 |
| Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn |
Cuối Năm Nhớ TRỊNH CÔNG SƠN
Và Tháng Ngày Lận
Đận…
Tạp
Bút
Mang Viên Long
Ở quê,
khi nghe tin Trịnh Công Sơn mất tại
Saigon vì bệnh tiểu đường vào lúc 12 giờ
45 phút ngày 01 tháng 4 năm 2001 (nhằm
ngày mồng 8 tháng 3 Tân Tỵ), tôi không có điều kiện vào Saigon ngay để
được tiễn đưa anh lần
cuối. Một năm trước, tôi cũng được bạn văn thông báo một
ít tin tức về anh, nhất là về
tình trạng sức khỏe ngày mỗi
suy kém mà anh không giữ
được sự điều độ,
hay giới hạn trong sinh hoạt thường nhật.
Tôi cũng được biết anh bị bệnh
gan và thận khá lâu nhưng lại mất
vì bệnh tiểu đường.
Không vào Saigon được
trong ngày làm lễ tại chùa Vĩnh Nghiêm là một niềm ân hận
với tôi nhưng tôi lại nghĩ sẽ viết “đôi điều
về anh” để tỏ lòng thương
tiếc anh, như thắp một
nén tâm hương gởi theo anh cho lòng vơi bớt phần
nào sự ân hận, băn khoăn vì nghịch cảnh hiện
tại của mình!
Nghĩ là vậy mà
không viết được gì! Nhiều nhà nghiên cứu, phê bình, nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ lớn,
thân hữu của anh mọi miền
(trong và ngoài nước)
viết khá nhiều về anh, một
thiên tài âm nhạc Việt Nam; nhìn chung, toàn là những bài ngợi ca tài năng anh đã cống hiến cho nền
âm nhạc qua hơn 600 ca khúc trong suốt chặng đường
sáng tác (hơn 40 năm)
khởi đầu từ năm 17 tuổi (1956) với hai ca khúc
“Sương Đêm", “Sao
Chiều" và “Ướt Mi" (được An Phú XB năm 1959).
Trong không khí “vàng son của
tài năng Trịnh Công Sơn khi đã thành danh", tôi
không thể viết “lùi lại” về chặng
đời có thể gọi là “lận
đận” của anh như tôi đã từng biết về
anh những năm đầu thập niên 60.
Tôi lại
tự nghĩ: viết về cái quá khứ
gian khó, những tháng
ngày lận đận của tài năng TCS cũng là một điều
nên làm. Viết về một thiên tài không hẳn
chỉ nói đến các thành công, sự vinh quang mà cũng cần biết đến
chặng ngày trưởng thành vươn lên trong gian khó của tài năng ấy. Như một
kỷ niệm vui, một bài học cần
thiết để học hỏi..
Những ngày cuối năm, ngồi buồn lại
nhớ đến anh và chặng đời tuổi
trẻ của mình, tôi viết những dòng tuởng
nhớ này để ghi lại vài kỷ
niệm một thời…
Trịnh
Công Sơn đến Qui Nhơn học khóa đầu
tiên của truờng Quốc Gia Sư
Phạm (khoá 1, năm
1961-1963) khi tôi còn học
năm cuối của trường Trung học
Cường Đễ. Cũng xin nói thêm đôi điều về ngôi trường
Sư phạm đặc biệt
này: Trường nhận đào tạo giáo sinh cho 14 tình miền Trung và Cao nguyên (Bình Thuận, Ninh Thuận, Khánh Hòa. Phú Yên, Bình Định, Quàng Tín, Quảng Ngãi, Quảng Nam, Thừa Thiên, Quảng Trị, Kom Tum, Pleiku, Daklak, Phú Bổn). Điều kiện
văn bằng chỉ cần Tú Tài một, nhưng trên thực tế, hơn
50 phần trăm đã có văn bằng Tú Tài 2. 20 phần trăm đã học qua 1, hay 2 chứng chỉ đại
học. Quy định sau khi ra trường sẽ phân bổ
phục vụ ở các trưởng
tiểu học khu vực 14 tỉnh
trong thời gian hai năm tập sự. Sau 2 năm, qua kỳ thi dành cho những người có Tú tài 2, giáo viên trúng tuyển sẽ được
nâng bậc “giáo sư trung học đệ nhất
cấp”. Khi hoàn tất đủ các chứng
chỉ đại học, có văn bằng
cử nhân, sẽ được nâng bậc
tiếp theo “giáo sư trung học đệ nhị
cấp”. Như vậy, người
có chí tiến thủ mà có hoàn cảnh khó khăn (nhất là đang bị "kẹt" tuổi
quân dịch) có thể vừa đi dạy
để có thể tự nuôi sống
lại vừa có tiền chi phí cho chuyện
học tiếp theo của mình!
Vì quy chế
ưu đãi mở rộng cho con đường
tiến thân, và nhất là vì có thể giúp sớm giải
quyết giai đoạn khó khăn truớc mắt về
kinh tế và quân dịch đang là nỗi lo lớn cho tuổi
trẻ thời ấy nên trường
SP Qui nhơn đã “chiêu tập “ được nhiều
giáo sinh xin thi vào. Tuyển
chọn được nhiều người
tài năng trong dãi đất miền Trung-Cao Nguyên nghèo khó…
Tôi nghĩ TCS tìm đến
trường SP Qui Nhơn cũng có thể do 2 nguyên nhân chính ấy, bên cạnh mơ
ước của tuổi trẻ
là muốn “bay nhảy/ thay đổi không khí” cho cuộc sống thêm phong phú để
sáng tác của người nghệ sĩ như
anh. Trường SP Qui Nhơn không có khoa “Tâm lí Giáo
dục Trẻ em” như trang “Bách Khoa Toàn Thư Mở-
Wikipedia" đã viết về TCS. Tâm lí GD chỉ là một môn học
của chương trình 2 năm mà thôi.
Sau một
niên khóa Sơn theo học ở trường
SP / QN (61-62), tên anh đã được
hầu hết giới sinh viên, học
sinh Qui Nhơn-Bình Định biết đến
như “một thần tuợng
âm nhạc”. Qua mấy lần nhà trường
tổ chức những đêm trình diễn
để quyên góp quỹ cứu trợ
bão lụt, TCS luôn có mặt (bên tay guitar Thanh Hải, violon Văn Thanh, trống Quang Thùy…) với những bản
tình ca “mới rợi “ của anh. Các nữ
giáo sinh cùng khóa cũng đã được
Sơn tập luyện trình bày nhiều
bản nhạc của TCS rất
thành công (như các bài
Diễm Xưa/ Nhìn Những Mùa Thu Đi/ Nắng Thủy Tinh/ Hạ
Trắng…)
Tôi được
quen thân với TCS khi anh
vào học năm thứ 2 (62-63). Trong cái thị xã nhỏ bé ấy, đi
lòng vòng vài con đường
là gặp nhau nên chúng tôi
thường gặp nhau ở Hiệu
sách báo Việt Long hay Đại Chúng (lúc đó nằm trên đường Gia Long/ nay là Trần Hưng Đạo).
Thỉnh thoảng gặp anh ở
quán cafe Dung (góc đường
Phan Bội Châu). TCS rất giản dị, vui
tính, và dễ gần. Mái tóc dài bồng bềnh , đôi kính cận
dày cộm và tấm áo vest màu đà nhạt của anh lúc ấy
là “một hiện tượng lạ”
cho học sinh Qui Nhơn chú ý! Một hôm trên đường đi học về nhà trọ,
tôi trông thấy anh đang đứng tần ngần,
ngơ ngác bên lề đường (ngã ba Võ Tánh và Mãi Xuân Thưởng/ Hiện nay là Lê Hồng
Phong- Mai Xuân Thưởng),
tay còn giữ guidon xe đạp. Tôi dừng lại chào anh, cười: “Anh đang chờ ai vậy, anh Sơn?" Sơn
đáp, giọng bất bình: "Bọn du đảng lấy
mất chiếc kính của moi rồi!”. Mất
cặp kính cận rồi, TCS làm sao mà thấy
đường đi? Anh kể chúng gồm ba bốn tên, chận
xe anh lại, đưa tay gỡ cặp
kính của anh, cuời: “Cho mượn tạm chiếc
kính một chút, nghe bạn?" Tôi không quen với đám học sinh “cao bồi”
ấy, nhưng biết mặt
chúng. Hầu hết là vài học sinh lêu lỏng ở các trường
tư thục, con nhà giàu và quyền thế. Tôi đón mấy
người bạn cùng trường, nhiều người quen với
số học sinh “anh chị" ấy, nhờ
họ can thiệp vì uy tín chung của học sinh Qui Nhơn, và vì lòng yêu chuộng
nhạc TCS. Khoảng một giờ
sau, chiếc kính gọng đồi mồi
của Sơn đã được hoàn trả!
Người đem được kính về, đã cho biết chúng “chọc phá/ cảnh cáo TCS chơi vậy thôi - vì TCS được
lòng… yêu quý của nhiều nữ sinh..” ( ! )
Một dịp khác, TCS gặp tôi than thở về chuyện
tìm nhà trọ, nhà thuê và
ngỏ ý nhờ tôi tìm giúp.Tôi cũng không dấu anh, cho biết tôi cũng từ “miền quê nghèo” An Nhơn
lên phố trọ học, cũng rất
khổ tâm trong việc tìm nhà trọ vào đầu mỗi
niên khóa. Nếu có nhiều tiền, những
gia đình nhận nấu cơm tháng cho ăn ở
luôn cũng không thiếu, nhưng ngặt nỗi
nghèo nên việc tìm nơi ăn ở cũng rất
gay. Nhưng tôi hứa, sẽ tìm giúp anh (và 3 người bạn
cùng khóa, tất cả hình như đều ở
trong ban nhạc của trường SP).
Người
bạn cùng lớp rất thân ngồi
bên cạnh tôi nhiều năm, có năng khiếu đàn hát, thường đi hát cho các chương trình đài phát thanh, là
Truờng Hạnh, nghe tôi kể lại trường
hợp tìm nhà trọ của TCS, liền
đồng ý sẽ về xin “bố" cho TCS và 3 người bạn của anh đến
trọ vì nhà khá rộng. Hôm sau Trường Hạnh vui vẻ
báo tin lành. Tôi gặp
ngay TCS chiều ấy, thông báo và giới thiệu cùng anh địa
chỉ nhà của Hạnh (sau lưng
trường Cường Đễ cũ). Thế
là TCS và 3 người bạn được “bố" của Hạnh nhiệt tình cho "ở
không” 1 phòng tươm tất.
Chưa được 1 tháng, Hạnh báo tin "bố" của anh không chịu
cho TCS và bạn ở đó nữa vì “mấy
ông nghệ sĩ ấy đi chơi về
khuya quá, lại thường say khướt, kêu cửa làm cả nhà mất
giấc ngủ!”. Tôi chỉ biết cười vì
biết rằng những người
già và nghiêm tính như “bố" của Hạnh sẽ
khó mà “quen" được sinh
hoạt bất thường của
những người… nghệ sĩ trẻ!
Một kỷ niệm có lẽ
khó quên nhất với TCS, là vào một buổi sáng đầu
xuân năm 63, anh đến nhà
trọ tìm tôi rất sớm. Tôi thoáng ngạc
nhiên thì anh đã nói: “Cậu
đi với moi đến thăm ca sĩ Thanh Thúy nhé?"
- Anh quen à?
- Biết
chứ không quen thân lắm!
- Ở
đâu?
- Phòng ngủ
Thuận An…
Đoàn ca nhạc
mà Thanh Thúy tham gia hiện
đang lưu diễn tại thị
xã Qui Nhơn hai hôm nay
tôi biết, nhưng không nghĩ là mình sẽ có dịp đến
thăm người “nữ ca sĩ tài danh” đang được hâm mộ đông đảo này. Tôi vui vẻ
đi theo TCS…
Khi hỏi
thăm người quản lý, biết dược số
phòng trọ của Thanh Thúy trên tầng 2, chúng tôi lần mò lên ngay.
Đứng
trước cửa phòng dang đóng, TCS gỏ cửa gọi.
Có tiếng
Thanh Thúy đáp:
- Ai đó? Xin vui lòng chờ
chút, Thúy đang thay đồ…
Khoảng
vài phút sau, cửa mở. TCS và tôi được mời vào phòng.
- Tôi là Trịnh
Công Sơn, anh tự giới thiệu, và đưa tay vào túi áo
vest lấy ra mấy bản nhạc
chép tay nhờ Thanh Thúy
hát cho …
Thanh Thúy cầm
lấy mấy tờ nhạc, xòe
ra xem, tôi thoáng thấy đó là bản nhạc Diễm Xưa,
Nhìn Những Mùa Thu Đi và
Hạ Trắng..
- Được
rồi, anh Sơn để em tập
đã nhé?
Sau đó, Thanh Thúy hỏi
thăm nhà bưu điện Qui Nhơn, và mời chúng tôi cùng đi bộ đến
đó cho nàng gọi về nhà…
Khi đã đưa
Thanh Thúy trở lại phòng ngủ Thuận An, tôi và TCS ra về. Tôi thắc
mắc: “Sao anh không cho
xuất bản những bài hát hay ấy
đi mà nhờ Thanh Thúy hát
làm gì, cho mệt?". TCS
giải thích: “Nhạc không như thơ văn mà cần
phải được hát, thu băng, phát thanh
nhiều lần trước, nhà xuất
bản họ mới “đánh hơi" mà xin xuất bản!"
- "Anh tự
xuất bản không được sao?", tôi hồn nhiên hỏi.
- Không được
đâu cậu." Anh quay lại nhìn tôi cười hiền. "Thứ
nhất là mình không có tiền. Thứ hai, in ra ít ai biết mà mua…"
Vài hôm sau, TCS đem “tặng" tôi 2 bản nhạc “Diễm Xưa”
và “Nhìn Những Mùa Thu
Đi" do anh chép tay trên trang vở
học trò rất đẹp! Tôi đã giữ
chúng như một kỷ niệm
khó quên trong đời …
Một lần khác, tình cờ gặp anh ở
café Dung, chúng tôi có dịp
trò chuyện lâu. TCS có
nói với tôi: “Cậu theo moi đi! Moi sẽ dạy cậu
viết nhạc." Biết anh thành thật, nhưng tôi biết
rõ tôi hơn. Tôi cười, hơi ngạc
nhiên trước đề nghị đột ngột
mà tôi chưa hề nghĩ đến: “Tôi chỉ 'yêu nhạc' thôi, không
đủ điều kiện, khả
năng để 'theo nhạc' được đâu!”
Tháng 4 năm ấy,TCS
ra trường. Anh được phân bổ về tỉnh
Lâm Đồng, rồi đưa về
dạy ở một trường
tiểu học thuộc huyện Bảo
Lộc. Xa anh, tôi không có
dịp biết thêm về cuộc sống
mới của anh ở đó, chỉ
biết anh vẫn sáng tác đều, thường lên Đà Lạt
tham gia sinh hoạt ca nhạc ở quán café Văn. Về
Saigon tham gia ca hát cùng sinh viên tranh đấu
ở Vạn Hạnh, trường
Luật, Văn Khoa, rồi Khoa học. Nghe nhạc của anh đã được
thu băng, xuất bản, trình diễn trong những tụ điểm
Saigon, trong giới sinh
viên - học sinh, và nhất là được nghe Khánh Ly hát nhạc anh mỗi
ngày ở những quán café nơi tôi đang dạy học…
Rồi
nghe tin anh bỏ dạy về Saigon. Ra Huế.
Đi lang bạt nhiều nơi. Vì tự
ý bỏ nhiệm sở, nên giấy
“hợp lệ quân dịch" của
anh cũng bị hủy bỏ. TCS thường
bị quân cảnh “hỏi thăm sức
khỏe” bất ngờ trên đường
di chuyển. Có một “giai thoại vui” về chuyện này: TCS đang ngồi
trên xe đò ra Trung, xe bị
chặn lại đột ngột
để quân cảnh “kiếm soát giấy
tờ”. TCS tỉnh bơ chìa ra tấm
thẻ căn cước duy nhất còn lại bên mình cho người
quân cảnh xét hỏi. Sau khi đọc thẻ căn cước
rất kỹ, dù biết tuổi
của anh vẫn còn trong thời hạn phải
thi hành quân dịch nhưng người lính quân cảnh
đã vui vẻ hỏi: “Anh là Trịnh Công Sơn à?" “Phải!" “Nghe anh đang ở Saigon cơ mà?" “Tôi về thăm quê…” “Vậy anh Sơn đi nhé."
Khoàng cuối năm 69-70, tôi được
gặp Ông Cao Huy Thuận vừa được
Bộ bổ nhiệm về
làm Trưởng Ty GD Phú Yên.
Ông cho biết từ Ty GD Lâm Đồng về. Ông là người
Huế. Đã biết TCS từ ngày anh về
dạy ở Bảo Lộc.
Cũng rất biết tài năng âm nhạc của TCS…
Ông Cao Huy Thuận
kể lại: “Sơn thường
bỏ dạy không có lý do báo trước, hiệu trưởng
cứ trình báo vể Ty hoài! Một lần, tôi xuống
trường để “xem thử” thực hư
thế nào? TCS vắng mặt. Tôi dò hỏi
nhà trọ của Sơn, lặng
lẽ tìm đến. Sơn đang ở
trên gác trọ một mình. Tôi xin phép chủ nhà lên gác khẽ khàng. Tôi thoáng trông thấy Sơn đang mãi mê ôm đàn, ghi ghi chép chép, nơi chiếc bàn nhỏ
hướng ra cửa sổ …Tôi lại
lặng lẽ xuống gác, lên xe ra về. Tôi đã 'nói nhỏ' với gã hiệu trưởng từ
nay không nên trình báo gì về
Sơn nữa. Hãy phân công người dạy thay anh các buổi
vắng, nhé?"
 |
| Tác giả Mang Viên Long |
Tôi nghĩ: TCS vào trường
Sư Phạm, cũng rất yêu quý nghề dạy học, nhưng ở trong anh, nỗi
đam mê âm nhạc lớn hơn gấp
bội. Ở đời, cuộc
sống không dài, cần có sự chọn
lựa, nếu không thì cả đời sẽ
không làm gì được cho những mơ ước
lớn lao của mình!
Hôm nay, những
ngày cuối năm, ngồi một mình bên tách café buổi sớm,
đón nghe từng dòng nhạc của anh, tôi càng hiểu
và thương anh hơn bao giờ…
Quê nhà, những
ngày cuối tháng 12/ 2010.
MANG VIÊN LONG
