TÂY DU KÝ (tt) - Bút ký của Chế Cẩm Đình - Phần cuối: ĐÔI BỜ SÔNG MEKONG

Chế Cẩm Đình

TÂY DU KÝ (tt)

Phần cuối: ĐÔI BỜ SÔNG MEKONG

Mặt trời đánh thức tôi dậy lúc sáu giờ sáng bằng những giọt nắng tươi rót qua khung cửa sổ của phòng nghỉ ở khách sạn Lotus. Chỉ ngủ có bốn tiếng đồng hồ sau một hành trình khá dài, nên hơi mệt. Nhưng rồi lại tươi tỉnh khỏe khoắn ngay khi vừa đặt chân xuống phố.

Thành phố Cay Xỏn Phom Vi Hản lớn thứ hai đất nước này, chỉ sau thủ đô Viêng Chăn, lấy tên một lãnh tụ có bố là người Việt, mẹ người Lào, từng học ở Hà Nội về và dẫn dắt cách mạng Lào dành thắng lợi trước phái bảo hoàng. Tên cũ của thành phố là Savanakhet, xuất phát từ Savanh Nakhone có nghĩa là “thành phố thiên đường”, nằm ngay bên bờ đông của dòng sông Mekong như hầu hết các thành phố lớn khác của nước Lào.

Bầu trời trong xanh không một chút gợn mây, tỏa xuống một thứ nắng vàng hươm như mật, chỉ bên này dãy Trường Sơn mới có ánh nắng này, tựa như ở Tây Nguyên bên mình. Phố xá ban mai còn ít người qua lại, chỉ thấy hàng dãy xe hơi đời mới loại bảy chỗ và bán tải đủ hiệu đủ màu đậu dọc theo các con đường trước các ngôi biệt thự chờ chủ nhân thức dậy. Vài chiếc xám lọ (xe 3 bánh) chở mấy em đầu chỏm bận âu phục áo trắng quần xanh mực đến trường tiểu học, các anh chị lớn hơn thì phi xe máy đầu trần, vì luật giao thông Lào không bắt buộc đội mũ bảo hiểm giống bên mình.

Người Pháp quy hoạch Sa Vẳn theo mô hình đô thị ở châu Âu. Phố xá vuông vức như bàn cờ, nhà cửa thấp tầng, chủ yếu là biệt thự mới theo khuôn đất củ ngày trước để lại, trong vườn ngập cây xanh nên ngoài phố nội ô ở đây hầu như không trồng bất cứ một hàng cây nào mà cảm giác vẫn rất mát mẻ, dù đang vào mùa khô. Tiếng Pháp vẫn còn được sử dụng nhiều trên các biển hiệu hàng quán, trường học và cả công sở như là một di sản thời thuộc địa để lại. Tiếng Việt cũng có nhưng ít hơn, chủ yếu ở bến xe và chợ, dùng song song với tiếng Lào. Thỉnh thoảng gặp biển hiệu tiếng Hoa, ở các hàng ăn hoặc chổ kinh doanh nữ trang, khiêm tốn hơn so với sự có mặt đông đúc của họ nhưng âm thầm lặng lẽ làm ăn trên xứ người.

Tôi đến thăm Wat Rattanlangsi trên phố Phagnapui, một ngôi chùa Phật giáo Nam tông khá lớn được xây cất từ năm 1951 với mô típ Hindu gần giống với các ngôi chùa Khmer ở Miền Tây tôi đừng ghé thăm. Tháp cổng uy nghiêm rộng lớn với bề mặt trang trí bằng các đường diềm và hoa văn nhũ vàng điệp trùng đắp nổi trên nền xanh ngọc bích ở thân trụ hoặc nền đỏ của lan tô và tháp mái. Sân chùa rộng rãi được bao quanh bởi các tòa tháp cả cũ lẫn mới, tất thảy đều sơn son thếp vàng rất nổi bật. Chỗ này tượng rắn thần Naga lè lưỡi trừ tà, chỗ kia tượng voi trắng Airavata hiện thân tiền kiếp của đức Thích Ca Mâu Ni nhập thế từ cõi trời Đâu Suất. Đây là những chú ngựa Kantaka đứng xếp thành hàng ngang bên hông bảo điện như đang chờ hộ pháp Mahali nhảy lên xung trận, hoặc có khi đó là hóa thân của thần Hayagriva chờ chữa bệnh cho dân nghèo. Nọ cặp ghe ngo trổ dáng thuồng luồng gác hông chùa chờ mùa Bun Suanghua (tết đua ghe) để xuống con nước Mè Nạm tranh tài. Thật là một không gian vừa linh cẩn, vừa huyền diệu làm cho thần tâm người viếng chùa quán tưởng đây chính là cõi Phật ở trần thế. Vì không có nhiều thời gian nên tôi không vào chánh điện và nhà hội Sala mà chỉ khấn Phật ở các tiểu điện. Rồi bập bẹ đôi câu tiếng Lào với các chị các em đi lễ chùa ban sớm xin phước lành và thắp hương cho người thân quá cố được quàn tro trong các tháp cốt quanh chùa. Thảy đều toát lên vẻ an nhiên tự tại trong cuộc sống thanh bình và chậm rãi của người Lào, không một chút xô bồ náo nhiệt như các quốc gia khác.

Ăn sáng món phở lai hủ tiếu của ở quán ăn một gia đình người Huế lên mở xéo xéo cổng chùa, rất hợp vị, mười ngàn kíp một tô - tức khoảng hăm bảy ngàn bên mình, cũng rẻ nên khá đông khách, cả Việt lẫn Lào, với một ông Tây, chắc người Pháp. Ra một bưu cục nhỏ ở góc phố Sotthanou mua cái sim 3G giá năm chục ngàn kíp thay vào điện thoại, thế là online ầm ầm với Việt Nam ngay, vì còn là bao nhiêu công việc phải giải quyết trên email với viber đầu ngày với đồng nghiệp ở nhà.

Vì không có transit Thái (giấy phép liên vận) nên tôi vơ lấy cây gậy tự sướng nhảy xe bus chỉ với 50 bạt (chưa đến 38 ngàn tiền Việt) để qua Mukdahan, thành phố phía đông vùng Isan ngay bên dòng Mekong. Mười năm trước tôi cũng từng qua đó, bằng bến phà ngay cuối phố Khuanpasa bên này, qua bên kia là đầu đường Pracha Samakkhi của thành phố “hòn ngọc mắt thiên nga” theo Thái ngữ. Tức là hai thành phố cặp sát ĐÔI BỜ SÔNG MEKONG như tựa của phần cuối bài viết này. Thì hôm nay cầu Hữu Nghị II đã nối liền hai bên, chỉ mươi phút hành trình với thủ tục xuất nhập cảnh qua hai cửa khẩu hai đầu cầu chừng nữa tiếng là xe bus với trả khách tại bến xe trung tâm Mukdahan. Loay hoay hỏi khon cáp - bác tài “thào đạy môông lốt pay Sa Vẳn – mấy giờ xe này về lại Sa Vẳn?” thì bác trả lời “hai rưỡi!”, trời! Té ra bác là Việt kiều, ngó mình ngơ ngơ như vịt nên biết chắc là bên Việt qua, mới dặn dò thêm con đi đâu thì đi, cứ nói người ta chở về “Sa tha ni lốt – bến xe” là được.

Vào một quán cà phê kiểu Thái ngay trong bến xe gọi cốc Cappuccino cũng 50 bạt nhâm nhi ngắm người qua lại, thấy cuộc sống nơi đây cũng thanh thản chừng như ở Lào, chứ không khác nhau là mấy. Người mua vé đi Chiềng Mạy, kẻ đứng trước quầy nhà xe đi Băng Cốc hay Udon, hoặc đi Nakhone đủ cả, không thấy một chút gấp gáp nào hiện lên trên khuôn mặt nào, mà là những ánh nhìn thân thiện đến dễ chịu khi trao đổi cùng nhau. Ngay giữa nhà chờ người ta đặt một bục gỗ lớn để quàn di ảnh của Đức vua đáng kính Bhumibol Adulyadej vừa mất hồi tháng mười năm nay, với nhiều vòng hoa trắng trên nền vải đen kèm những dãi ruy băng trang trí rất trang trọng. Thi thoảng có hành khách đến thi ân với ngài, cúi đầu chắp tay mặc niệm một cách hết sức kính cẩn trước vọng thân của Đức vua.

Bước chân qua dãy xe khách loại mười sáu chỗ, tôi bất chợt lặng người khi trước táp lô xe sau tấm kính chắn gió là một nãi chuối cau, bên trên là một bó hoa thọ màu vàng – tục cúng ngày sóc vọng bằng hoa quả bên quê nhà với ở đây là một, ôi chao!

Vào một quầy tạp hóa xin tham khảo mấy món hàng tiêu dùng theo công việc, gặp chị Lệt với chị Polatthai cũng là Việt kiều thế hệ thứ ba. Ông ngoại người Điện Biên, bà ngoại người Sơn La, cả hai qua Lào lập nghiệp từ hồi năm bốn mấy, gặp nhau và nên vợ nên chồng ở Sê Nô rồi qua Thái ngụ cư sinh con đẻ cháu nơi đây. Hỏi thăm con cái các chị còn nói được tiếng Việt không, thì nói ít lắm, phai dần rồi vì không còn ai dạy chữ như lúc trước chị còn nhỏ. Cũng kể là về Việt Nam được mấy lần, nhưng lâu lắm rồi. E bây giờ khác lắm em nhỉ! Rồi các chị hỏi qua đây làm gì, sao đi có một mình. Mới nói, em qua đây chơi, vừa là tham khảo mẫu mã mấy mặt hàng mà hãng em làm việc muốn có. Hỏi đường ra siêu thị, chị Lệt nhanh nhảu chạy ra ngoài bắt ngay một xe Tuk Tuk, như xe Xám Lọ bên Lào, kêu chở tôi ra Big C, cũng giá 50 bạt. Trước khi đi hai chị chụp cùng nhau một phô hình kỷ niệm, rồi kết nối facebook với nhau như là người quen tự bao giờ mới gặp lại.

Lội một vòng quanh siêu thị, chụp mấy chục bức hình các kệ hàng hóa mà không bị ai nhắc nhỡ như ở bên mình. Xong việc đi ra sảnh mua chục bánh khọt ăn thay bữa trưa, rồi bắt Tuk Tuk đi ra chợ Trưa thăm quan mấy gian hàng. Dừng lại trước một quầy nông ngư cụ, thích thú ngắm nhìn đủ thứ món hàng gắn liền với văn minh nông nghiệp như cuốc, xẻng, mai, thuổng và cả lò đất. Ngư cụ bằng tre không thiếu thứ gì, nào lọp, đú, lờ, hom hoặc nơm cá đều đủ cả, chẳng khác gì Việt Nam. Xin chụp phô hình, tự giới thiệu là người Việt qua chơi, thì té ra chủ hàng cũng là người Việt, o Gái quê gốc Hương Trà - Thừa Thiên, cha mẹ đẻ ở bên này. Lại bắt chuyện như bà con mới gặp, hỏi han đủ điều bên nhà cuộc sống ra sao, dạo này chắc khá hơn trước? Hỏi o buôn bán làm ăn ở đây có thuận, o nói xung quanh đây người Việt cả, nên đùm bọc nhau sinh sống. Đó, trong chợ con ngó vậy chứ toàn người bên mình không hà, chỉ có hai nhà đằng kia là người Hoa thôi, mà họ cũng tha hương như mình nên cũng xem nhau như là người một nhà, chứ không phân biệt gì. O cũng kể hồi chiến tranh bà con bên này quyên góp tiền của rất nhiều gửi về giúp đỡ thân nhân, máu chảy thì ruột mềm con ạ. Rồi o kể thêm chuyện năm xưa học tiếng Việt khó khăn lắm, người ta bố ráp hoài, thầy giáo phải mở lớp dạy chùng, mà bị bắt thì phải tội đi tù. Bây giờ con cháu o thì có biết nói nhưng không đọc hay viết được, vì không còn ai dạy chữ, nên nhiều khi nghĩ đến tiếng Việt thất dần mà thương lắm con ơi, tiếng ba tiếng mạ mình để lại mà mình không giữ được!

Đến chợ Sáng cũng gần đó, vẫn là những hàng quán của đa số bà con Việt kiều mở ra làm ăn buôn bán. Mới thầm nghĩ có lẽ nghề này chỉ cần nhạy bén là được, chứ không phải học hành gì. Bởi lẽ ngày xưa khi chạy giặc qua đây, thì bà con ta cầm chừng cuộc sống qua ngày chờ hết chiến tranh lại về, nào đâu nghĩ đến học hành làm chi, với lại có biết chữ Thái đâu mà học. Chiến tranh kéo dài, hết kháng Pháp rồi đánh Mỹ, bà con ở lâu thành quê quán, lập nghiệp bằng nghề buôn bán là dễ nhất, để lại cho con cháu cũng nghề ấy mà sinh sống lâu dài.

Mukdahan là thành phố loại vừa, chỉ chừng một trăm nghìn dân, ít hơn hai mươi nghìn so với bên Phom Vi Hản, nhưng có diện tích nội ô nhỏ hơn nhiều. Vì chưng Sa Vẳn do người Pháp quy hoạch kiểu Âu châu, khác với cách thức kiến thiết lối người Anh, vốn không có nhiều diện tích như lục địa nên xây dựng chồng tầng. Trên các trục phố chính là những dãy nhà dân sinh ba bốn tầng liền kề không dứt. Lại những tòa nhà cao tầng hiện đại vút lên ở khu vực trung tâm là những công sở, ngân hàng, hay khách sạn trong khi những kiến trúc tương tự ở Phom Vi Hản chỉ hai tầng là cao. Cũng lối người Anh, giao thông bên này đi về bên trái, làm tôi suýt chết khi đi bộ băng qua đường vì cứ nhìn chiều nghịch theo thói quen ở Việt Nam, thì một chiếc bán tải phanh kịt ngay sau lưng. Hoảng hồn nhìn tài xế đang thò đầu ra nói “xin lỗi, xin lỗi”, sực nhớ đang ở đất Thái nên chắp tay cúi đầu “Khỏ thôt cáp, khon Viet, khon Viet – xin lỗi anh, em là người Việt, người Việt”. Nhận được cái gật đầu mỉm cười thông cảm rất đỗi hiền từ, lại còn vẫy tay “La con, la con cáp – tạm biệt, tạm biệt” rồi vần lái đi tiếp.

Chốc lát đã qua đầu giờ chiều. Tính xuống bến phà cũ mua ít đồ trang sức bạc cho mấy sắp nhỏ bên nhà, vì bạc Thái bền sáng, như chiếc nhẫn tôi mua hơn mười năm trước đang đeo ngón tay vẫn còn đẹp, nhưng sợ trễ giờ về nên thôi. Vẫy một chiếc Tuk Tuk dừng lại, kêu chở đi một vòng mấy con phố nữa, rồi chạy ra thẳng cửa khẩu chứ không về lại bến xe, hết trăm tư bạt, làm thủ tục xuất cảnh khỏi Thái Lan rồi mua chiếc vé xe bus thêm 50 bạt nữa, một lát thì lên xe tạm biệt đất nước Chùa Vàng. Xe qua cầu biên giới, ngắm mấy hòn cù lao xanh mướt nổi giữa dòng Mekong, được chia cho phía Lào khi hiệp định biên giới Pháp - Xiêm được ký năm xưa, như là một phần đền bù ít ỏi còn lại cho cuộc đất vùng Isan đã rời xa vĩnh viễn khỏi cố quốc Lào, mà chạnh lòng nghĩ đến quần đảo Hoàng Sa ngoài biển Đông không biết bao giờ được hồi hương về với cương vực Đại Việt ta.

Chặng xe dù rất ngắn, nhưng cũng kịp làm quen với Som, em gái người Lào qua Mục có việc. Vì tỉnh liền kề nên người Savanakhet qua Mukdahan chỉ cần sử dụng giấy thông hành thay cho hộ chiếu. Som làm việc cho Liên doanh quốc tế cầu Hữu Nghị II Lào - Thái, phân nhánh Sê Pôn. Em nói tiếng Anh trôi chảy, chứ không như tôi cứ lúng búng rứt từng từ ê ê a a như gà mắc tóc khi muốn diễn đạt một điều gì. Tôi khen người Lào cũng như người Thái rất tốt, ai cũng hiền lành dễ mến, thì em nói người Việt ở đây cũng vậy mà. À, thì ra đất lành làm nên tính cách hiền hòa của con người, chứ không phân nguồn kể gốc. Hẹn Som có dịp thì nên qua Việt Nam chơi cho biết, Việt Nam cũng đẹp lắm em à!

Xuống bến xe Cay Xỏn, vào quán làm ngay tô mì dằn bụng, chờ bạn qua đón rồi ra cây số mười hai đổ xăng chuẩn bị cho hành trình ngược lại. Người Lào rất nhanh chóng thích nghi với xu thế kinh doanh kiểu mới, trong tổ hợp cây xăng có đủ thứ dịch vụ, nào cửa hàng tiện lợi, hàng ăn fastfood và cả quán cà phê Amazon thiết kế hiện đại như phương Tây. Vào quán ngồi uống nước, gặp Thoong cũng là Việt kiều, bố mẹ gốc Hà Nội qua Pakse rồi về đây lập nghiệp. Thoong là chủ một quán bar khá lớn ở Sa Vẳn này, đang muốn cơi nới thêm diện tích để đáp ứng đủ chỗ cho khách vào mỗi dịp cuối tuần, tức là làm ăn rất ổn. Tiếng Việt của Thoong lơ lớ còn khó nghe hơn mấy chị mấy o bên Thái. Mới hỏi con em có nói được tiếng mình không? In ít thôi anh à, nghe bố nói thì nói theo, chứ mẹ mấy cháu là khon Lào, đâu có dạy được. Vả lại, trẻ con ở đây người ta cho đi học tiếng Hoa ở các trường quốc tế, cùng với Anh ngữ. Còn chữ Thái thì cứ xem tivi cả ngày là tự nhiên đọc được, khỏi phải học. Nên lớn lên chúng sẽ nói được đủ thứ tiếng cả, đi đâu làm ăn gì cũng giao tiếp được, không đâu bằng ở đây, anh xem có đúng không!

Năm giờ chiều tôi rời Phom Vi Hản, xuôi đường 9 về lại Việt Nam chỉ sau một ngày đêm với đôi bờ sông Mekong ăm ắp danh lam thắng cảnh, chùa chiền mà tôi còn chưa đến thăm được. Tám rưỡi tối đến cửa khẩu Lao Bảo, vừa kịp làm thủ tục xuất nhập cảnh vào nhà. Ngoái nhìn lại phía tây lần nữa với tấm lòng hoài cảm về một vùng đất đẹp đẽ tôi vừa đi qua. Ở đó còn rất nhiều những dòng máu Việt đang âm thầm chảy trong từng huyết quản mà luôn niệm nhớ về quê hương nguồn cội bên bờ biển Đông cố quận, nơi cha ông họ vạn bất đắc dĩ phải lìa xa lúc chiến tranh.

La con mường Thái, khỏ la pa thết Lào! Hẹn một ngày tôi sẽ lại lên thăm, sẽ đi Chiềng Mạy, sẽ về Viêng Chăn theo những lời mời thân ái từ bè bạn trên ấy. Ừ, tôi sẽ lên!

29/12/2016 - Chúc quý thân hữu năm mới tốt lành!