chỉ mươi ngôi nhà sàn thưng gỗ lợp tôn quầy quanh một khoảnh sân chung lơn lớn, lững thững mấy con heo mọi ụt ịt ủi mõm vào các gốc cây giữa sân tìm kiếm thức ăn. Mấy mế già ngồi trên sàn hút tẩu, góc kia đàn em gái địu akay chơi đùa cùng nhau vui vẻ trong những chiếc xấn chàm viền hoa văn đỏ tía và xanh đen. Qua Lương Lễ xanh mướt những vườn mít vườn bơ hai bên đường, phía dưới thung lung là những rẫy dứa non mới trồng. Triền núi thấp được phủ đầy những tàu chuối trĩu buồng chuẩn bị vào vụ thu hoạch bán tết âm lịch năm nay.

Ngã ba đài chiến thắng đổ phải vào Tà Cơn, Hướng Linh, Hướng Phùng theo nhánh tây, mà kỳ thực là đi xuyên trên chóp mái Trường Sơn. Người Kinh dưới xuôi giờ lên ở cũng nhiều, chủ yếu trồng cà phê có thu nhập rất khá. Thêm thầy cô giáo lên dạy học, y bác sĩ lên các trạm y tế, rồi nhân viên bưu điện, viễn thông cũng có mặt, dần dà tạo ra một quê hương mới đầy đủ chẳng thiếu gì so với ở dưới đồng bằng.

Giữa chiều trời hửng nắng. Thung lũng Khe Sanh vén màn sương mờ hiện ra huyền ảo. Đây chợ huyện đủ sắc màu hàng hóa vùng cao, nào gùi nào ché, hàng dép hàng xô, quầy rau quầy thịt chộn rộn những người. Đằng xa kia đồi thông vắng im tiếng reo mùa hao gió. Vài ba con đường ngang chạy cắt qua trung tâm với dốc lên dốc xuống chập chùng. Nhà cửa hai bên đường lúp xúp tĩnh lặng. Cuối thị trấn là mặt hồ cá thủy điện nằm im lìm như tấm gương soi cho người qua lại. Đường 9 vắt qua hồ bằng một chiếc cầu trước khi vượt dốc Tân Liên kéo dài lên tận đất Tân Long. Từ ngã ba Tân Long rẽ trái vào bảy xã vùng Lìa men theo tận nguồn dòng Sê Pôn là biên giới tự nhiên Việt - Lào. Con sông này chảy từ xuống từ triền Tây dãy Trường Sơn nên người ta thường gọi là sông chảy ngược. Đến đoạn Tân Phước sông đâm thẳng qua đất Lào, chảy sâu vào 40 cây số, nhập vào dòng Xê Băng Hiêng hùng vĩ trước khi hòa mình vào sông mẹ Mekong. Từ đỉnh Làng Vây đã thấy vách đá của một doi núi lớn bên nước bạn Lào, mà trên đó có một sân bay dã chiến phục vụ cho chiến dịch Lam Sơn của Mỹ ngày xưa khi họ quyết tâm cắt đứt các nhánh đường mòn Hồ Chí Minh từ Đông sang Tây hòng ngăn chặn sự tiếp viện quân lực Bắc Việt vào chiến trường Nam Việt.

Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây
Bên nắng đốt, bên mưa quây

Thì rất đúng. Bỏ lại sau lưng những cơn mưa dầm gió bấc như từng sợi thuốc rê vấn vít cả tháng trời không tạnh, trườn qua dốc Làng Vây thấy ngay cả vạt nắng bừng bừng. Những lọn nắng vàng ươm chiếu xiên qua cửa kính xe loá cả hai mắt, không thấy đường mà chạy xe cho nhanh được. Bèn đi chầm chậm lại và cảm thụ vẻ đẹp của núi rừng sông suối miền biên ải trong ánh tà huy gần cuối ngày.

Đổ dốc Tân Thành, qua Tân Chính là đến thị trấn biên mậu Lao Bảo, điểm cuối của đường 9 trên đất Việt Nam. Thị trấn này, một cách rất tự nhiên đã thay thế cho vai trò của Cam Lộ ngày xưa làm trung tâm giao thương hàng hóa Việt - Lào - Thái. Trung tâm thị trấn là khu chợ thương mại khá lớn với lối kiến trúc nhà tròn hóp mái mô phỏng lối nhà sàn của người đồng bào Bru, nhưng chừng như không giống cho lắm. Hàng hóa ở đây phải nói rất đa dạng, không thiếu một thứ gì. Từ dép tông Thái, đến mì chính, đường mía, thuốc lá, rượu ngoại, đồ điện tử điện lạnh với giá cả rẻ hơn chút ít dưới Đông Hà. Hàng dưới xuôi lên thì mì tôm, bột giặt, nước xả, tã giấy, dầu gội dây, sữa tươi đóng từng xe xuất qua Lào vì có giá mềm hơn hàng Thái Lan, mà chất lượng cũng tốt không kém. Cửa khẩu quốc tế Lao Bảo lúc này ít người qua lại vì thời gỗ lạt đã hết. Chỉ còn vài ba xe tải kéo thạch cao vượt khẩu, thêm đôi chuyến xe khách đi Viêng hoặc Pakse chở thợ xây thợ mộc đi làm ăn lên về. Nên không phải đợi chờ lâu khi làm thủ tục, chỉ mươi phút với bốn lần cộp dấu là đã sang Lào.

21/12/2016
CHẾ CẨM ĐÌNH

(Phần 2: Hạ Lào).